CUMHURİYET DÖNEMİMİZİN BİR FİLOZOFU HİLMİ ZİYA ÜLKEN
Necati ÖNER 01 Ocak 1970
Hilmi Ziya Ülken 190î 'de İstanbul'da doğmuş, ilk öğrenimini Tefeyyüz
mektebinde, orta öğrenimini İstanbul Sultanisinde yaptı. Yüksek öğrenimini
mülkiye mektebinde gördü. îlk görevi İstanbul Edebiyat Fakültesinde coğrafya
asistanlığıdır. Asistanlığı döneminde felsefe bölümünden ahlak, sosyoloji ve felsefe
tarihi sertifikaları aldı. Çeşitli liselerde coğrafya ve felsefe öğretmenliği yaptı. 1933
deki üniversite ıslahatında üniversiteye Türk Medeniyeti doçenti olarak atandı. Bu
arada Türk Tefekkür Tarihi ve Sosyoloji dersleri verdi. Î 9 4t de felsefe
profesörlüğüne yükseltildi ve Sosyoloji ve Ahlak kürsüsüne atandı. 1948 de verdiği
felsefe ve ahlak dersleri elinden alındı,; yalnız sosyoloji dersleri vermekle yetindi.
1954 de Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde felsefe ve mantık kürsüsü
başkanı olan Prof. Hamdi Ragvp Atademir'in milletvekili seçildiği için görevinden
ayrıldığından bu kürsüye ek görevli olarak atandı. Felsefe dersi vermeyi çok arzu
ettiği için bu görevi kabul ettiğim söylerdi. 1957 de ordinaryüs profesörlüğe
yükseltildi. 1960 askeri harekatından sonra İstanbul Üniversitesi'nden çıkarılarak
Ankara İlahiyat Fakültesine asıl görevli olarak atandı. 1973 de emekliye ayrılıncaya
kadar adı geçen fakültede felsefe dersleri verdi. 5 Haziran 1974 de İstanbul'da vefat
etti.
Ben 1953 de İlahiyat Fakültesine felsefe ve mantık asistanı olarak
girmiştim. 1954 de hocam rahmetli Hamdi Ragıp bey ayrılınca, Hilmi Ziya beyin
asistanı oldum. Doktora çalışmamın yönetimini üzerine aldı, 1964 de doçent
oluncaya kadar on yıl hocamın derslerini aralıksız takip ettim. O tarihlerde
asistanlar hocaları ile beraber derslere dinleyici olarak girerlerdi. Bu usul asistanın
yetişmesi için çok faydalı idi; hem bazı bilgileri tazeleniyor , hem de yeni bilgiler
ediniyor ve hocanın öğretim uygulamasından yararlanılıyordu. Doktoramı yaptıktan
sonra hoca bazan dersi bana verdirir kendisi de öğrenciler arasında oturup dinlerdi.
Dersten sonra bana dersin değerlendirmesini yapardı. Bir öğretim üyesinin
yetişmesi için uygulanan en iyi yoldu.
Evi İstanbul'da idi. Ayda iki defa gelir birer hafta kalıp derslerini yapardı.
Derslerini vecd içerisinde anlatırdı. Adeta anlattığı konunun içinde yaşardı. Çok
defa öğrenci seviyesinin .üstüne çıkar, karşısında filozoflar varmı gibi derin felsefi
tahlillere girerdi. On sene içerisinde bir defa olsun derse girmediğim görmedim.
Fakülte kurulları toplantısı ders saatine rastlarsa toplantıya katılmaz dersi tercih
ederdi. Hasta olduğunda da dersi ihmal etmezdi; ateşli ateşli sınıfa girip ders
verdiğini hatırlıyorum.
Hilmi Ziya bey gününün büyük bir kısmını felsefi bir atmosfer içinde
geçirirdi; ya okur, ya yazar ya da felsefi sohbet yapardı. Yanında bulunanlara her
fırsatta felsefeye dair problemleri anlatırdı. Ankara'ya geldiğinde kaldığı otelin
lobisinde, ziyarete gelenlerle felsefe sohbetleri yapardı. Devamlı dinleyicileri vardı.
Geni felsefe bilgisinin yanında tarih ve sanat'a da ilgi duyardı. Üç roman
yayınlamıştı. Yağlıboya resim yapardı. Destan denemesi dahi yapmıştır.
Hilmi Ziya bey çok yayın yapan bir yazardı. 70 kadar kitap ve yüzlerce
makale yayınlamıştır. Onun eserlerini ayrı ayrı ele alıp incelemek çok uzun bir
zaman çalışmayı gerekli kılar. Ben bu yazımda, Ülken felsefesinin ana hatlarını
belirtmeğe çalışacağım. Felsefenin her dalında - ontoloji, epistemoloji, ahlak eser
vermiştir. Eserlerinde bazı tekrarlar göze çarpar. Fakat dikkat edilirse bu tekrarlar
evvelkinin aynı değildir; önceki fikir ya değişikliğe uğramı ya da az da olsa yeni
bir şey ilave edilmiştir. Diğer taraftan ilk eserleri ile son eserleri arasında büyük
fikir değişikliği vardır. Bu fark, onun sürekli okuyup düşünmesinin bir sonucudur.
Felsefi düşüncesinin seyrini, kendisi 1936 da yayınladığı "Yirminci Asır
Filozofları" adlı eseri ile 1968 de yayınladığı "Varlık ve Oluş" eserinde belirtmiştir.
Bunlara dayanarak fikri değişmesini şöyle özetleyebiliriz:
Eserlerini 1924 den itibaren yayınlamaya başlamış, yayın hayatı ölünceye
kadar devam etmiştir. İlk eserlerinde Ziya Gökalp'in tesiriyle Durkheim'ci bir
görüşe sahiptir. Sosyolojizmin çıkar bir yol olmadığım görmü Mehmet İzzet'in
etkisiyle Hegel'in mutlak idealizmini kabullenmiş, sonra Spinoza panteizmine
meyletmi ve Spînoza'yı "felsefî tipin kemali" olarak görmüştür. Ahlak sorunu ile
çok meşgul olduğu için bu alandaki fikirlerini tabiatçı bir görüşle "Aşk Ahlakı" adlı
eserinde açıklamıştır. Ahlakın ancak bilgimize giren gerçeklere ve tabiatın
bütünlüğüne dayanabilir kanaatinde olan Ülken, Tabiatçı görüşte ne kadar ileri
gittiğini şu cümle ile ifade eder: "Arif için tabiattan başka tapacak ve aşktan başka
kanun yoktur.'^Bu görüşün kendisini çıkmaza sokacağını sezerek, çıkı yolu olarak
fenomonoloji ye meyleder. Aradığını burada da bulamadığından tarihi maddeciliği
kabullenir. Bu konuda şöyle diyor: " Tarihi maddecilik tarihten ibaret olan alemin
objektif izahına teşebbüstür ve bu günkü fizik ve biyoloji günden güne bunu teyide
gitmektedir"
2
1
Aşk AhiaJa, s.61. Burada aşk teriminden şu anlamı kastediyor; "İnsan ruhunda her zaman aynı
kalan bir güç vardır, bu güce , yüksek ve insani konulara çevrildiği, yükseldiği ve yüceldiği
zaman "aşk" adını veriyoruz" Aşk Ahlakı, s.90
2
Yirminci Asır Filozofları, Önsöz.
Ülken bu görüşlerinden 1940 h yılların sonuna doğru vaz geçmiş, "Varlık
ve Oluş" da belirttiği gibi Eflatun'a dönmü ve Schelling'e yakın bir hareket noktası
bulmuştur.
3
Önceden taraftan olduğu tabiatçı görü için 1958 de yayınladığı "Felsefeye
Giriş" II de şöyle diyor: "Tabiatçılık gayretleri boşunadır. Varlığın komplekslerini
çözmekten ziyade zeka ile elverişli ve kullanılabilir bir hale getirmekten ibaret olan
Tabiatçılık bizzat varlık karşısında felsefi endişemize cevap vermekten uzaktır."
