İNSAN HAKLARI VE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERİKORUMAYA DAİR AVRUPA SÖZLEŞMESİ
01 Ocak 1970
(11 nolu Protokol ile Değiştirilmiş Metin)Sözleşme 4 Kasım 1950'de Roma'da imzalanmış ve 59. maddeye uygunolarak 3 Eylül 1953 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye Sözleşme'yi 4Kasım 1950 tarihinde imzalamış ve 10 Mart 1954 tarihinde ihtirazi kayıtla onaylamıştır. 6366 Sayılı Onay Kanunu 19 Mart 1954 gün ve 8662Sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır. Türkiye'nin ihtirazi kaydı şöyledir:"İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Koruma Sözleşmesine EkProtokolün ikinci maddesi 3 Mart 1924 tarihi ve 430 sayılı TevhidiTedrisat Kanununun hükümlerini ihlal etmez." Sözleşmeyi yeniden düzenleyen 11 Numaralı Protokol 11 Mayıs 1994 tarihinde imzaya açılmış ve 4. maddeye uygun olarak 1 Kasım 1998tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye 11 Numaralı Ek Protokolü 11 Mayıs1994 tarihinde imzalamış ve 14 Mayıs 1997 tarihinde onaylamıştır. 4255Sayılı Onay Kanunu 22 Mayıs 1997 gün ve 22996 Sayılı Resmi Gazete'deyayınlanmıştır.Aşağıda imzası bulunan Avrupa Konseyi üyesi hükümetler,Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 10 Aralık 1948’de ilanedilen İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’ni, bu Bildiri’nin, metnindeaçıklanan hakların her yerde ve etkin olarak tanınmasını ve uygulanmasınısağlamayı hedef aldığını,Avrupa Konseyi’nin amacının, üyeleri arasında daha sıkı bir birlikkurmak olduğunu ve insan hakları ile temel özgürlüklerinin korunması vegeliştirilmesinin bu amaca ulaşma yollarından birini oluşturduğunu gözönüne alarak,Dünyada barış ve adaletin asıl temelini oluşturan ve sağlanıpkorunabilmesi, herşeyden önce, bir yandan da insan hakları konusundaortak bir anlayış ve ortaklaşa saygı esasına bağlı olan bu temel özgürlüklere derin inançlarını bir daha tekrarlayarak, Aynı inancı taşıyan ve siyasal gelenekler, idealler, özgürlüklere saygıve hukukun üstünlüğü konularında ortak bir mirası paylaşan Avrupadevletlerinin hükümetleri sıfatıyla, Evrensel Bildiri’de yer alan bazıhakların ortak güvenceye bağlanmasını sağlama yolunda ilk adımlarıatmayı kararlaştırarak; aşağıdaki hususlarda anlaşmışlardır:
Madde 1 - İnsan haklarına saygı yükümlülüğüYüksek Sözleşmeci Taraflar, kendi yetki alanları içinde bulunan herkesebu Sözleşme’nin birinci bölümünde açıklanan hak ve özgürlükleri tanırlar.Bölüm I - Haklar ve özgürlükler
Madde 2 - Yaşam hakkı1. Herkesin yaşam hakkı yasanın koruması altındadır. Yasanın ölümcezası ile cezalandırdığı bir suçtan dolayı hakkında mahkemecehükmedilen bu cezanın yerine getirilmesi dışında hiç kimse kastenöldürülemez.2. Öldürme, aşağıdaki durumlardan birinde kuvvete başvurmanın kesinzorunluluk haline gelmesi sonucunda meydana gelmişse, bu maddeninihlali suretiyle yapılmış sayılmaz:a) Bir kimsenin yasadışı şiddete karşı korunması için;b) Usulüne uygun olarak yakalamak için veya usulüne uygun olaraktutuklu bulunan bir kişinin kaçmasını önlemek için;c) Ayaklanma veya isyanın, yasaya uygun olarak bastırılması için.
Madde 3 - İşkence yasağıHiç kimse işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya işlemleretabi tutulamaz.
Madde 4 - Kölelik ve zorla çalıştırma yasağı1. Hiç kimse köle ve kul halinde tutulamaz.2. Hiç kimse zorla çalıştırılamaz ve zorunlu çalışmaya tabi tutulamaz.3. Aşağıdaki haller bu maddede sözü geçen “zorla çalıştırma veyazorunlu çalışma”dan sayılmazlar:a) Bu Sözleşme’nin 5. maddesinde öngörülen koşullar altında tutuklubulunan kimseden tutukluluğu veya şartlı salıverilmesi sürecince olağanolarak yapılması istenen çalışma;b) Askeri nitelikte bir hizmet veya inançları gereğince askerlik görevini yapmaktan kaçınan kimselerin durumunu meşru sayan ülkelerde bu inancasahip kimselere zorunlu askerlik yerine gördürülecek başka bir hizmet;c) Toplumun hayat veya refahını tehdit eden kriz ve afet hallerindeistenecek her hizmet;d) Normal yurttaşlık yükümlülükleri kapsamına giren her türlü çalışmaveya hizmet.
