Bombalı İntihar Saldırısı Nasıl Önlenir?
SEDAT LAÇİNER 01 Ocak 1970
Son dönemde yaşanan bombalı intihar saldırıları incelendiğinde, bunların neredeyse tamamına yakınında tek başına hareket edilmediği anlaşılacaktır. Afganistan’dan Irak’a; PKK’dan El Kaide’ye kadar bu tür saldırıları düzenleyen örgütler, üyelerini bu tür eylemler konusunda serbest bırakmamışlardır.
Başka bir deyişle, intihar saldırılarında da 1) karar, 2) plan, 3) hazırlık, 4) keşif ve 5) uygulama safhaları vardır.
Karar aşamasında örgüt saldırı kararını verir ancak kararı alanlar saldırıyı yapacak kişiler değildir. Bu karar, örgütün tepesinde alıanabileceği gibi yetkilendirilmiş bir alt/yan örgütte de verilebilir. Ancak asla saldırıyı yapan kişi karar verici değildir. Yani herhangi bir saldırganın kafasına esti diye beline patlayıcı sararak kendisini havaya uçurması veya patlayıcı yüklü bir araç bulan sıradan bir kişinin şehri havaya uçurması düşünülemez. Mutlaka karar verici bir kişi veya bir heyet vardır.
Dolayısıyla, istihbarat birimleri karar alma aşamasında, yani ‘kaynak aşaması’nda saldırı hakkında bilgi toplayabilirler. Saldırı henüz bu aşamadayken istihbaratını almak bu tür saldırıları önlemek için en faydalı istihbaratlardan biridir.
GÖREVLENDİRME
Karar alma aşamasından sonra görevlendirme aşaması gelir. Kararı alan heyet genelde bunu saldırıyı yapacak kişiye bildirmez. Çoğu zaman bu tür saldırıların bir sorumlusu olur ve o kişi saldırıyı yapacak kişi veya kişileri bulur. Yani bu aşamada patron saldırgan değil, onu bulan ve yönlendiren kişidir.
İntihar saldırısını yapacak kişiler de özeldir: PKK benzeri örgütler çoğu zaman tedavisi artık kalmamış hastaları intihar saldırısında kullanmak istemektedir. Hastalığı nedeniyle ömrünün sonuna geldiğini düşünen militana, ömrünü milleti, davası, örgütü vs. için en anlamlı şekilde sonlandırması telkin edilir.
İntihar saldırılarında kullanılabilecek bir diğer profil ise ailesi veya başka bir sevdiği tehdit edilen kişilerdir. Eylemi yapmaması halinde ailesinin başına bir şey gelmesinden korkan kişi, zaten karmaşık hayatında duygu sıkışmaları yaşar ve eylemi yapmaya hazır hale getirilir.
Bir diğer eylemci tipi ise bir yakınını devlet eliyle kaybetmiş olan bir militan veya örgüt dışından bir kişidir. Sevdikleri işkence görmüş veya katledilmiş kişiler, intikam duygusu içindeyken örgütler tarafından yönlendirilir ve intihar saldırısını gerçekleştirmeleri sağlanır.
Hiçbir yakınını kaybetmemiş olsa da girdiği ideolojinin etkisi altında adeta uyuşturucu almış gibi davranan aşırı-motive militanlar da intihar saldırıları için biçilmiş kaftandırlar. Bu tür militanlar genelde örgüte yeni girmiş, ideolojik sarhoşlukları taze olan kişilerdir. Bunlar kimi zaman cennet vaadiyle, kimi zaman ise davalarına hizmet etmek, sözde halklarının intikamını almak için kendilerini feda ederler.
Son grup ise ilaç veya uyuşturucu verilerek ikna edilmeleri kolaylaştırılanlardır. Bazı ilaçlar akıl karışıklığına, hayatın anlamsızlığı duygusuna yol açarlar. Bu ilaçların düzenli olarak ve belli dozlarda verilmesi bu süreci hızlandırır ve örgütler için uygun bir saldırgan tipine neden olur.
Dolayısıyla, intihar saldırganı herhangi bir kişi değildir. Onu, seçim anında tespit etmek ihtimali vardır. Aynı şekilde, saldırganı sonraki aşamalarda hal ve hareketlerinden anlamak da bir ölçüde mümkündür. Bakışları, duruşu, yürüyüşü ve diğer özellikleri iyi çalışılırsa kalabalıkta onu diğer insanlardan ayırt etme şansınız olur ve belki de olası bir saldırıyı önleyebilirsiniz.