4
Tarihi maddecilikle ilgili olarak da 1951 de yayınladığı "Tarihi
Maddeciliğe Reddiye " adlı eseri ile, bu görüşü her alanda ele alarak reddetmektedir.
1940 h yıllara kadar tecrübe dünyasının dışına çıkmayan ve bu açıdan
felsefe sorunlarını ele alan Ulken'in dikkatini varlığın çift kutupluluğu çekiyor ve
görünenin dışında, aşkın varlığa açılıyor. Hocamın köklü fikir değişikliğinin sebebi
budur. 1948 de Amsterdam'da yapılan uluslararası felsefe kongresinde sunduğu
"Varlığın İki Yüzü" adlı bildirisi felsefesinin yeni yönünü gösteriyordu.
"Bilgi ve Değer" adlı eserinde çift kutupluluğa yani varlığın iki yüzüne
çeşitli alanlarda örnek veriyor: Bilgi teorisi bakımından : Tabiatın bilgisini
edinirken bilgiyi ya sujeye göre veya objeye göre anlarız. Ya birini ya ötekini
kavrarız. Halbuki asıl olan bunların birliğidir, ikisini birden görmek insan üstü bir
varlık içindir. Evreni de ya zaman veya mekan içinde görürüz. Aslında bu varlık
zaman ve mekan bütünüdür. Fizikte de bu ikilik vardır: Enerjiler bir manzarası ile
dalga bir manzarası ile cisimdir. Biz bunlardan ancak birini kavrayabiliriz. , aynı
anda ikisini birden kavrayamayız. Lauis de Broglie'in fikrine uyarak bunlar aynı
gerçeğin iki manzarasıdır diyor. İnsan konusunda da bu iki kutupluluk vardır. İnsan
ya sosyolojik yönden ya psikolojik yönden ele alınabilir. Sosyoloji ferdi .psikoloji
toplumu ihmal eder. Matematikte de durum aynıdır. Nicelikler azalıp çoğalmadır.
Bu da ya sürekli olur veya süreksiz. Çizgi hareket olması bakımından süreklidir
fakat onu oluşturan parçalar var, bu bakımdan da süreksizdir. Sayı da öyle. Sayılar
süreksizdir. Birbiri ile kesirlerle ayrılırlar, sonsuzca bölünebilirler. Böylece sonsuz
küçük veya türevi bulunur. Türev sürekli niceliğin de son unsurudur. O halde
türevde sürekli ve süreksiz birleşiyor.
5
Çeşitli alanlarda görülen bu çift kutupluluk yüzünden ,irısan hep
alternatifler karşısında bulunuyor. Yani bir seçme durumundadır. Halbuki çift
kutupluluk aynı şeyin iki görünüşüdür. Birbirine zıt olan alternatifler aslında birdir.
Bu bütünü akıl yoluyla kavrayamayız. Çünkü bunlar akıl dışıdır (irrationel). İşte çift
kutupların birleştiği şeye "Dyade" diyor. Bu terimi Eflatun'dan aldığını söylüyor.
3
Varlık ve Oluş, s.5
4
Felsefeye Giri II, s. 104
3
Bilgi ve Değer, s. 164-169
gerek bilgi fenomeninde gerek başka varolanlar alanında gördüğümüz
bu vasfa Dyade diyoruz Dyad'lar aslında zihnin icadettiğj_ müphem varhklar
değildir. İnsanın bütün varolanlar alanında ve bilgi fenomeninde rastladığı akıl dışı
(irrationel) varhklar , mantıki şemalarımıza doğrudan doğruya indirilmesi mümkün
olmayan akıl dışı uçurumlar olduğunu görüyoruz."
6
Bu dy ad' l ann ancak aşkın bir varlıkla temellendirilebileceği kanaatindedir.
Bu bakımdan aşkın varlık Ülken felsefesinde önemli bir yer alır.
" Bilgi fenomenini bir algı gibi değil suje obje ikiliği halinde , yani dyade
olarak almak zorundayız. Bu dyade akıl dışı paradoksal bir mahiyet gösteriyor. Bu
münasebeti ancak onları kuşatan aşkın varlıkla kabullenebiliriz. Bilgi fenomeni
bütün başka varolanlar gibi duyu ve akıl alanını aşan bir kuşatanda,bir yücelende bir
" a ş anda" kendine temel bulabilir. İşte felsefenin asıl konusu bu kuşatan ve yücelen
varlıktır. Aristo'nun varlık olmak bakımından varlık dediği ve metafiziğe konu
yaptığı şey budur."
7
"Allah sonsuz imkanlar sahasıdır. İçkin varlığın ve dünyanın kendine
yetmez oluşu onun aşkın varlıkla, Allah'la kuşatılmasını zaruri kılar. Mutlak varlık
bilinmez,anlaşılmaz, inanılır."
8
Felsefenin Allah,Alem ve İnsan diye üç esaslı konusu olduğunu belirterek
bunlardan herhangi birisinin ortadan kaldırılmasıyla bütün varlık münasebetlerinin
sarsılacağını ve felsefi görüşün geçerliliğini kaybedeceğini belirterek, düşünce
tarihinde doğru düşüncenin sapmalarının, bu ağırlık merkezlerinden herhangi
birinin ötekinde eritilmesinden ileri geldiğini belirtiyor. Mistisizm insanı Allah'da
eritir, alemi inkar eder. Panteizm insan ve alemi Allah'la birleştirir. Materyalizm
Allah'ı inkar eder ve insanı alem içinde e r i t i r .
9
Bu bakımdan adı geçen felsefeler
geçersizdir. Sağlam felsefe bu üç temeli göz önünde bulundurarak yapılabilir. Birin
incelerken diğer ikisini de dikkate almak gerekir. Çünkü Olken'e göre varlık bir
bütündür, herhangi bir halini açıklama onun bütün içinde yerini göstermektir.
İnsan ve alem akıl yolu ile bilinip anlaşılabilir. Allah aşkın varlık olduğu
için bilinemez, anlaşılamaz ancak inanılınır.
Aşkınhk değerler alanında da bahis konusudur. "İnsan i ve bilgi sistemleri
şeklinde görülen faaliyetlerini aşkm değerlerle kuşatmadıkça, bizzat bu değerler
temelsiz kalır. Bir kişinin yalnız kendisi ve şimdiki hali için bilgi veya sanat eseri
vücuda getirmesi mümkün değildir. Bunun için de her içkin değer bir aşkın değer
tarafından kuşatılır ve onsuz mevcut o lma z . "
1 0
6
Felsefeye Giri I, s.49
7
Felsefeye Giri I,s. 51
8
Felsefeye Giri II, s.273
9
Aynı eser, s.234
"' Aynı eser, s. 166
Bu aşkın değerleri mutlak aşkın varlığa bağlıyor: " Aşkın varlık mevcut
olduğu içindir ki insani varhk( şuurlu-manevi varlık olarak) mümkündür, aksi
takdirde ahlaki fiil inkar edilmiş, boşlukta ve sallantıda kalırdı Mutlak bir varlık
sahası mevcut olduğu içindir ki insani nizam mümkündür ve insani bir nizam
mevcut olduğu içindir ki ahlaki fiilleri gerçekleştirmemiz mümkündür. Ve onlar
yalnız bu sayede ütopya olmaktan çıkar."
11
"Allah yoksa ahlakın ve cemiyetin manası yoktur, hepsi bir tesadüften
ibaret kalır. Bizzat estetik düzen, ahlaki düzen, insani ideale İnanmak içtimai bir
düzenin devam etmesi, Allah'a yani aşkın kuşatıcı varlığa inanmakla
mümkündür."
12
Ülken felsefesinde aşkın varlık önemli yer tutar. Bilgiler ve değerlerin
havada kalmaması, onların temellendirilmesi Aşkın bir varlığı gerektirir. "İçinde
bulunduğumuz fenomenler alemini aşan, onu kuşatan (transandant) bir varlık
sayesindedir ki biz tecrübelerimizin dünyasını temellendirebiliriz."