Madde 5 - Özgürlük ve güvenlik hakkı1. Herkesin kişi özgürlüğüne ve güvenliğine hakkı vardır. Aşağıdabelirtilen haller ve yasada belirlenen yollar dışında hiç kimseözgürlüğünden yoksun bırakılamaz.a) Kişinin yetkili mahkeme tarafından mahkum edilmesi üzerineusulüne uygun olarak hapsedilmesi;b) Bir mahkeme tarafından, yasaya uygun olarak, verilen bir kararariayetsizlikten dolayı veya yasanın koyduğu bir yükümlülüğün yerinegetirilmesini sağlamak için usulüne uygun olarak yakalanması veya tutuludurumda bulundurulması;c) Bir suç işlediği hakkında geçerli şüphe bulunan veya suç işlemesineya da suçu işledikten sonra kaçmasına engel olmak zorunluluğu inancınıdoğuran makul nedenlerin bulunması dolayısıyla, bir kimsenin yetkilimerci önüne çıkarılmak üzere yakalanması ve tutulu durumdabulundurulması;d) Bir küçüğün gözetim altında eğitimi için usulüne uygun olarakverilmiş bir karar gereği tutulu durumda bulundurulması veya kendisininyetkili merci önüne çıkarılması için usulüne uygun olarak tutulu durumdabulundurulması;e) Bulaşıcı hastalık yayabilecek bir kimsenin, bir akıl hastasının, biralkoliğin, uyuşturucu madde bağımlısı bir kişinin veya bir serserininusulüne uygun olarak tutulu durumda bulundurulması;f) Bir kişinin usulüne aykırı surette ülkeye girmekten alıkonmasınıveya kendisi hakkında sınırdışı etme ya da geriverme işlemininyürütülmekte olması nedeniyle usulüne uygun olarak yakalanması veyatutulu durumda bulundurulması;2. Yakalanan her kişiye, yakalama nedenleri ve kendisine yöneltilen hertürlü suçlama en kısa zamanda ve anladığı bir dille bildirilir.3. Bu maddenin 1.c fıkrasında öngörülen koşullar uyarınca yakalanan veya tutulu durumda bulunan herkes hemen bir yargıç veya adli görevyapmaya yasayla yetkili kılınmış diğer bir görevli önüne çıkarılır;kendisinin makul bir süre içinde yargılanmaya veya adli kovuşturmasırasında serbest bırakılmaya hakkı vardır. Salıverilme, ilgilininduruşmada hazır bulunmasını sağlayacak bir teminata bağlanabilir.4. Yakalama veya tutuklu durumda bulunma nedeniyle özgürlüğündenyoksun kılınan herkes, özgürlük kısıtlamasının yasaya uygunluğuhakkında kısa bir süre içinde karar vermesi ve yasaya aykırı görülmesi halindekendisini serbest bırakması için bir mahkemeye başvurma hakkına sahiptir.5. Bu madde hükümlerine aykırı olarak yapılmış bir yakalama veya tutulukalma işleminin mağduru olan herkesin tazminat istemeye hakkı vardır.
Madde 6 - Adil yargılanma hakkı1. Herkes, gerek medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili nizalar, gerekcezai alanda kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecekolan, yasayla kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafındandavasının makul bir süre içinde, hakkaniyete uygun ve açık olarakgörülmesini istemek hakkına sahiptir. Hüküm açık oturumda verilir;ancak, demokratik bir toplumda genel ahlak, kamu düzeni ve ulusalgüvenlik yararına, küçüklerin korunması veya davaya taraf olanların özelhayatlarının gizliliği gerektirdiğinde veya davanın açık oturumdagörülmesinin adaletin selametine zarar verebileceği bazı özel durumlarda,mahkemenin zorunlu göreceği ölçüde, duruşmalar dava süresincetamamen veya kısmen basına ve dinleyicilere kapalı olarak sürdürülebilir.2. Bir suç ile itham edilen herkes, suçluluğu yasal olarak sabit oluncayakadar suçsuz sayılır.3. Her sanık en azından aşağıdaki haklara sahiptir:a) Kendisine yöneltilen suçlamanın niteliği ve nedeninden en kısazamanda, anladığı bir dille ve ayrıntılı olarak haberdar edilmek;b) Savunmasını hazırlamak için gerekli zamana ve kolaylıklara sahipolmak;c) Kendi kendini savunmak veya kendi seçeceği bir savunmacınınyardımından yararlanmak ve eğer savunmacı tutmak için maliolanaklardan yoksun bulunuyor ve adaletin selameti gerektiriyorsa, mahkemece görevlendirilecek bir avukatın para ödemeksizin yardımındanyararlanabilmek; d) İddia tanıklarını sorguya çekmek veya çektirmek, savunmatanıklarının da iddia tanıklarıyla aynı koşullar altında çağrılmasının vedinlenmesinin sağlanmasını istemek;e) Duruşmada kullanılan dili anlamadığı veya konuşmadığı takdirde birtercümanın yardımından para ödemeksizin yararlanmak.