PATLAYICI TEMİNİ VE DÜZENEĞİN OLUŞTURULMASI
Görev birine verildikten ve intihar saldırısını yapacak kişi de seçildikten sonra patlayıcı ve bomba mekanizmasının temini aşaması gelir. Araştırmalar göstermiştir ki saldırıyı yapan kişi ile bomba düzeneğini hazırlayan ve malzemeleri temin eden kişiler genelde aynı kişiler değildir.
Dikkat ettiyseniz karar alma aşamasından bombanın yapımı aşamasına kadar intihar saldırısından 5-10 kişinin haberi olur. Bu da istihbarat birimlerinin olayı takip etmesini kolaylaştırıcı bir unsurdur. Örgüt üyelerinin telefon, internet ve benzeri iletişim araçlarını kullanması istihbarat ağlarına düşmelerini daha da kolaylaştırır.
Patlayıcıların temini nispeten kolay bir iştir. Bazen tarım ve temizlik ürünleri bile patlayıcıya çevrilebilir. Patlayıcılar çoğu kez kimyasalların karıştırılmasıyla elde edilir. Hazır patlayıcı bulabilirlerse bu işi kolaylaştırır. Ancak her halükarda, özellikle araçlı bombalı saldırılarda, yüklü miktarda patlayıcı gerekeceğinden bunu gizli tutmak zordur.
Malzeme bulunduktan sonra bunu patlatacak düzeneğin kurulması nispeten zor bir görevdir. Pek çok terörist, bomba düzeneğinin erken patlaması veya hiç patlamaması nedeniyle hayatını kaybetmiştir. Bomba düzenekleri belli bir uzmanlık gerektirir. Bunu yapabilecek kişi sayısı sınırlıdır ve yapabilecek kişiler bellidir. Bu da güvenlik güçleri için önemli bir avantaj sağlayabilir. Yani patlayıcıların bulunması, bombanın hazırlanması, patlayıcı düzeneğinin kurulması vs. aşamalarında birçok kişi olaya dahil olabilir.
Bombalı araç hazırlandıktan sonra olay yerinde keşif yapılması gerekecektir. Bu keşfi saldırgandan ziyade onu yönlendiren kişi veya kişiler yapar. Bazı durumlarda intihar saldırganı da onlara katılabilir. Dolayısıyla olay yerinde kamera ve benzeri takip cihazlarının olması şüpheli ziyaretçileri tespit edebilecek ve saldırıyı önleyebilecektir. Bu tür önlemlere karşı örgütler keşif işini ilgisiz kişilere de yaptırabilir. Ancak saldırılarını büyük bir kısmı bu kadar profesyonel değildir ve saldırıyı uygulayan ekip genelde saldırı alanını birkaç kez ziyaret eder.
İntihar saldırılarında iki tür hedef vardır: Ya spesifik ve önemli bir nokta vurulur ya da geniş kalabalıklar. Özel bir noktaya saldırı, bir kişinin öldürülmesi veya özel bir binanın vurulması şeklinde gerçekleşebilir. Daha geniş hedeflerde ise saldırı sonucunda can kaybının arttırılmasına çalışılır. Bu nedenle saldırıya uğrayabilecek bölgelerde insan öbekleşmelerine izin verilmemesi gerekebilir. Kalabalıklar kaçınılmaz ise bu durumda saldırıda can kaybını azaltacak başka önlemler alınabilir. Örneğin kalabalıklar yol kıyısından uzağa çekilir, araçlı saldırılara karşı yol kıyılarına bariyerler yerleştirilir vs.
SALDIRI YERİ
Keşif aşaması da bittikten sonra teröristler uygulama aşamasına geçerlerler. Eğer güvenlik güçleri, bu aşamaya kadar saldırganı tespit edemedilerse işleri gerçekten çok zordur. Bombalı araçlı saldırılarda saldırgan hedef olarak belirlediği bir noktada park edecektir ve bomba düzeneğini o bölgede patlatacaktır. Bu nedenle hassas bölgelerde park etmenin önüne geçilmelidir. Araç plaka tanıma sistemleri, yüz tanıma sistemleri ve benzeri altyapılar oldukça kullanışlıdır. Ancak bu aşamada yapılacak tespitler saldırıyı tamamen durdurmaktan çok saldırının etkisini azaltmaya dönük olabilir.