13
Hocanın çeşitli kitaplarında bahsettiği aşkın varlık'ın belirlenmesi pek
seçik değil. Hem aşkın dyade'ler, aşkın değerler terimlerini kullanıyor, bu
ifadelerden aşkın olanların çokluğu bahis konusu, hem de Aşkın mutlak varlık ,
Allah tekil terimlerini kullanıyor. Bu durumda, kendisi ifade etmese de Aşkın varlık
alanında bir kademelerime olduğu anlayışına varıyorum. Yorumum şu: Aşkın
varlıklar vardır; bunlar kademelidir. Birinci kademede dyade'ler ve değerler var.
İkinci kademede onları kuşatan Mutlak Varlık yani Allah var.
Biz mutlak varlığı akılla kavrayamaz ve bilemeyiz. Mutlak Varlığı
kabullenmemizi sağlayan yol inanmadır. Buna sevk eden metot ise sezgidir ve
burada tecrübe dünyasında geçerli olan sezgiden farklı bir sezgi anlayışı var. "
Aktüel sezgi zaman üstü mutlak varlığı kavrayamaz. Şuur halleri içinde
değişmeyeni, zaman içinde lahzayı , hareket içinde sükunu kavrayacak bir başka
yetiye ihtiyaç vardır. Yaşanmı tecrübe ile kavranan, gerçekle ideali birleştiren
"virtüel sezgi" ye ihtiyaç vardır. Virtuel sezgi yaşanmı ve yaşanacak gerçek ve
mümkün hallerin aynı lahzada, aynı şuur fiilinde kavranması demektir."
14
Hilmi Ziya Ülken'in eserlerinden anlayabildiğimiz kadanyla, felsefesinin
ana hatları yukarıda belirttiğimiz gibidir.
Bu fikirlerden şu sonuç çıkıyor:
1 İnsan bilgisi görelidir (rölatif) bir anda varlığın tam bilgisini elde
edemez. Bu görelilik hem insan zihninin yapısından hem de varlıktan
kaynaklanmaktadır. Varlık dyade paradoksal bir yapıdadır. İnsan daima iki
"Felsefeye Giri II, S..226
1 2
Aynı eser, s.283
1 3
Felsefeye Giri I, s.54
1 4
Felsefeye Giri II, S.260
alternatif karşısında bulunur. Bunlardan birini seçmek mecburiyetindedir. İnsanın
zihni yapısı bu paradoksal hali kavrayamaz. Çünkü mantık yapısına aykırıdır. İki
yüzlü olan varlıkların aynı anda ancak bir yüzü bilebilir.
2 Uyguladığımız değerlerin temeli aşkın, değişmez ve ideal değerlerdir.
Bütün bunlar Aşkın ve Mutlak Varlık'la yani Allah'la kuşatılmıştır. Eğer Allah
olmazsa, bilgi ve ahlak temellendirilemez ve insani nizam kurulamaz.
Bu durumda Allah'la diğer varlıklar arasındaki ba nasıl kurulmalıdır? Bu işi için
hocamın kullandığı "kuşatma" kavramını nasıl yorumlamak gerekir? Çünkü kendisi
bu hususa açıklık getirmiyor. Bu ba ya panteist bir bağla olur veya hocamın ifade
etmediği yaratma ve bilme fiili ile olur. Birinci şıkkı yani panteizmi eksik bir
felsefe diye reddettiğini yukarıda belirtmiştim. Bu durumda ikinci şık kalıyor.
Kanaatimce hocamın "kuşatma" kavramım yaratma ve bilme fiili olarak anlamak
yerinde olur.
ORD. PROF. HİLMİ ZİYA Ülken / Muhsin BALAKBABALAR I
1901 yılında İstanbul'da doğdu. Tefeyyüz ibtidai ve rüşdiyesinde
ve İstanbul Lisesi'nde (Sultani), Mülkiye'de (Siyasal İlimler Fak.) tahsil
etti. 1921 de mezun oldu. Edebiyat Fak. de Coğrafya Asistanlığı yaptı
(1921-1924). Bursa Lisesi Coğrafya Öğretmeni (1921) az sonra Ankara
Lisesi Felsefe öğretmeni ve Ankara Öğretmen Okulu Tarih Öğretmeni
tayin edildi (1924-1926). Bu devre içinde Maarif Vekilleti İstatistik
Müdürü oldu (1925-1926). Talim ve Terbiye Heyeti Tercüme Bürosu
üyeliğine, oradan İstanbul Kız öğretmen Okulu Psikoloji ve İstanbul
Erkek Lisesi Felsefe Öğretmeni tayin edildi (1926-1930). Daha sonra
ı Eğitim Hareketleri Dergisi, Sayı: 229.230, C 20 Ağustos-Eylül ı974 de yayınlanmış
olan Aziz Hoeamızııı eserlerinin listesi düzeltilmiş ve eksiklikleri tamamlamnaya çalışılmıştır.VI
Galatasaray ve Kabataş Liseleri Felsefe ve Sosyoloji Öğretmeni oldu
(1933). İstanbul Üniversitesi'ne Türk Tefekkürü Tarihi Doçenti tayin
edildi (1933-1936). Habilitation İmtiham geçirdi. Türk Fikir Tarihi ile
birlikte İçtimaı Doktrinler Tarihi okuttu. 191.1de Edebiyat Fakültesi'ne
Felsefe Profesörü tayin edildi. Fiilen Sosyoloji ve Ahlak okuttu. 1944-
1948 arasında ek görevolarak Teknik Üniversite Sanat Tarihi Profesörlüğü yaptı. 1945- 1950 arasında Sosyoloji dışında Değerler N"azariyesi
derslerini (Edebiyat Fakültesi'nde) verdi. 1951 de kürsülerin kurulması
üzerine Sosyoloji kürsüsü başkanlığına getirildi. Ahlak Dersi Sistematik
Felsefe Kürsüsü'ne bağlandı. 1955 de ek görevolarak Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Felsefe Profesörü tayin edildi. 1957 de Ordinaryüs Profesörlüğe yükseltildi. 1960 da İstanbul'daki kadrosu kaldı-
rıldı. Asli görevi Ankara Ünivcrsitesi'nı~ nakledildi. 1962 de Kanun'un
düzeltilmesi üzerine İstanbul'daki vazifesi iade edildi. Fakat bu vazifeyi kabul etmedi ve Ankara Üniversi'ndeki görevi olan Sistematik Felsefe Profesörlüğünde kaldı. 1961.-1965 yılında ek görevolarak İstanbul
Yüksek İslam Enstitüsünde Felsefe Dersleri okuttu. 1971 de Eğitim
Fakültesi'nde İlim Felsefesi okuttu. 19n yılı Temmu7. ayında emekli
olan kıymetli Hocamız, 5 ha7.iran 1974 de Aııah'ın Hahmetine kavuştu.
Yabancı dil olarak Fransızca, İngilizce, Almanca ve Arapça
bilmekteydi.
2
BASILMIŞ ESERLERİ
1- İetimaiyat Hakkında İbdidai Ma'lümat (G. Richard'dan terc.)
İstanbul, Devlet Mat., 1924.
2- Umumı Huhiyat (Genel Psikoloji); İstanbul, Darülfünun Mat.
1928 (Taşbasması)
3- Felsefe Dersleri; Bilgi ve Vüeud Nazariyeleri; İstanbul, İlhamiFevzi Lütfi Mat.; 1928.
4- Aşk Ahlakı; İstanbul, Ekspres Mat.; 1931.
5- Felsefe Yıııığı 2. Baskı: 1931-1932; İstanbul, Türkiye Mat.;
1931.
2 Merhum Profesiirün daha geniş olarak yazmış olduf;u biyoı;rafisi için lık. Yeni Mülkiye
Tarihi ve :lHilkiyeliler, IV. C., s. 1678.1687, Mars mnl". Ank. 1968.1969.VII
6- Cmumi İctimaiyat; İstanbul, Ebü'z-Ziya Mat.; 1931.