Madde 7 - Cezaların yasallığı1. Hiç kimse, işlendiği zaman ulusal ve uluslararası hukuka göre bir suçsayılmayan bir fiil veya ihmalden dolayı mahkum edilemez. Yine hiçkimseye, suçun işlendiği sırada uygulanabilecek olan cezadan daha ağırbir ceza verilemez.2. Bu madde, işlendiği zaman uygar uluslar tarafından tanınan genelhukuk ilkelerine göre suç sayılan bir fiil veya ihmal ile suçlanan birkimsenin yargılanmasına ve cezalandırılmasına engel değildir.
Madde 8 - Özel hayatın ve aile hayatının korunması1. Herkes özel ve aile hayatına, konutuna ve haberleşmesine saygıgösterilmesi hakkına sahiptir.2. Bu hakkın kullanılmasına bir kamu otoritesinin müdahalesi, ancakulusal güvenlik, kamu güvenliği, ülkenin ekonomik refahı, dirlik vedüzenin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakınveya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için, demokratik birtoplumda, zorunlu olan ölçüde ve yasayla öngörülmüş olmak koşuluylasöz konusu olabilir.
Madde 9 - Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü1. Herkes düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, dinveya inanç değiştirme özgürlüğü ile tek başına veya topluca, açıkça veyaözel tarzda ibadet, öğretim, uygulama ve ayin yapma suretiyle dinini veyainancını açıklama özgürlüğünü de içerir.2. Din veya inancını açıklama özgürlüğü, ancak kamu güvenliğinin,kamu düzeninin, genel sağlığın veya ahlakın ya da başkalarının hak veözgürlüklerinin korunması için demokratik bir toplumda zorunlutedbirlerle ve yasayla sınırlanabilir.
Madde 10 - İfade özgürlüğü1. Herkes görüşlerini açıklama ve anlatım özgürlüğüne sahiptir. Buhak, kanaat özgürlüğü ile kamu otoritelerinin müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya fikir almak ve vermek özgürlüğünü deiçerir. Bu madde, devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini birizin rejimine bağlı tutmalarına engel değildir.2. Kullanılması görev ve sorumluluk yükleyen bu özgürlükler,demokratik bir toplumda, zorunlu tedbirler niteliğinde olarak, ulusalgüvenliğin, toprak bütünlüğünün veya kamu emniyetinin korunması,kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veyaahlakın, başkalarının şöhret ve haklarının korunması veya yargı gücününotorite ve tarafsızlığının sağlanması için yasayla öngörülen bazı biçimkoşullarına, sınırlamalara ve yaptırımlara bağlanabilir.
Madde 11 - Dernek kurma ve toplantı özgürlüğü1. Herkes asayişi bozmayan toplantılar yapmak, dernek kurmak, ayrıcaçıkarlarını korumak için başkalarıyla birlikte sendikalar kurmak vesendikalara katılmak haklarına sahiptir.2. Bu hakların kullanılması, demokratik bir toplumda, zorunlu tedbirlerniteliğinde olarak, ulusal güvenliğin, kamu emniyetinin korunması, kamudüzeninin sağlanması ve suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veyaahlakın veya başlarının hak ve özgürlüklerinin korunması amaçlarıyla veancak yasayla sınırlanabilir. Bu madde, bu hakların kullanılmasında silahlıkuvvetler, kolluk mensupları veya devletin idare mekanizmasında görevliolanlar hakkında meşru sınırlamalar konmasına engel değildir.
Madde 12 - Evlenme hakkıEvlenme çağına gelen erkek ve kadın, bu hakkın kullanılmasınıdüzenleyen ulusal yasalar uyarınca evlenmek ve aile kurmak hakkına sahiptir.
Madde 13 - Etkili başvuru hakkıBu Sözleşme’de tanınmış olan hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkes,ihlal fiili resmi görev yapan kimseler tarafından bu sıfatlarına dayanılarakyapılmış da olsa, ulusal bir makama etkili bir başvuru yapabilme hakkınasahiptir.
Madde 14 - Ayırımcılık yasağıBu Sözleşme’de tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet,ırk, renk, dil, din, siyasal veya diğer kanaatler, ulusal veya sosyal köken,ulusal bir azınlığa mensupluk, servet, doğum veya herhangi başka birdurum bakımından hiçbir ayırımcılık yapılmadan sağlanır.