Şüpheli araçlar tespit edildiğinde bu araçların etrafı boşaltılmalıdır. Bomba şüphesi var ise bir an önce etraftaki kalabalık paniğe neden olmadan dağıtılmalıdır. Bu tür boşaltma çalışmaları için güvenlik birimleri ve onlarla işbirliği yapacak kurumların mutlaka tatbikatlar yapmış olması gerekir. Yani intihar saldırısı olduğu zaman tüm kurumların olaya ve sonrasına hazırlıklı olması, yapacaklarını ve yapmayacaklarını bir protokol çerçevesinde bilmeleri gerekir. Dediğimiz gibi, evvelinde tatbikatların yapılması da zaruridir. Oysa ki ülkemizde tatbikatlar çoğu kez gereksiz ve faydasız görülmekte, çoğu kez kağıt üzerinde yapılmış gibi gösterilmektedir.
Eğer saldırgan veya saldırganlar, saldırıyı araçla değil de vücutlarına bağladıkları patlayıcılarla gerçekleştireceklerse bunların takibi daha da zorlaşacaktır. Bu durumda güvenlik güçlerinin şüphe duyulan bölgelerde insan vücutlarını çok dikkatli izlemesi gerekir. Saldırının etkili olabilmesi için patlayıcının ve onu harekete geçiren düzeneğin belli bir büyüklükte olması gerekir. Bu da vücutta kabarmalara yol açar. Bunu saklamak için teröristler mont, plato ve benzeri kıyafetler kullanacaklardır. Sırt çantaları veya diğer çantalar da bu tür saldırılarda tercih edilmektedir. Bele sarılan bomba düzenekleri de vardır. Yine bunlar da belde belli bir kalınlaşmaya yol açar. Başka bir deyişle, güvenlik güçlerinin dikkati sayesinde bazı durumlarda bu tür saldırılar önceden tespit edilebilmektedir.
İntihar saldırganını tespitte bir diğer yöntem ise hal ve hareketlerinin izlenmesidir. Bu tür saldırganlar, bazı durumlarda kalabalıklar içinde bile fark edilebilecek tipik özellikler sergileyebilmektedirler. Örneğin çok telaşlı olabilirler veya olağanın ötesinde bir durgunlukta olabilirler. Bu ve benzeri haller terörle mücadele ve diğer güvenlik birimlerince iyi çalışılır ise saldırganların tespiti daha da kolaylaşabilir.
Özetle, terör her şeyden önce teknik bir iştir ve gerekli önlemlerin alınması halinde saldırılar engellenebilir... İntihar saldırıları da, belli zorlukları olmakla birlikte engellenebilir saldırılardır. Çünkü bu tür saldırılara çoğu kez pek çok terörist ve yan gruplar katılmaktadır. Eğer daha kaynak aşamasında, karar-plan-program aşamasında saldırıdan haberdar olunabilirse bu tür saldırıları önlemek mümkündür.
BİLGİ VE UZMANLIK EKSİKLİĞİ
Türkiye özelindeki en büyük sorun ise terör ve türevlerini teknik bir iş olarak görmemek, uzmanlığa yatırım yapmamaktır. ABD ile kıyasladığımızda, Amerika'da sadece intihar saldırıları konusunda bile çok sayıda kitap mevcuttur. Bu kadar dar bir alanda sadece benim okuduğum/incelediğim kitap sayısı bile onlarcadır. Terör hakkındaki genel kitapları düşündüğümüzde ise literatür binlerce, hatta onbinlerce eserden oluşmaktadır.
Türkiye'de ise bilgi birikimi son derece sınırlıdır. Terör üzerine mevcut birikim ise çoğu kez dikkate alınmamaktadır. Dolayısıyla, bilmediğiniz bir konuda mücadele edebilmeniz zorlaşır. El yordamıyla, deneme-yanılma usulüyle sorunları çözemezsiniz. Bu durumda maliyetleriniz ve can kayıplarınız çok artar.
Bu bağlamda, yukarıda çizdiğimiz çerçevenin uygulanabilmesi için herşeyden evvel bilgi birikimine ve bu birikimi sindirmiş uzman kadrolara ihtiyaç bulunmaktadır.