7- Türk Tefekkür Tarihi (2 C.): Le. İstanbul, Ebü'z-Ziya Mat.;
1932 lL.C.: İstanbul Ebü'z-Ziya Mat.; 1933.
8- İnsani Vatanperverlik; İstanbul, Güneş Mat., 193:3.
9- Te'lifeiliğin Tenakuzları (Mülkiye Mecmuasından ayrı baskı);
İstanbuL. Hamidbey Mat.; 19:n.
10- Yeni İI~i Zihniyet (Gaston Bachelard'dan terceme); İstanbul,
Vakıt Mat.; 1934.
11- İJim vc Felsefe (Schlick'den Lcrccme); İstanbul, Vakıt Mat.;
1934,.
12- Felsefe Yıllığı: 1934-1935; İstanbul, Bozkurt Mat.; 1935.
13- Türk Filozoflan Antolojisi: l.e.; İstanbul, Şirket-i Mürettibi-
'le Mat.; 1935.
14- Lyanış Devirlerinde Tercemenin Rolü; İstanbul, Vakıt Mat.;
1935.
15- Türk Mistisizmi'ni Tedkike Giriş; İstanbul, Akşam Mat., 1935.
16- Metafizik (Aristo'dan Terccme; 1. Kitap); İstanbul, Vakıt
Mat.; 1935.
17- Yirminci Asır Filozofları; İstanbul, Ahmed Said Mat.; 1936.
18- İlliyet Mes'elesi ve Diyalektik; Ankara, 1938.
19- Farabi (Kıvameddin Burslan ilc birlikte); İstanbul, 1940.
20- Türk Tarihinde Mezheb Cereyanları (1'. Harimi'nin Kitabına
not); İstanbul, Ahmed Said Mat.; 1940.
21- İctimai Doktrinler Tarihi; İstanbul, Yeni Devir Matbaası;
1940.
22:'" İbn-i Haldun (Ziyaeddin Fındıkoğlu ile birlikte); İstanbul,
Ahmed Said Mat.; 1941.
23- Posta Yolu ("İnsan Medd ii Cezri" adlı seri romanının 3. ki.);
İstanbul, Şirket-i Mürettibiye Mat.; 1941.
24- Rüzgar Gibi Geçti (M. Mitchell'den Avni İnsel'le birlikte);
İstanbul, 1941 (3 Cilt bir arada).vnı
25- Şeytanla Konuşmalar (Hiciv); İstanbul, Ülkü Mat.; 1942.
26- Mantık Tarihi; İstanbul, Rıza Coşkun Mat.; 1942.
27- Lojik Prensipleri ve Muasır Tenkid (Arnold Reymond'dan terc.)
Ankara Maarif Mat.; 1942.
28- Ziya Gökalp; İstanbul, Ahmed Said Mat.; 1942.
29- Dini Sosyoloji; İstanbul, İbrahim Horoz Basıı.nevi, 194.3.
30- Resim ve Cem'iyet; İstanbul, Üniversite Kitabcvi, 1943.
31- Emil (J.J. Rousseau'dan kısaltılarak terc.; A.R. Ülgener; S.
Güzey ile birlikte); İstanbul, Türkiye Yayınevi, 1943.
32- Yarım Adam ("İnsan Medd ü Cezri" adlı seri romanın 2. kitabı); te'lif İstanbul, Şirket-i Mürettibiye Mat.; 1943.
33- İçtimai üst yapı olarak Hukuk TetkikIerine giriş; ,İstanbul
Latif Dinçbaş Basm; 1943.
34- Sosyoloji; İstanbul, 1943.
35- YahUdi Mes'elesi; İstanbul, Rasid Bütün Mat.; 1941..
36- Milletlerin Uyanışı; İstanbul, 1945.
37- İslam Düşüncesi; İstanbul, Rıza Coşkun Mat.; 1946.
38- Ahlak; İstanbul, M. Sadık Kağıtçı Mat.; 1946.
39- Sosyolojiye Giriş; İstanbul, Üçler Basımevi, 1947.
40- İslam Medeniyetinde Tercemeler ve Te'sirleri ("Uyamş Devirlerinde Terceme'nin Rolü" adlı kitabın 2. Baskısı); İstanbul,
Vakıt Mat.; 1947.
41- Tabiat Kanunlarının Zorunsuzluğu (E. Boutroux'dan terc.);
İstanbul, Devlet Mat.; 1947.
42- Millet ve Tarih Şuuru; İstanbul, Pulhan Mat.; 1948.
43- İslam San'atı; İstanbul, Teknik Üniversite Mat.; 1948.
44- Şerh-i Rubaiyat-ı Melul; İstanbul, Milli Mecmua Basımevi;
1951.
45- Tarihi Maddeciliğe Reddiye; ı. Baskı: İstanbul, Kardeşler
Mat. 1951. II. Baskı İstanbul, Hamle Mat.; 1963.IX
46- FaraLi Tedkikleri (Kollektif Kitab); İstanbul, 195ı.
47- Humanismc et Education en Orient et en Oeeidcnt (1951 ~cw
York- Delhi Kolokyomu'nun (ll kişilik) müşterek eseri; bir
faslı H.Z. Ülken'e aid); Paris, 1952; UNESCO yayını.
48- La Pensee de l'lslam ("İslam'da Düşünce"; Yazar ve Gauthier Dubois tarafından Fransızca'ya tercemc); istanbul, Fakülteler Mat.; 1953.
49- Qosta b. Luga, (EI-Ba'labakki, 820-912): Kitab al-Fark Bayn
ar-Ruh va'n-Nafs. (Le Livre de la differenee entre L'esprit
et l'ame) edite, etudie et annote par H.Z. ÜIken. İst. 1953
1953 İbrahim Horoz Basımevi. "İst. Dniv. Ed. Fak. Yay. :.\"0:
552" .
;(50- Les Opuscules d'Avicenne (Arabca metin; Fransızca ö7-et.
ı. Kısım Arabca = 87 sf.; Fransızca = 46 sf.
lL. Kısım: Arabca = 159 sf.; Fransızca '---'40 sf. 1954.
51- İslam Düşüncesine Giriş: İstanbul, İLrahim Horo7- Mat.; 1954.
52- Sosyolojinin Problemleri; İstanbul, Hüsn-i Tabiat Mat.; 1955.
53- Dünyada ve Türkiye'de Sosyoloji Öğretimi .ve Araştırmaları,
İstanbul, 1956.
54- Veraset ve Cem'iyet; İstanbul, Kutulmuş Mat.; 1957.
55- İslam Felsefesi Tarihi (I. Kısım); İstanbul, Osman Yalçın Mat.;
1957.
56- Felsefeye Giriş; ı. C.; ı. Baskı: Ankara, Ajans Türk Mat.; 1957.
ıı. Baskı: Ankara, Üniversite Mat.; 1963.
57- Felsefeye Giriş (2. C., ı. Baskı); Ankara, Mars Mat.; 1958.
58- Colloque Orient - Occident (Kollektif eser; bir fasılı n.z. Ülken
tarafından); Bruxelles, 1958; UNESCO Yayını.
59- Siyasi Partiler ve Sosyalizm; İstanbul, 1963.
60- Bilgi ve Değer; Ankara; Ay temiz Kitabevi. 1956.
61- Etika (Spinoza'dan tercemc); ı. Baskı: Ankara, Devlet Mat.;
1946 ll. Baskı: M. Eğ. Basımevi; 1965.x
62- Turkish Architccturcs (A. E. Uysal, Suud Kemal Yetkin ve
:\'eş'et çağatay ile beraber tercemc); Ankara, Üniversite Basımevi; 1965.
63- Değerler, Kültür ve San'at; İstanbul, Kağıt ve Basım İşleri
Mat.; 1965.
64- Türkiye'de Çağdaş Diişünce Tarihi (2 C.); Konya, Ahmed Said
MaL; 1966.
65- Eğitim Felsefesi; İstanbul, Milli Eğitim Basımevi; 1967.
66- Humanisme des Cultures (Fransızca); Ankara, Üniversite
Basımevi, 1967.