Madde 15 - Olağanüstü hallerde askıya alma1. Savaş veya ulusun varlığını tehdit eden başka bir genel tehlikehalinde her Yüksek Sözleşmeci Taraf, ancak durumun gerektirdiği ölçüdeve uluslararası hukuktan doğan başka yükümlülüklere ters düşmemekkoşuluyla ve Sözleşme’de öngörülen yükümlülüklere aykırı tedbirleralabilir.2. Yukarıdaki hüküm, meşru savaş fiilleri sonucunda meydana gelenölüm hali dışında, 2. madde ile 3. ve 4. maddeler (fıkra 1) ve 7. maddeyihiçbir suretle ihlale mezun kılmaz.3. Bu maddeye göre aykırı tedbirler alma hakkını kullanan her YüksekSözleşmeci Taraf, alınan tedbirler ve bunları gerektiren nedenler hakkındaAvrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne tam bilgi verir. Bu YüksekSözleşmeci Taraf, sözü geçen tedbirlerin yürürlükten kalktığı tarihi deAvrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne bildirir.
Madde 16 - Yabancıların siyasal etkinliklerinin kısıtlanması10, 11 ve 14. maddelerin hiçbir hükmü, Yüksek Sözleşmeci Taraflarınyabancıların siyasal etkinliklerini sınırlamalarına engel sayılmaz.
Madde 17 - Hakların Kötüye Kullanımının YasaklanmasıBu Sözleşme hükümlerinden hiçbiri, bir devlete, topluluğa veya kişiye,Sözleşme’de tanınan hak ve özgürlüklerin yok edilmesine veya buradaöngörüldüğünden daha geniş ölçüde sınırlamalara uğratılmasına yönelikbir etkinliğe girişme ya da eylemde bulunma hakkını sağlar biçimdeyorumlanamaz.
Madde 18 - Hakların kısıtlanmasının sınırlarıBu Sözleşme hükümleri gereğince, sözü edilen hak ve özgürlükleregetirilen sınırlamalar ancak öngörülen amaçlar için uygulanabilir.Bölüm II - Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
Madde 19 - Mahkeme’nin kuruluşuBu Sözleşme ve Protokollarına, Yüksek Sözleşmeci Taraflarca kabuledilen yükümlülüklere uyulmasını sağlamak için; aşağıda “Mahkeme”olarak anılacak bir Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kurulur. Mahkemedevamlı görev yapar.
Madde 20 - Yargıç sayısıMahkeme, Yüksek Sözleşmeci Taraflar sayısına eşit sayıda yargıçtan oluşur.
Madde 21 - Görev için aranan koşullar1. Yargıçlar üstün ahlaki vasıflara ve yüksek bir hukuki göreve atanmakiçin gerekli niteliklere sahip veya ehliyetleriyle tanınmış hukukçuolmalıdırlar.2. Yargıçlar Mahkeme’ye kendi adlarına katılırlar.3. Görev süreleri içerisinde, yargıçlar bağımsızlıkları, tarafsızlıkları vedaimi görevin gerekleri ile bağdaşmayan herhangi bir görevüstlenemezler; bu fıkranın uygulanmasından doğan sorunlar Mahkemetarafından karara bağlanır.
Madde 22 - Yargıçların seçimi1. Yargıçlar, her Yüksek Sözleşmeci Taraf için, o Yüksek SözleşmeciTaraf tarafından gösterilen ve üç aday içeren bir liste üzerinden,Parlamenterler Meclisi tarafından oy çokluğu ile seçilirler.2. Yeni Yüksek Sözleşmeci Tarafların bu Sözleşme’ye katılmalarıhalinde Mahkeme’yi tamamlamak ve boşalan üyelikleri doldurmak içinaynı usul izlenir.
Madde 23 - Görev süreleri1. Yargıçlar altı yıl için seçilirler. Tekrar seçilmeleri mümkündür.Bununla beraber ilk seçilen yargıçlardan yarısının görev süresi üç yılsonunda sona erecektir.2. İlk üç yıllık sürenin sonunda görevleri sona erecek olan üyeler, ilkseçimlerin yapılmasından hemen sonra, Avrupa Konseyi Genel Sekreteritarafından kura çekmek suretiyle saptanır.3. Yargıçların imkan ölçüsünde yarısının her üç yılda bir yenilenmesinisağlamak için, Parlamenterler Meclisi bir sonraki seçime geçmeden önceseçilecek yargıçlardan bir veya birkaçının görev süresinin veya sürelerininüç yıldan az veya dokuz yıldan çok olmamak şartı ile, altı yıl dışında birsüre olmasına karar verebilir.4. Birden fazla üyenin görev süresinin söz konusu olduğu durumlardave Parlamenterler Meclisi’nin yukardaki fıkrayı uygulaması halinde,görev sürelerinin üyelere dağılımı, Genel Sekreter’in, seçimden hemensonra yapacağı kura sonucu belirlenir.5. Görev süresi bitmemiş bir yargıcın yerine seçilen yargıç, selefiningörev süresini tamamlar. 6. Yargıçların görev süreleri 70 yaşında sona erer.7. Yargıçlar, yerlerine başkası seçilinceye kadar görev yaparlar.Yerlerine başkası seçildikten sora da kendilerine havale edilmiş olandavalara bakmaya devam ederler.
