İsmail Hami Danişmend
1889 – 12.04.1967 01 Ocak 1970
Amasya / Merzifon’da dünyaya gelen İsmail Hami Danişmend’in babası Emir Mehmet Kâmil Bey, annesi, Çerkes asıllı bir aileye mensup Melek Hanım’dır. Baba tarafından kökenleri Danişmendliler Beyliği'nin kurucusu Melik Danişmend’e dayanan İsmail Hami Danişmend’in çocukluğu, babasının görevleri ve sürgünler sebebiyle Lübnan, Trablusgarp ve Şam’da geçer. İlk ve orta eğitimini bulunduğu şehirlerde özel hocalardan alan Danişmend, sınavla girdiği Şam İdadisi'nin son sınıfından devam ederek eğitimini tamamlar. Yükseköğrenimine İstanbul’da Mekteb-i Mülkiye’de devam eder ve buradan 1912’de mezun olur. Yazın yaşamına Mülkiye'de öğrenciyken Kanat ve Düşünüyorum dergilerindeki şiirleriyle başlar. Ayrıca “açılışıyla kapanışı arasında sadece üç haftalık bir zaman dilimi olan” (Polat, 2006: 438) Kanat dergisinin yönetiminde de görev almıştır. Öğreniminin ardından gittiği Fransa’da College de France’a kaydolmuş, ancak buradaki eğitimini yarıda bırakarak İstanbul’a dönmüştür. Bir müddet Hariciye'de katiplik yapan fakat mizacı sebebiyle buraya uyum sağlayamayan Danişmend, Aralık 1912’te Maliye Mektebi Âlîsinde, bir yıl sonra Darülfünun Edebiyat Şubesinde görevler almış,dersler vermiş, bir müddet de Bağdat Mekteb-i Hukuk'ta müdürlük yapmıştır. Yakın çevresindeki bürokrat dostlarının etkisiyle birçok vilayette çeşitli memuriyetlerte bulunan Danişmend; Mustafa Kemal’in başkanlığındaki Sivas Kongresi'ne İstanbul delegesi olarak katılmıştır. Milli mücadelenin halka ulaşmasında önemli rol üstlenen İrade-i Milliye gazetesinde etkin görevler almış olan Danişmend, bağımsızlık konusunda öne sürdüğü fikirler neticesinde tepki görür.
1950'de İstanbul Fetih Cemiyeti başkanlığı görevini üstlenen Danişmend İstanbul’un fethinin 500. yılı kutlamaları amacıyla kurdukları dernekte Ord. Prof. Ali Fuat Başgil, Prof. Dr. Süheyl Ünver gibi aydınlarla birlikte çalışır. 1948'de Aile dergisinde Rabia Hatun müstearıyla yayımlanan şiirleri edebiyat camiasında büyük ses getirmiş, tartışmalara yol açmıştır. Şiirlerle ilgili Nihat Sami Banarlı “Rabia Hatun Efsanesi” adlı bir eleştiri kaleme alır. Sonrasında Danişmend’in kendi kaleminden çıkan şiirler olduğu açıklığa kavuşsa da bir müddet Rabia Hatun ve şiirleri edebiyat camiasını meşgul edecektir.
Türk kültürüne birçok eseriyle hizmet etmiş birçok kitap, makale yayımlamış ve kaynak eser derecesinde çalışmalar yapmış olan Dânişmend, 12 Nisan 1967’de İstanbul’da vefât etti.
İsmail Hami Danişmend bir çok konuda eserler vermiş üretken kalem olarak göze çarpar. Çeviri eserler de dahil olmak üzere otuz civarında eserde imzası vardır. Kitaplarının yanısıra gazete ve dergilerde yayımlanmış birçok makalesi olan Danişmend daha çok İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi çalışmasıyla tanınmıştır. Osmanlı Devleti'nin tarihini geniş bir perspektifle ele aldığı bu serinin ilk dört cildi devletin siyasi tarihini kapsar. Devlet Erkanı başlıklı beşinci cilt, devlet yapısını ve bürokrasinini irdeler. Son cilt olan altıncı ciltte Batı kaynaklarından hareketle Osmanlı tarihleri üzerinde durulmuştur. Bildiği yabancı dillerin etkisiyle de Batı kaynakları üzerinden karşılaştırmalı bir yol izleyen yazarın Türk tarihi ve medeniyetiyle ilgili bir diğer eseri de Garb Menba’larına Göre Eski Türk Seciyye ve Ahlakı adlı çalışmasıdır. Yirmi üç bölümden oluşan eser, tarihimizdeki birtakım vakaların gerçek sebeplerini ve etkilerini incelemeye yöneliktir. Eserleri üniversitelerin çeşitli kürsülerinde ders kitabı olarak okutulmuştur.
İsmail Hami Danişmend araştırmacı yönünün yanında şairliğiyle de edebiyatımızda yer edinir. Rabia Hatun mahlasıyla yazdığı şiirleri dönemi içerisinde yoğun bir tartışma ortamına yol açmıştır. Mehmet Kaplan, bu etkiyi şöyle anlatır: "Cumhuriyet devri şiirinin dikkate değer hâdiselerinden birisi, tarihçi İsmail Hâmi Danişmend'in Rabia Hatun takma adı ile yazdığı kıt'aların eski devirlerde yaşamış bu ismi taşıyan bir kadın şaire izafe edilerek şöhret bulması, sevilmesi ve mısralarının ağızdan ağıza yayılmasıdır." (Kaplan, 2009: 346). Aile dergisinde 1948 yılında yayımlanmaya başlayan şiirler, Rabia Hatun adlı bir şairin şiirleri olarak okura sunulur. Danişmend'in şiirleri okura tanıtırken şu cümleler kullanılır: "Şiir dünyamızda bir yıldız gibi yükselen Rabia Hatun’un şimdiye kadar hiçbir yerde çıkmamış 16 şiiri bu sayıdan itibaren yayınlamaya başlıyoruz. AİLE DERGİSİ yüzyıllardır bir sır gibi saklı duran bu harikulade şiirleri Türk okuyucusuna sunmakla iftihar eder." (Akt. Ceniklioğlu,2018: 16). Dönemi içerisinde tartışmalı bir ün kazanan Danişmend'in şairliği ilmi çalışmalarının gölgesinde kalmıştır denilebilir.
Yazar: ARAŞ. GÖR. GÜRHAN ÇOPUR