67- İslam Felsefesi Kaynakları ve Te'sirleri; Ankara, Ajans-Türk
Mat. 1967.
68- Bilgi ve Değer; Kürsü Yayınları, Ankara, Ay temiz Kitabevi, 1964-65.
69- Varlık ve üluş; Ank. Cniv. İlahiyat Fak. Yayınlarından, Ank.
Üniv. Basımevi, 1968.
70- ilim Felsefesi 1.; Ank. Cniv. Eğitim Fak. Yay., Ankara Başnur
Mat.; 1969.
71- Sosyoloji Sözlüğü; Talim ve Terbiye Dairesi Yay.; Milli Eğt.
Basımevi 1969.
72- Toplum yapısı ve Soyaçekme; Doruktckin yayını İst. 1971
(Veraset ve Cemiyet adlı kitabın sadeleştiriimiş, Düzeltilmiş
2. Bas.)
73- Aşk Ahlakı; Demirbaş Yayını, Sevinç Matb., Ankara 1971.
(İlaveli Sadeleş'tirmiş 3. Baş)
74- Gencl Felsefe Dersleri; Ank. Üniv. il£ıhiyat Fak. Yay.; Ank.
tniversite Basımevi 1972.
FRANSIZCA MAKALELER VE TEBLİGLER
1- La Formation des villes dans l'Empif(~ Üttornan (19:{9 Bükreş
B. Milletlerarası yarım kalmış Sosyoloji Kongresi).
2 Deux aspects des t~tres, Les Artes du 10. Congres Int. de philosophie 19.18 Anıstı,rdam (Felsefe Arkivi, C. 11, Sayı. 3, İst. 1949).Xl
3- L'İdee du temps dans la philosophic d'Ebu'I-Berekat cl-Bağ-
dadi (10. Congres Intern. de Philosophic, 1948).
4- Relations ct differeııces en tre la eonnaissarıce et la valeur (B.
Congres Intern. de Philosophie Wiennı:, 1948).
5- Les Scienccs Humaines sont-eııes possibles (Sosyoloji Dergisi
No: 4-5, 1949).
6- Les Branches de la Soeiologie (Sos. Derg. 4-5, 1949).
7- Sociologie et Philosophie (Sos. Derg. 6, 1950).
8- La Soeiologie rurale en Tllrquie (Sos. Derg. 6, 1950).
9- L'immigration et l'ctablissemerıt des Tures en Europe (Actes
du 14. Congres İntern. de Sociologic, Roma 1950).
10- Mehmet İzzet et Prince Sabahaddine (Actes du 14. Cungres
intern. de Soc. Rome 1950).
11- La vie Familiale en Turquie (Revue des Familles dans le Monde
No: 1, 1950).
12- L'Orient et rOccident (Sos. Derg. 7, 1952).
13- Les tensions sociales et les relations intercultureııes (Sus. Derg.
7. 1952).
14- La Cİrculation des Valeurs (50s. Derg. 8, 1953; Tirage ap art)
15- De l'heterogeneitc ethnique it l'homugenitc culturelle (50s.
Derg. 9. ı954).
Hi- Sociulogy in Turkey (pp. 1.8-57) Ghurye Felicittaion Volume,
edit. by Kapedia, Bombay 19.54).
17- Ln aperçu bibliographique du probleme des rCfugies en Turquie
(Sos. Derg. LO-LL,1956).
18- La Feodalite est-elle une eategorie historique ou bien une forme
sociale (Sos. Derg. lO-ll, 1956).
19- Le Changement du Code Civil et sa repercııssion sociale en
Proche-Orient (Actes du :~. Cungres Mondial de Soc. 1956,
Amsterdam).
20- La Healisation Sociale de la Valeıır Esthetique, Yıllık Araş-
tırmalar Dergisi C.I,. 1956, Ank. 1957.XII
21-. La Morale Soeiale des classes moyennes en Turquic ct en Proche
Orient (Sos. Dcrg. 12, 1958).
22- Sociologiı~ de CuvilIicr et problemes actııdlcs (Sos. Deg. 13-14
1959).
23- Humanisme et liUeraturc cpiquc en Turqııic (Orientalia Succana, 1959. Uppsala).
24- Apı~rçu general e de I'evolutian des immigrations en Turquie
(pp. 220-24.0, Bullctin, İntern. organe de i'Association int. de
rEtude du Problem e des Rcfugies 19.'59, No: 3).
25- Durkheim et l'cnseignement de Scicnces Sociales en Turquie
(Sos. Derg. 1960.)
26- Evolution de la eondition feminine en Turquie (Sos. Dcrg.
1960).
27 - Quclques ~ otes sur le Problemc des Valeurs et de la Croyance.
Ank. Üniv. İlahiyat Fak. Dcrg. 1958-1959, C. VII, Ank, 1960.
28- L'Oceidentalisme en Turquie, Ank. Üniv. İlahiyat Fak. Derg.
1960, C. VIIL, Ank. 1961.
29- The Influence of Islamic Thought on Western Philosophy,
Şarkiyat Mecmuası, IV. Cilt, 1961 İst.
30- La Philosophie d'al-Kindi. Ank. Üniv. ilahiyat Fak. Derg. C.
X. 1962. Ank.
31- Les Traductions en Turc de Certains Livres d'al-Ghazali, Ank.
Üniv. İlahiyat Fak. Derg. 1961, C. iX, Ank. 1962.
32- Die Modernisierung der Türkei und die Pionicr der modern en
Türkischen Denker, İlahiyat Fak. Derg., C. XL, 1963.
33- L'lslrım en face du Problem e Orient ct Occident. Ank. Üniv.
İlahiyat Fak. Derg. 1964, C. XII, Ank, 1964.
34- Probleme der Mittelschlichtcn in EntwichlungsHindern, Soncler
Abdruck: (Einigc Ergebnisse dcr Mittclstandsforschung in dcr
Türkei, Köln 1965)
35 - L' Amour Divin et la danse Mystiquc, Ank. Üniv. İliihiyat Fak.
Dcrg. 1966, C. XIV, Ankara 1967.XlIi
36- Vecole Wudjudite et son inf luence dans la pensee TurlJllc
(Wiener Zeitschrift für die Kunue ues Morgenlandes, 1969, s.
16).
37- Le neo-organicisme en ~ociologie (XX. Congres Intcm. dc
Sociologie, Home 1969).
38- Les vestigcs des cuItures paienncs uans les moeurs et lcs eoutumes anatolienncs (Congres de Turkologic ii Strasbourg,I 970).
39- Soeiologie du Devdoppement ~ational (Publie par l'Institut
National de Statistique, Ankara, p. 19. VII. Dünya Sosyoloji
Kongresi, Vama için, 1970.)
40- Les Formes de L'impcrialisme (Annales de l'universitc d'Ankara
1971).
41- Les origines de la euIture nationale en Turquic (Annales dc
de l'Universite d'Ankara, 1972).
MAKALE ve TEBLiG-LEH
1- Feryad. Vatan Duyguları, 1918
2- Stuart Mill ve Felsefesi "Sudi Kütüphanesinin çıkardığı dergide
tefrika edilmiştir, 1919.
3- İznik Müdafaası, "Battal Destanına Giriş", 1922.
4- Anadolu Tarihinde Dini Ruhiyat Müşahedcleri; Milll'ah Mecmuası, Sayı: 13-14., 1924.
5- Dini İctimaiyat, Felsefe ve İctimaiyat Mecmuası, Yıl: I, 1927.
0_ Heyecan, Tehcyyüciyat, İntihar, Pot1aç, Dini Sosyoloji, İnsani
Edebiyatın İctimai Kökleri; Felsefe ve İetimaiyat Mecmuası,
İstanbul 1927 - 30.
7- Bizde Fikir Cereyanları; Felsefe ve İctimaiyat Mecmuası, C.
I, sayl:4, 1927.
8- Cemiyet ve Marazi Şuur; Felsefe Yıllığı, C. i. 1931.