Madde 24 - Görevden alınmaBir yargıç ancak, artık gerekli koşulları taşımadığına ilişkin diğer yargıçların üçte iki çoğunluk ile alacakları kararla görevden alınabilir.
Madde 25 - Yazı işleri ve hukukçularMahkeme’de, görev ve kuruluşu Mahkeme içtüzüğünde belirlenen birYazı İşleri bulunur. Mahkeme’ye yazı işlerinde görevli hukukçular yardım eder.
Madde 26 - Mahkeme’nin genel kurul halinde toplanmasıGenel Kurul halinde toplanan Mahkeme,a) Üç yıllık bir süre için Başkanını ve bir veya iki Başkan Yardımcısınıseçer, bunların tekrar seçilmeleri mümkündür;b) Belirli süreler için Daireler kurar;c) Dairelerinin başkanlarını seçer, bunların tekrar seçilmelerimümkündür;d) Mahkeme içtüzüğünü kabul eder;e) Yazı işleri Müdürü ve bir veya birden fazla Müdür Yardımcısı seçer.
Madde 27 - Komite, Daireler ve Büyük Daire1. Mahkeme, önüne gelen başvuruları incelemek üzere üç yargıçlıKomiteler, yedi yargıçlı Daireler ve onyedi yargıçlı bir Büyük Daireşeklinde toplanır. Mahkeme’nin Daireleri belirli bir süre için Komitelerioluşturur.2. Başvuruya konu olan Taraf Devlet adına seçilmiş yargıç Daire veBüyük Dairede vazifeten yer alır; bu yargıcın yokluğunda veya katılmasımümkün olmayan durumlarda, anılan Devletin belirleyeceği bir kişiyargıç sıfatıyla Daire ve Büyük Dairede yer alır.3. Büyük Daire ayrıca Mahkeme Başkanı, Başkan Yardımcıları, DaireBaşkanları ve Mahkeme içtüzüğüne göre seçilecek diğer yargıçlardanoluşur. 43. madde uyarınca Büyük Daireye sevk edilen başvurularınincelenmesi sırasında, Daire Başkanı ve başvuruda konu edilen Devletinyargıcı dışında, bu kararı veren Daire yargıçları Büyük Dairede yer alamazlar.
Madde 28 - Komitelerin kabul edilemezlik kararlarıBir Komite, 34. madde uyarınca yapılan kişisel başvurunun, daha fazlaincelemeyi gerektirmediği hallerde, oybirliği ile kabul edilemezliğineveya kayıttan düşürülmesine karar verebilir. Bu karar kesindir.
Madde 29 - Dairelerin kabul edilebilirlik ve esasa ilişkin kararları1. 28. madde çerçevesinde karar verilmediği takdirde, bir Daire, 34.madde uyarınca yapılan kişisel başvuruların kabul edilebilirliği ve esasıhakkında karar verir.2. Bir Daire, 33. madde uyarınca yapılan devlet başvurularının kabuledilebilirliği ve esası hakkında karar verir.3. Mahkeme’nin istisnai hallerde, aksine kararları hariç, kabuledilebilirlik konusundaki kararları ayrı olarak alınır.
Madde 30 - Yargılanmanın Büyük Daireye gönderilmesiDaire önünde görülen dava, işbu Sözleşmenin ve Protokollarınınyorumu konusunda ciddi sorunlar doğuruyorsa ya da sorunun çözümüMahkeme tarafından önceden verilmiş bir karar ile çelişkili olacak ise,Daire, hüküm vermediği süre içerisinde, taraflar itiraz etmedikçe, yargıyetkisinden Büyük Daire lehine vazgeçebilir.
Madde 31 - Büyük Dairenin yetkileriBüyük Daire;1. Daireler tarafından 30. madde uyarınca kendisine gönderilen veya43. madde uyarınca önüne gelen, 33. veya 34. maddeler uyarınca yapılanbaşvuruları ve,2. 47.maddede öngörülen görüş bildirme taleplerini inceler.
Madde 32 - Mahkeme’nin yargı yetkisi1. Mahkeme’nin yargı yetkisi, 33., 34. ve 37. maddeler uyarıncakendisine intikal eden, işbu Sözleşmenin ve Protokollarının yorumu veuygulanmasına ilişkin tüm konuları kapsar.2. Mahkeme’nin yargı yetkisinin olup olmadığı hakkında ihtilafdurumunda, karar Mahkeme’ye aittir.
Madde 33 Devlet başvurularıHer Yüksek Sözleşmeci Taraf işbu Sözleşme ve protokollarıhükümlerine vaki ve kendisinin diğer Yüksek Sözleşmeci Tarafa isnatedilebileceğine kanaat getirdiği herhangi bir ihlalden dolayı Mahkeme’yebaşvurabilir.
