Niyâzî-i Mısrî
01 Ocak 1970
Niyâzî-i Mısrî, 17. yüzyıl Halvetiye tarikatının Niyâziyye veya Mısriyye kolunun kurucusu, büyük bir sûfî tasavvuf edebiyatı ustası şairdir.
Hayatı
Asıl adı Mehmet olup, 12 Rebiülevvel 1027 / 8 Şubat 1618'de Malatya'nın şimdiki adı Soğanlı köyü olan İşpozi kasabasında dünyaya gelmiştir. Babası, yöresinin önde gelenlerinden Nakşbendiyye tarikatı mensubu Soğancızâde Ali Çelebi'dir. Niyâzî ve Mısrî ise mahlaslarıdır. Mısrî mahlası tahsilini Mısır'da yaptığından dolayıdır. Çeşitli medreselerde eğitim görmüş ve farklı yerlerde tasavvuf bilgisini geliştirmiştir. 1655 yılında Halveti şeyhi Ümmi Sinan'dan hilafet alarak irşada mezun kılınmış[1], memleketin pek çok yerinde vaazlar vererek halkı irşad etmeye çalışmıştır. Şöhreti her yana yayılan Niyazî Mısrî, ordunun maneviyâtını yükseltmek için Sultan IV. Mehmet tarafından Lehistan seferine götürülür. Hakkında ileri sürülen iftiralardan sonra Limni adasına sürülür ve burada onbeş yıl çileli bir hayat yaşar. Ölümünden bir yıl kadar önce affedilir ve Bursa’ya döner. Fakat Bursa Kadısı'nın şikayeti üzerine tekrar Limni’ye gönderilir ve burada vefat eder. Osmanlı sultanı tarafından sürgüne gönderildiği Limni adasında 1693 (H.1105) senesinde bir Çarşamba günü kuşluk vakti vefat etmiş olup türbesi de aynı adada ziyaretgahtır. Türkçe ve Arapça manzum ve mensur on ciltten fazla eseri bulunmaktadır. Aruz ölçüsü ile yazdığı şiirlerinde genellikle Nesimî ve Fuzulî’nin, heceyle yazdığı şiirlerinde ise Yunus Emre’nin etkisinde kaldığı görülür. Divanı’nın yanı sıra, “Risaletü’t-Tevhid, Şerh-i Esma-i Hüsnâ, Sûre-i Yusuf Tefsiri, Şerh-i Nutk-ı Yunus Emre, Risale-i Eşrât-ı Saat, Tahir-nâme, Fatihâ Tefsiri, Sûre-i Nûr Tefsiri” eserlerinden bazılarıdır.
Literatürde Niyazi Mısri
Niyazî-i Mısri'nin menkıbevi hayatı esas alınarak ünlü yazar Emine Işınsu Öksüz yazılan muhteşem bir roman şeklindeki biyografisi Bukağı adı ile önce Ötüken Yayınları arasında daha sonra ise Elips Kitap yayını olarak yayınlanmıştır. Niyâzî-i Mısrî Divanı'nın şerhli basımı ise Akçağ Yayınları tarafından yayınlanmıştır.
Tasavvuf Anlayışı
Arûzla yazdığı şiirlerinde Nesimi’nin etkisinde kalan Niyazi devrinin Vahdet-i Vücud görüşüne mensup kişilerinden de biridir.
I- Türkçe Eserleri
1-Divân
2-Mecmuaları — Süleymaniye Küt. Reşid Ef. 1218 numaradaki mecmua. — Bursa Sultan Orhan Küt. 690 no’lu “Mecmua-i Kelimât-ı Kudsiyye” diye adlandırılan mecmua.
3-Risaleleri — Risâle-i Devriyye — Risâle-i Es’ile ve Ecvibe-i Mutasavvufâne — Risâle-i Eşrâtü’s-Sâat — Tabirnâme — Risâle-i Haseneyn — Risâle-i Hızriyye — Risâle-i Arşiyye — Vahdetnâme — Risâle-i İade — Risâle-i Nokta — Akîdetü’l-Mısrî — Risale fî Devrân-ı Sofiye — Etvâr-ı Seb’a
4-Şerhleri — Şerh-i Esmâ-i Hüsnâ — Şerh-i Nutk-ı Yûnus Emre
5-Mektupları
6- Ait Olduğu Söylenen Diğer Eser ve Risaleler — Lübbü’l-Lüb ve Sırru’s-Sır — Cenâb-ı Hakk’ın her şeyi muhit olduğu hakkında risale — Elğâz-ı Sofiye — Risale fî işareti’l-vâkıât fi’l-fatihati’ş-şerîfe- — Rısâle-i usûl-i târikat — Usûl-i târikat ve rumûz-i hakikat — Eşrefoğlu Rûmî’ye ait beyitlerin şerhi — Bir beyitin şerhi — Tefsir-i duâ hakkında risale — Ahvâl-ı tarîkat-ı Hak — Tuhfetü’I-Uşşak ve Tuhfetü’l-Müştâk — El-levâyih iî suâl-i Şeyh Mısri — Güneşin mağribden nasıl doğduğu hakkında risale — Risâle-i îman-ı taklidi ve tahkiki — Ta’bîr-i sadâ-yı nâkûs — Risâle-i fî tasviri’l-ecsâm ve’l-erhâm — Risâle-i târîhiyye — Cüz-i la yetecezzâ
7- Yazdığı Tefsirler — Tefsîr-i sûre-i Yûsuf — Tefsîr-i innâ eradna’l-emânete — Tefsîr-i lem yekünıllezîne keferû- — Allâhu nûru’s-semâvâti ve’l-ard— — Tefsîr-i âyet-i “İz kale rabbüke--- — Tefsîr-i âyet-i innallahe
II- Arapça Eserleri — Mevâidü’l-irfân; Devre-i Arşiyye; Tesbî-i Kasîde-i Bür’e (Bürde) — Tefsîr-i Fâtihatü’l-Kitâb; Mecâlis
Kaynakça
1. Mısri Niyazi Divanı Şerhi, Yazan: Seyyid Muhammed Nur, Haz.: M. S. Bilginer