9- Şehir ve Sosyoloji; İstanhul Belediye Mecmuaları, Seri makale,
İst. 1931.
10- Din ve Akıl; Mülkiye Mecmuası, Yıl: 2, Sayı: 18, İst. Eylül
1932.XlV
ı1- Kıymetlerin Tckamülü; Mülkiye Mecmuası, Sayı: 11. Mayıs
1932.
12- Şahsiyctin İctimai Şartları; Mülkiye Mecmuası, Sayı; 17, İst.
Ağustos 1932.
13- Te'lifçiliğin Tenakuzlan; Mülkiyc ~ıecmuası, Yıl: 2-3, Sayı:
19-2.5, İst. 1932. Xisan 1933.
14- Dalgalar ve Cisimcikler; Felsefe Yıllığı, C. II. 193.5.
15- Çağdaş Fizikte Determinizm ve illiyet; Felsefe Yıllığı, C. II.,
193.').
10- Muasır Alman İctimaiyatı; Ülkü Mecm., C. 7, Sayı: 41, Temmuz
1936,
17- Tanzimattan Sonra Türkiye'de Fikir Hareketleri; Tanzimatın
100. Yıldönümü Kitabı, 1937.
18- tlmin Terakkisinde Türklerin Rolü; Yücel Mecmuası, C. 5,
Sayı: 28, İst. Haziran 1937.
19- Tanzimata Karşı; İnsan Mecmuası, C. I, Sayı: I, İst. .lS Nisan
1938.
20- Medeniyetin Yürüyüşü; İnsan Mecmuası, C. 1, Sayı: 2, İst.
15 Mayıs 1938.
21- İmparatorluğun Tekamiilü; İnsan Mecmuası, C. I, Sayı 3;
İst. 14 Haziran 1938.
22- İmparatorlukların Alt Bünyesi; İnsan Mecmuası, C. I, Sayı:
4, İstanbul, 15 Temmuz 1935.
23- İmparatorlukların Alt Bünyesi; İnsan Mecmuası, C. I, Sayı:
5, İst. 1938.
24- İlim Bitaraf mıdır? İnsan Mecmuası, C. I, Sayı: 6, İst. 1935.
25- Anket Monografik ve Memleket; İnsan Mecmuası, C. I, Sayı:
6, İst. 1938,
20- İslam Felsefesinde Akıl ve İman Meselesi; Felsefe Semineri
Dergisi, I, İstanbul 1939.
27- Ziya Gökalp'ın Tenkidi; Çığır Mecmuası, C. 7, Sayı: SI, 1939
28- Durkheim, Yeni Adam Mecmuası, Sayı: 22.5, İst., 20 Nisan
1939.xv
29- Tanzimat VI' Humanizma; İnsan MCl'mııası, C. 2, Sayı: 9, İst.
i Şubat 19:W.
30- Osmanlı Saltanatında Toprak Sistemi; İnsan Mecmuası, C. 2,
Sayı: 9, İstanbul, r Şubat] 939.
31- İş Hakkında; İnsan Mcemuası, CiIt: 2, Sayı: 10, İstanbul 1
Mart 1939.
32- Totemizm Etrafında Münakaşalar; İnsan Mecmuası, C. 2,
Sayı, ll, İstanbul, 8 Nisan 1939.
33- Türkiye'dc Pozitivizm Temayüiii; İnsan Mecmuası, C. 2, Sayı:
ll, 1939.
34- Türkiye'de İdealism Temayülii; İnsan Mecmuası, C. 2, Sayı:
12, 1939.
3.5- Türk Tarihinde Mezhep Cereyanları; (T. Harimi'nin Kitabına
not) Kanaat Kitabevi, İst. 19.1.0,Ahmet Sait Matbaası.
36- Sanat ve Cemiyet; İnsan mecmuası, C. 3, Sayı: ]-13, İst. 1 Nisan
1941.
37- Sosyolojinin Mevzuu ve Usulü; Sosyoloji Dergisi, C. I, Sayı:
I, ]941-42.
38- Hukuk ve Cemiyet; İş Dergisi, Sayı: 30-31, İst. 1942.
39- Sosyolojinin Mevzuu ve Usulü; Sosyoloji Dergisi; Sayı: 1, İst.
1942. Rıza Coşkun Matbaası, "İst. Üniv. Ed. Fak. Yayını".
40- İçtimai Araştırmalar, Köy ve Kasaba Monografisi: Sosyoloji
Derg., Sayı: 1, İst. 1912, "İst. Üniv. Ed. Fak. Yay.".
41-- Halk ve Aydınlar; Ülkü Dergisi Yeni Seri, C. 2, Sayı: 23, 1
Eylül 1942.
42- Kültür ve İş; Ükü Mecmuası, Yeni Seri; C. 3, Sayı: 29, 1942.
43- Yeni Bilgi Teorisinde Kanun Fikri; Adımlar Mecmuası, Cilt.:
I, Sayı: 2, Ankara, Haziran 1943.
44- İlim Karşısında Tarih; Adımlar Mecmuası, CiIt: 1, Sayı: S, 6.
Ankara, Eylül 1943, Ekim 1943.
4.5- Yeni Felsefe Cemiyeti VeTürkiye'de Felsefe Cemiyeti'nin Tarih.
çesi; Sosyoloji Dergisi, Sayı: 2, 1943.XVl
46- İetimai tst Yapı Olarak Hukuk Tetkiklerine Giriş; Sosyoloji
Dergisi, Sayı: 2, İstanbul 1943, Rıza Coşkun Matbaası. "İst.
Üniv. Ed. Fak. Yay.".
47- Hukuk Sosyolojisinin Unsurları; 'Sosyoloji Dergisi, Sayı: 2,
İst. 1943, Hıza Coşkun Matbaası, "İst. Üniv. Ed. Fak. Yay."
48 Tasavvuf Psikolojisi, Üniversite Konferansıarı 1944-1945, İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 307, İstanbul, 1946.
49- İktisadi Sosyoloji; Sosyoloji Dergisi, Sayı: 3, 1945-1946.
50- Sosyolojiniıı Dalları; Sosyoloji Dergisi, Sayı: 4-5, 1946-1947.
51- Kıymet Nazariyesi Dersleri (İst. Üniv. Ed. Fakültesinde verilmiş Ders Notları), 1945-1949.
52- Tanzimat Devrinde Türkçülük; İst. meem., C. 5, Sayı: 54, İst.
i5 Şubat 1946.
53- Türkiye Dışında Türkçülük, Realist Ve İlmi Türkçülük; İst.
Meem., Sayı: 55 İstanbul, 1 Mart 1946.
54- Hayali, Siyasi ve Hakiki Türkçülük; İst. Meem., C. 5, Sayı:
56, İst. 15 Mart 1946.
55- Türkçülük Anlayışımız; İst. Meem., C. 5, Sayı: 56, İst. 15 Mart
1946.
57- Bizde Türkçiilük. Geçiktiren Sebebler-Doğuşu-Büyüyüşü; İst.
Meem. C. 5, Sayı: 53, İstanbul 1 Şubat 191,6.
48- Biz Cemiyete Ne Borçluyuz? Bir Ömür mü, Jest mi? İstanbul
Mecmuası, C. 6, Sayı: 60, İst. 15 Mayıs 1946.
59- Hıristiyanlık ve Puta Tapan Dinler; İstanbul Meem., C. 6,
Sayı: 62, İstanbul 15 Haziran 1946.
60- İslamiyettc Eski Dinlerin İzleri; İst. Meem., C. 6, Sayı: 63,
İstanbul i Temmuz 1946.
61- Demokratik Cemiyetlerde İleri Geri; İst. Meem. C. 6, Sayı:
64, İstanbul 15 Temmuz 1946.
62- Fransız İhtilali ve Eski Rejim; İst. Mcem. C. 6, Sayı: 65, İst.
1 Ağustos 1946.
63- Şark Ve Garb; İst. Meem. C. 7, Sayı: 70-71, İstanbul 1 Kasım
1946.xvn
64- Medeniyette ılerleme ve Gerile~e; İst. Mecmuası, C. 7, Sayı:
74.75, İstanbul 31 Aralık 1946.