Madde 34 - Kişisel başvurularİşbu Sözleşme ve Protokollarında tanınan hakların Yüksek SözleşmeciTaraflardan biri tarafından ihlalinden zarar gördüğü iddiasında bulunanher gerçek kişi, hükümet dışı her kuruluş veya kişi grupları Mahkeme’yebaşvurabilir. Yüksek Sözleşmeci Taraflar bu hakkın etkin bir şekildekullanılmasına hiçbir suretle engel olmamayı taahhüt ederler.
Madde 35 - Kabul edilebilirlik koşulları1. Uluslararası Hukukun genel olarak kabul edilen prensiplerine göre,ancak iç hukuk yollarının tüketilmesinden sonra ve kesin karardan itibarenaltı aylık süre içinde Mahkeme’ye başvurulabilir.2. Mahkeme, 34. madde uyarınca sunulan herhangi bir kişiselbaşvuruyu aşağıdaki hallerde kabul etmez:a) Başvuru imzasız ise veya;b) Başvuru Mahkeme tarafından daha önce incelenmiş veyauluslararası diğer bir soruşturma veya çözüm merciine sunulmuş başka birbaşvurunun konusuyla esas itibariyle aynı ise ve yeni olaylar içermiyorsa.3. Mahkeme, 34. madde uyarınca sunulan herhangi bir kişiselbaşvuruyu işbu Sözleşme ve Protokolları hükümleri dışında kalmış, açıkçadayanaktan yoksun veya başvuru hakkının suiistimali mahiyetinde telakkiettiği takdirde, kabul edilemez bulur.4. Mahkeme işbu maddeye göre kabul edilemez bulduğu her başvuruyureddeder. Yargılamanın her aşamasında bu karar verilebilir.
Madde 36 - Üçüncü tarafın müdahalesi1. Daire ve Büyük Daire önündeki tüm davalarda, vatandaşlarındanbirinin başvuran taraf olması halinde, Yüksek Sözleşmeci Tarafın yazılıgörüş sunma ve duruşmalarda bulunma hakkı vardır.2. Mahkeme Başkanı, adaletin doğru sağlanabilmesi amacıyla,yargılamada taraf olmayan herhangi bir Yüksek Sözleşmeci Tarafı yazılıgörüş sunma veya duruşmalarda taraf olmaya davet edebilir.
Madde 37 - Başvurunun kayıttan düşmesi1. Yargılamanın herhangi bir aşamasında, Mahkeme, aşağıdakisonuçlara varılması halinde başvurunun kayıttan düşürülmesine kararverebilir.a) Başvuru sahibi başvurusunu takip etme niyetinde değilse veya; b) Sorun çözümlenmişse veya;c) Başka herhangi bir nedenden ötürü, başvurunun incelenmesinedevam edilmesi hususunda artık haklı bir gerekçe görmezse.Ancak işbu Sözleşme ve Protokollarında tanımlanan insan haklarınariayet gerektiriyorsa, Mahkeme başvurunun incelenmesine devam eder.2. Mahkeme, koşulların haklı kıldığı kanısına varırsa, bir başvurununeski haline döndürülmesini kararlaştırabilir.
Madde 38 - Davanın incelenmesi ve dostane çözüm süreci1. Mahkeme, kendisine gelen başvuruyu kabul edilebilir bulduğutakdirde,a) olayları saptamak amacıyla, tarafların temsilcileriyle birliktebaşvuruyu incelemeye devam eder ve gerekirse, ilgili Devletlerin,etkinliği için gerekli tüm kolaylıkları sağlayacakları bir soruşturmayapacaktır;b) İşbu Sözleşme ve Protokollarında tanımlanan şekliyle İnsanHaklarına saygı esasından hareketle, davanın dostane bir çözüm ilesonuçlandırılması için ilgili taraflara hizmet sunmaya hazır olacaktır.2. “1.b” hükümlerine göre yürütülen süreç gizlidir.
Madde 39 - Dostane Çözüme VarılmasıDostane çözüme varılırsa, Mahkeme olaylarla ve varılan çözümlesınırlı kısa açıklamayı içeren bir karar vererek başvuruyu kayıttan düşürür.
Madde 40 - Duruşmaların kamuya açık olması ve belgelere ulaşabilme1. Mahkeme istisnai durumlarda aksini kararlaştırmadıkça, duruşmalarkamuya açıktır.2. Mahkeme Başkanı aksine karar vermedikçe, Yazı İşleri Müdürüneemanet edilen belgeler kamuya açıktır.
Madde 41 - Hakkaniyete uygun tatminMahkeme işbu Sözleşme ve Protokollarının ihlal edildiğine kararverirse ve ilgili Yüksek Sözleşmeci Tarafın iç hukuku bu ihlali ancakkısmen telafi edebiliyorsa, Mahkeme, gerektiği takdirde, hakkaniyeteuygun bir surette, zarar gören tarafın tatminine hükmeder.
Madde 42 - Dairelerin kararlarıDairelerin kararları, 44. maddenin 2. fıkrası hükümleri uyarınca kesinleşir.TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu344
Madde 43 - Büyük Daireye gönderme1. Bir Daire kararının verildiği tarihten itibaren üç ay içerisinde, davataraflarından her biri, istisnai durumlarda, davanın Büyük Daireyegönderilmesini isteyebilir.2. Büyük Daire bünyesinde beş yargıçtan oluşan bir kurul, davaSözleşme ve Protokollarının yorumuna ya da uygulanmasına ilişkin ciddibir sorun doğuruyorsa ya da genel nitelikli ciddi bir konu teşkil ediyorsa,istemi kabul eder.3. Kurul istemi kabul ederse, Büyük Daire bir hüküm ile davayısonuçlandırır.
Madde 44 - Kesin hükümler1. Büyük Dairenin kararı kesindir.2. Bir Dairenin kararı aşağıdaki durumlarda kesinleşir:a) Taraflar davanın Büyük Daireye gönderilmesini istemediklerinibeyan ederlerse veya;b) Karardan sonraki üç ay içerisinde davanın Büyük Daireyegönderilmesi istenmezse veya;c) Kurul 43. maddede öngörülen istemi reddederse.3. Kesin karar yayınlanır.
Madde 45 - Hükümlerin ve kararların gerekçeli olması1. Hükümler, başvuruların kabul edilebilirliğine veya kabuledilemezliğine ilişkin kararlar gerekçelidir.2. Hüküm, tamamen veya kısmen yargıçların oybirliğini içermediğitakdirde, her yargıç kendi ayrı görüşünü belirtmek hakkına sahiptir.
Madde 46 - Kararların bağlayıcılığı ve uygulanması1. Yüksek Sözleşmeci Taraflar, taraf oldukları davalarda Mahkeme’ninkesinleşmiş kararlarına uymayı taahhüt ederler.2. Mahkeme’nin kesinleşmiş kararı, kararın uygulanmasınıdenetleyecek olan Bakanlar Komitesi’ne gönderilir.
Madde 47 - Görüş bildirme1. Mahkeme, Bakanlar Komitesi’nin istemi üzerine, Protokollarının yorumlanması ile ilgili hukuki meseleler üzerinde görüşbildirebilir.2. Ancak, bu görüşler, ne Sözleşme’nin 1. bölümünde veProtokollarında belirlenen hak ve özgürlüklerin içeriği veya kapsamı ileilgili sorunlara ne de Mahkeme veya Bakanlar Komitesi’nin Sözleşme’deöngörülen bir başvuru sonucunda karara bağlamak durumundakalabileceği diğer sorunlara ilişkin bulunabilir.3. Bakanlar Komitesi’nin Mahkeme’den görüş bildirme talep etmekkararı Komiteye katılmak hakkına sahip temsilcilerin çoğunluğuyla alınır.
Madde 48 - Mahkeme’nin görüş bildirme yetkisiBakanlar Komitesi tarafından yapılan talebin, 47. maddede belirtilengörüş bildirme yetkisine girip girmediğini Mahkeme kararlaştırır.
Madde 49 - Bildirilen görüşün gerekçeli olması1. Mahkemenin verdiği görüş gerekçelidir.2. Mütalaa, tamamen veya kısmen yargıçların oybirliğini içermediğitakdirde, her yargıç kendi ayrı görüşünü belirtmek hakkına sahiptir.3. Mahkemenin mütalaası Bakanlar Komitesi’ne bildirilir.
Madde 50 - Mahkeme’nin masraflarıMahkemenin masrafları, Avrupa Konseyi tarafından karşılanır.
Madde 51 - Yargıçların ayrıcalık ve dokunulmazlıklarıYargıçlar, vazifelerinin ifasında Avrupa Konseyi Statüsünün 40.maddesinde ve bu madde uyarınca akdedilen anlaşmalarda öngörülenayrıcalık ve dokunulmazlıklardan yararlanırlar.Bölüm III - Çeşitli HükümlerBu Bölüm’ün maddeleri 11. Protokol’e uygun olarak yenidennumaralandırılmıştır.
Madde 52 - Genel sekreter tarafından yapılan incelemelerHer Yüksek Sözleşmeci Taraf, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ninistemesi üzerine, bu Sözleşme’nin bütün hükümlerinin fiilenuygulanmasının kendi iç hukukunca nasıl sağlandığı konusundaaçıklamalarda bulunur.
Madde 53 - Tanınan insan haklarının korunmasıBu Sözleşme hükümlerinden hiçbiri, herhangi bir Yüksek Sözleşmeci Tarafın yasalarına ve onun taraf olduğu başka bir Sözleşmeye göretanınabilecek insan haklarını ve temel özgürlüklerini sınırlayamaz ya daonlara aykırı düşecek şekilde yorumlanamaz.