65- İktisadi Sosyoloji Üzerine Notlar; Sosyoloji Dergisi, Sayı: 3,
İstanbul 1946 Arkadaş Matbaası, "İst. Ün iv. Fak. Yay.".
66- Önsöz, Felsefe TercümeIeri Dergisi, i. Cilt, i. Sayı, 1947,
İstanbuL.
67- Maine de Biran, Takdire Uğramış Olan Muhtıraların Kısaltılmışı; çev: Hilmi Ziya Ülken; Felsefe TereümeIeri Dergisi
ı. Cilt, 1. Sayı. 1947 İst.
68- Türk Felsefe Dilinin Gelişmesi; Felsefe Tercümeleri Dergisi,
ı. Cilt, i. Sayı; 1947 İstanbuL.
69- Sosyolojinin Dalları; Sosyoloji Dergisi, Sayı: 4-5, İst. 1949,
Pulhan Mat. "İst. Ed. Fak. Yayını, 1947-1949)."
70- İnsani İlimler Mümkün müdür? Sosyoloji Dergisi, Sayı: 1-5,
1947-1949.
71- İctimai Bünyemiz ve Öğretim Sistemi; Bilgi Dergisi, Cilt: 3,
72- Filozof Mehmet İzzet; Bilgi Dergisi, Ziya Gökalp Sayısı, C. 3,
Sayı: 31, İstanbul 1 Kasım 1949.
73- Ernst von Aster ve Bilgi Teorisi; Felsefe Arkivi, Cilt: II, Sayı:
3, İstanbul 1949.
74- Ebu'I.Bereqat Bağdadi; Felsefe Arkivi, Cilt: II, Sayı: 3, İstanbul 1949.
75- Anadolu Destanına Giriş; Şadırvan Dergisi, 1949.
76- Üniversite Sitesi; Sosyoloji Dünyası Dergisi, C. I, No: I, İst.
1951, Kardeşler Basm. "Türk Sosyoloji Cemiyeti Yay.".
77- Türkiye'de Köy Sosyolojisi; Sosyoloji Dünyası Derg., C. I, No:
I, İstanbul 1951, Kardeşler Basm. "Türk Sosyoloji Cemiyeti
Yay.".
78- Radyonun İctimai Tesirleri Üzerinde Sosyolojik Anket; Sosyoloji Dünyası Derg. C. I, Sayı: 1, İst. 1951, Kardeşler Basm.
"Türk Sosyoloji Cemiyeti Yay.".
79- 1950 Zürich Milletlerarası Sosyoloji Kongresi; Sosyoloji Dünyası
Derg., C. I, No: 1., İst. Kardeşler Basm. 1951. "Türk Sosyoloji
Cemiyeti yayını".:XVIII
80- Sosyolojinin Sınırları; Sosyoloji Dünyası Derg., C. I, No:I,
İst. 1951, Kardeşler Basm. "Türk Sosyoloji Cemiyeti yay.".
81- Hukuk Ve Cemiyet; İş Dergisi, C. 19, Sayı: 138, İst. 1 Şubat
1953.
82- Fatih Devrinde fikir ve Kültür Hayatı; Sosyoloji Dünyası
Derg., C. I, No: 3"., İst. 1953, Işıl Matbaası, "Türk Sosyoloji
Cemiyeti Yay.".
84- Medeniyetimizin Değerler Sistemi; Türk Düşüncesi ~ecın.,
Cilt: I, Sayı: 1. İstanbullAralık 1953.
85- Keyserling'e Göre Türkler; Türk Düşüncesi Derg., C. I, Sayı:
2, İstanbul 1 Ocak 1954.
86- Anadolu Köylerine Dair Ciddi Araştırmalar; Türk Düşüncesi
Mecmuası, Cilt: 1-2, Sayı: 3, 9, İst. I Şubat 1954, I Ağustos
1954.
87- Tarih Boyunca İnsan İdeali; Türk Düşüncesi Mecm., C i.
Sayı: 3, İstanbul 1 Şubat 1954..
88- Anadolu Köylerine Dair Araştırmalar (Paul Stirling'in Sakal
Sultan Köyü Etüdünden "IV"), Türk Düşüncesi Mecm., Cit:
2, Sayı: 9, ll, İstanbul 1 Ağustos 1954, 1 Ekim 1954.
89- Kültür Ve Medeniyet; Türk Düşüncesi Mecm., Cilt: 3, Sayı:
13, İstanbullAralık 1951.
90- Yusuf Ziya Yörükan; Ank. Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi,
C.3, 1954.
91- Remzi Oğuz Arık; Ank. Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 3,
1951.
92- Ziya Gökalp; Bilgi Dergisi, Sayı: 90-91, İst. Ekim-Kasım 1954.
93- İbn-i Sina'nın Din Felsefesi; Ank. Üniv. İlahiyat Fak. Derg.
C. IV. 1955.
94- Filozof Mehmet İzzet; İş' Dergisi, Sayı: 170, İst. 1 Ekim 1955.
95- Cemiyette ilk Basın Hareketleri; Siyasi İlim. Mecm., Sayı:
285,286,287,290,291, 292, 293, 294, 297. ist. Aralık 1954-
Aralık 1955.
96- İde~lizmin Çıkmazları; Ank. Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, C.
V. 1956.XIX
97- Bedi'i Değerin tctimai Rolü; Yıllık Araştırmalar Derg., Sayı:
.5 , Ankara 1956-1957, Türk Tarih Kurumu Basm. "Ank.
Üniv. İlahiyat Fak. Yay." "Türk ve İslam Sanatları Tarihi
Ens. Yay. Sayı: 5".
98- III. Dünya Sosyoloji Kongresi; Kültür Dünyası Derg., Sayı: 26
27, Ankara, Temmuz. Ağustos 1956.
99- II. Dünya Sosyoloji Kongresi (Liege 1953); Sosyoloji Derg.,
Sayı: 10-11 İstanbul 1956, Fakülteler Matb. "İst. Üniv. Ed.
Fak. Yay.".
100- Gönen Bölge Monografisi; Sosyoloji Derg., Sayı: 10-11, tst.
1956, Fakülteler Matb., "tst. Üİliv. Ed. Fak. Yay.".
101- Kültürümüzün Temelleri: Yeni Adam Mecm., Sayı: 751, İst.
15 Ocak 1956.
102- Farabi ve İbni Sina'nın Garb Orta çağı Düşüncesi Üzerinde
Tesirine dair Yeni Bazı Münakaşalar; Ank. Üniv. İlahiyat
Fak. Derg., C. 6, 1957.
103- Katip Çelebi Ve Fikir Hayatımız "Katip Çelebi isimli Kitabın
içinde" T.T.K. 1957.
104- Demirperde Gerisinde Sosyoloji; İş ve Düşünce Derg. C: XXIII,
Sayı: 187-188, İstanbul Mart - Nisan 1957.
105- Milletlerarası Sosyoloji Kongresi; İş ve Düşünce Mecm., Sayı:
195, İstanbul 1 Kasım 1957.
106- Kültür Değişmeleri: Reform, Dinimizde Reform, Kemalizm
Derg., İstanbul Haziran 1958.
107- Batıda ve Bizde İrtica; Türk Düşüncesi Mecm., Cilt: 10, Sayı:
56-57, İstanbul 1 Mayıs 1959.
108- tctimai Değişme ve İnkilap; Türk Düşüncesi Mecm., Cilt: 10,
Sayı: 6-7, Eski Sayı: 57-58, İst. Haziran - Temmuz 1959.
109- Anadolu'da Şehirleşme Hiidisesİnin Bazı Neticeleri; İst. 1959
(Çoğaltma, "Pedagoji Cemiyeti 8. Eğitim Kongresi".
110- Orta Doğu'nun Sosyolojisi; İş ve Düşünce Derg., C: 25, Sayı:
209 İstanbul 1 Ocak 1959.
111- Sanat, Düşünce ve İçtimai Bünye; Sosyoloji Dergisi, Sayı: 13-
14, İstanbul 1959, tst. Matb. "tst. Üniv. Ed. Fak. Yay.".xx
112- İptidailerde İetimaı Bünye Ve Din; Sosyoloji Dergisi, Sayı:
13-14, İst. 1959, İst. Matb. "İst. Üniv. Ed. Fak. Yay.".
113- Türkiye'de Batılılaşma Hareketi. (L'Occidentalisme en Turquie);
Ank. Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, C. 8, 1960.
114- Değerler ve İnanma Problemi Hakkında Bazı Notlar; Ank.
Üniv. ilahiyat Fak. Dergisi, C. VII. Ankara 1960, Türk Tarih
Kurumu Basm.
115- Ziya Gökalp; Bilgi Dergisi, C. XIII, Sayı: 149, İst. 7.0eak 1960.
116- Sosyolojide Yeni Adımlar; Sosyoloji Dergisi, Sayı: 1, İst. 1960,
Baha Matb., "İst. Üniv. Ed. Fak. Yay.".
II 7- Sosyolojide Yeni Adımlar; Sosyoloji Dergisi, Sayı: 15, 1960.
118- Sosyal Değişme ve Yeni Organist Teori; "Institut de Soeiologic 1960".
119- Türkiye'de Kadın Hayatı Tekamülü, 1960 (Konferans).
120- Ruh Sağlığı Ve Cemiyet; Eğitim Hareketleri Dergisi, C: VII,
Sayı: 83.84, Ank. Kasım - Aralık 1961.
121- Ruh Sağlığı Ve Cemiyet Meselesi; Med. Sosyal Sağlık Dergisi,
C: 1, Sayı: 2 İstanbul Kasım 1961.
122- Türkiye'de Toprak Reformu (I); Balkanoğlu Ltd. Şti., Ank. 1961.
"TODAİ Enst. Yay. İdari Reform Serisi, VI.'~.
123- Kitap Tahlilleri: (Raymond Aron, La Socicte Industrielle et la
Guerre; Lueien Coldmann, Recherehes Dialectiqucs; Robert
King Merton Elcmentsde Methode Sociologique, Ank. Üniv.
İHihiyat Fak. Derg., C. IX, 1962.
124- Ord. Prof Mükrimin Halil Yınanç; Ank. Üniv. İlahiyat Fak.
Dergisi, C. IX, 1962.
125- Gazzali'nin hazı Eserlerinin Türkçeye tercümeleri "Les traductions en Turc de certains Livres d'al-Gazzali "Ank. Üniv. İlahiyat Fak. Derg. C. IX, 1962.
126- Türkiye'de Toprak Davası; Yön Dergisi, Yıl: I, Sayı: 9, İst.
14 Şuhat 1962.
127- Türkiye'nin Modernleşmcsi ve Bu hareketin öncüleri olan Türk
Düşünürleri; Ank. Univ. İlahiyat Fak. Derg., C: XI, 1963.XXI
128- İslam Felsefe Ve İtikadının Garbe Tesiri; Ank. Üniv. İlahiyat
Fak. Derg., Cilt: X, Ank. 1963. Ank. Üniv. Basımevi.
129- Şark-Garb Problemi Karşısında İslamiyet (L'İslam en Face
du prcbleme Orient et Occident), Ank. Üniv. İlahiyat Fak.
Derg. C: XII, 1964.
130- Prof. Kamuran Hirand; Ank. Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, C.
XII, 1964.
131- Rıfkı M~Iı11Meriç; Ank. Üniv. İl ah iyat Fak. Dergisi, C, XII,
1964.
132- Doç. Dr. İsmail Tunalı, Felsefenin Işığında Modern Resim;
Ank. Lniv. İlahiyat Fak. Dergisi, C. XII, 1964.
133- Macar İhtilali; Hayat Tarih Mecmuası, Sayı: 1, İstanbul Şubat
1965.
134.- Ziya Gökalp'e Dair Fikir ve Sanatta Hareket Dergisi, Sayı:
33, İst. Eylül 1968.
135- Mükrimin Halil Yınanç için İntihalar; Yeni Mülkiye Tarihi Ve
Mülkiyeliler IV. Cilt, Sayfa 1715-1718, Ank. 1968-1969, Mars
Matb. .
136- Anadolu Örf ve Adetlerinde Eski Kültürlerin İzleri; Ank. Üniv.
İlahiyat Fak. Derg. C. XVII, 1969.
137 - İslamdan Önce Türkler Hangi İnançta idiler ? Yeni İnsan
Dergisi, Sayı: 73-79, 83, 1969.
138- Ali Turan, Hüseyin Zade Ali; Yeni İnsan Derg. 1969.
139- Eğitim Krizinin Kökleri Ve Üniversiteler; Ank. Üniv. Eğitim
Fak. Derg. 1970.
140- Batı Üniversitelerinin Gelişmesi, Laiklik Ve Fikir Hürlüğii
İçin Savaş; Ank. Üniv. Eğitim Fak. Derg. 1970.
141- Roman Üzerine Düşünceler; Yeni İnsan Derg. 1970.
142- Bir Türk Sitesinin Kuruluşu; Yeni İnsan Derg. Sayı: 86, 1970.
143- Ali Turan, Hüseyin Zade Ali; Yeni Dergi, 1970.
144- Türk Milletinin Kökleri Ve Vatana Yerleşme; Tercüman Gazetesi (3 Eylül, 28 Eylül, 18 Ekim, 3 Kasım) 1971.~---------------------------------- -
XXII
145- Vakıf Sistemi Ve Türk Şehireiliği; Vakıflar Dergisi, C. IX, 1971.
146- Yunus'ta Tasavvuf Ve Halk Ruhunun Türk Şiiri ile Birleşmesi;
(Şclçuklu Araştırma Enstitüsünün 26-28 Mayıs 1972 de hazırladığı seminere verilen Tebliğ).
147- Kültürümüzün Doğuşu ve Gelişmesi; (Milli Kütüphanede verilen Konferans) 1972.
148- Milli Eğitim Üzerine Düşünceler; Pedagoji Dergisi, Mart 197:3.
149- Laiklik; 50. Yıl Kitabı: Ank. Oniv. İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ank. Üniv. Basımevi. 1973.
150- Cumhuriyet Devri 50 Yıllık Türk Eğitimi; 50. Yıl Kitabı, Ank.
Üniv. İlahiyat Fak. Yayınları, Ank. Üniv. Basımevi, 1973.
151- Türkiye Tarihinde Sosyal Kuruluş Ve Toprak Rejiminin Geliş-
mesi, (Osmanlılara Kadar); Vakıflar Dergisi, C: X, 1973.
152- Prof. Hikmet Birand; Ank, Oniv. İHihiyat Fak. Derg. Cilt:
XIX, 1973.
153- Türk Kozmogonisi, Türk Mitolojisi, Türk Hikmeti, Teknik
Tefekkür. Ankara Başvekillet Müdevvenat Matbaası, 53 S.
Türk Tarihinin Ana Hatları Serisi; 1, No: 41".
154- Mevlana ve Yetiştiği Ortam. Bildiriler; Türkiye İş Banka:-ı
Kültür Yay., 135, Ankara 1973.
155- Yunus Emre'de İnsanlık Ve Evrensellik (Yunus Emre Semineri,
1971) (Akbank'ın yayınladığı bildiriler kitabında çıkmıştır.)
156- Malazgirt Savaşı'nda Hıristiyan Türklerin Rolü; Selçuklu
Araştırmaları Derg. IV. Ciltte çıkacak.
Ülkü, Şadırvan, Türk Düşüncesi, Eğitim Hareketleri gibi dergilerde,
"Sosyolog Gözüyle" başlığı ile Yeni Sabah Gazetesinde; Son Telgraf,
Tan, Tasvir, Tanin, Vatan, Öncü, Milliyet, Cumhuriyet, Tercüman,
gazetelerinde, Sosyal ve Milli Tarihe ait daha bir çok yazıları neşredilmiştir.