Madde 54 - Bakanlar Komitesi’nin yetkileriBu Sözleşme’nin hiçbir hükmü, Avrupa Konseyi Statüsü’nün BakanlarKomitesi’ne tanıdığı yetkileri olumsuz yönde etkilemez.
Madde 55 - Diğer çözüm yollarının dışlanmasıYüksek Sözleşmeci Taraflar, bu Sözleşme’nin yorum veyauygulamasından doğan bir anlaşmazlığı, başvuru yoluyla bu Sözleşme’deöngörülenlerin dışında bir çözüme bağlamak hususunda aralarında mevcutanlaşma, sözleşme veya bildirilerden, özel uzlaşma halleri dışındayararlanmaktan karşılıklı olarak vazgeçmeyi kabul ederler.
Madde 56 - Ülkesel uygulama1. Her devlet, onaylama sırasında veya daha sonra herhangi birzamanda, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne göndereceği bir bildirimlebu Sözleşme’nin, uluslararası ilişkilerinden sorumlu bulduğu bütünülkelere veya bunlardan herhangi birine, işbu maddenin 4. fıkrası saklıkalmak kaydıyla, uygulanacağını beyan edebilir.2. Sözleşme, bildirimde belirtilen ülke veya ülkelerde, Avrupa KonseyiGenel Sekreteri’nin bu bildirimi aldığı tarihten itibaren otuz gün sonrauygulamaya konur.3. Bu Sözleşme’nin hükümleri sözü geçen ülkelerde yerel şartlardikkate alınarak uygulanır.4. Bu maddenin birinci fıkrası uyarınca bildirimde bulunmuş olan herdevlet, sonradan herhangi bir zamanda, bildiriminde belirtmiş olduğu ülkeveya ülkelerdeki gerçek kişilerin, hükümet dışı kuruluşların veya kişigruplarının başvuruları konusunda bu Sözleşme’nin 34. maddesine uygunolarak Mahkeme’nin yetkisini kabul ettiğini beyan edebilir.
Madde 57 - Çekinceler1. Bu Sözleşme’nin imzası ve onaylama belgesinin sunulması sırasındaher devlet, Sözleşme’nin belirli bir hükmü hakkında, o sırada kendiülkesinde yürürlükte olan bir yasanın bu hükme uygun olmamasıölçüsünde bir çekince kaydı koyabilir. Bu madde genel nitelikte çekincelerkonmasına izin vermez.. Bu maddeye uygun olarak konulacak her çekince, sözü edilenyasanın kısa bir açıklamasını içerir.
Madde 58 - Feshi İhbar1. Bir Yüksek Sözleşmeci Taraf, bu Sözleşme’yi ancak Sözleşme’yetaraf olduğu tarihten itibaren geçecek beş yıllık bir süre sonunda veAvrupa Konseyi Genel Sekreteri’ne altı ay önceden haber verilecek birihbarla feshedebilir. Genel Sekreter bunu, diğer Yüksek SözleşmeciTaraflara bildirilir.2. Bu fesih işlemi, feshin geçerli sayıldığı tarihten önce işlenmiş veyükümlülüklerin ihlali niteliğinde sayılabilecek olan bir fiil dolayısıyla,ilgili Yüksek Sözleşmeci Tarafın bu Sözleşme’den doğanyükümlülüklerinden kurtulması sonucunu doğurmaz.3. Aynı şartlarla, Avrupa Konseyi üyeliğinden çıkan her YüksekSözleşmeci Taraf, bu Sözleşme’ye de taraf olmaktan çıkar.4. Sözleşme, 56 ncı madde gereğince uygulanacağı beyan edilmiş olanülkelerle ilgili olarak, yukarıdaki fıkraların hükümleri uyarıncafeshedilebilir.
Madde 59 - İmza ve onay1. Bu Sözleşme, Avrupa Konseyi üyelerinin imzalarına açıktır.Sözleşme onaylanacaktır. Onaylama belgeleri Avrupa Konseyi GenelSekreteri’ne verilecektir.2. Bu Sözleşme, on onaylama belgesinin verilmesinden sonra yürürlüğegirecektir.3. Sözleşmeyi daha sonra onaylayacak olan imzacılar için Sözleşme,onaylama belgesinin verilmesinden itibaren yürürlüğe girecektir.4. Avrupa Konseyi Genel Sekreteri, Sözleşme’nin yürürlüğe girdiğini,Sözleşme’yi onaylayan Yüksek Sözleşmeci Tarafların adlarını ve dahasonra gelecek olan onaylama belgelerinin verilişini bütün Avrupa Konseyiüyelerine bildirecektir.Bu Sözleşme, Avrupa Konseyi arşivlerinde saklanmak ve her iki metinde aynı derecede geçerli olmak üzere Fransızca ve İngilizce tek bir nüshahalinde 4 Kasım 1950’de Roma’da düzenlenmiştir. Genel Sekreter bununtasdikli örneklerini imza eden bütün devletlere gönderecektir.
