Aziz Suryal Atiya (1898-1988)
01 Ocak 1970
Haçlı seferleri ve Ortadoğu tarihî üzerindeki çalışmalarıyla tanınan Mısırlı âlim.
Kıptî bir ailenin çocuğudur. Nil'in Dim¬yat koluna birkaç mil mesafede el-Âişe köyünde doğdu. Tahsil hayatını Kahire'-de tamamladıktan sonra İngiltere'ye gitti ve Liverpool Üniversitesi'nde Haçlı seferleri üzerine ilk eserini yazdı. 0 ta¬rihe kadar sekiz Haçlı seferinin dışında tutulan, birleşmiş Avrupa kuvvetlerinin XIV. yüzyıl ve sonrasında Osmanlılar'a karşı açtıkları seferlerin aslında Haçlı seferlerinin uzantısı olduğu yolundaki tezi büyük ilgi gördü. İngiltere'den sonra Almanya'ya geçerek 1938'e kadar Bonn Üniversitesi'nde kaldı ve diğer önemli Avrupa üniversitelerinde de dersler ver¬di. II. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla Mı¬sır'a döndü. Kahire ve İskenderiye üni¬versitelerinde tarih okuttu. 1953 yılı son¬larına kadar Mısır'da kaldığı bu devre¬de araştırma ve çalışmalarını Tûrisînâ'-daki St. Catherine Manastırı'nda bulu¬nan Kopt yazmaları üzerinde yoğunlaş¬tırdı. Burada tesbit ettiği belgelerin mik¬rofilmlerini alarak önce İskenderiye'de, sonra Amerika'da kurduğu Kopt Araştır¬maları Merkezi'nde ilim âleminin istifa-desine sundu. Amerika'nın çeşitli üniver¬sitelerinde ders verdikten sonra Utah'a yerleşti (1959) ve Utah Üniversitesi'nde Ortadoğu üzerine önemli bir araştırma merkezi kurdu. Burada, kendisinin de mensubu olduğu Mısır Hıristiyanlığı'nı bütün cepheleriyle tanıtmayı amaçlayan ve 4000 madde olarak planladığı Kopt Ansiklopedisi (The Coptic Encyclopaedia) projesi üzerine çalışmaya başladı. 1991'-de yayımlanacak olan bu ansiklopediyle ilgili çalışmalar tamamlanmak üzereyken 14 Eylül 1988'deöldü.
Eserleri.
Doğu ve Batı kaynaklarını asıl¬larından inceleyebilmesi ve bunları kar¬şılaştırmaktaki büyük başarısı, sahasın¬da otorite olmasını ve kitaplarının çeşitli dillere tercüme edilmesini sağlamıştır. En önemli eserleri şunlardır: The Cru¬sade of Nicopolis (London 1934, Türkçe tercümesi E. Uras, Niğbolu Haçlılar Sefe¬ri, Ankara 1956]; The Crusade in the Later Middie Ages (London 1938; New York 1965); Le Monastere de St. Cathe-rina du Mont Sinoi (Kahire 1950]; The Arabic Manuscripts and Scroîls Mic-roîilmed at the Library ol the Monas-tery of St. Catherine, Mount Sinai (Bal¬timore 1955, Arapça tercümesi C. Nesîm Yûsuf, el-Fehârisü't-tahlîliyye li-mahtû-tâti Jüri Sînâ el-cArabiyye, İskenderiye 1970] ; The Crusade, Historiography and Bibliography (Bloomİngton 1962); Crusade, Commerce and Cuîture (Bloo-mington 1962); Modernization in the Arab World: The Eastern Christian Churches (Cairo 1962); History of Eas¬tern ChüsUanity.(London 1968); His¬tory of the Coptic Church (Cairo 1968); A Fourteenth Century Encycîopaedist İTom Alexandria. Critical and Analiti-cal Study of al Nuwairy al fskanda-rani's "Kitab al-Ilmam' [Utah 1977).
Ayrıca İbn Memmâtî'nin Kitâbü Ka-vânîni'd-devâvîn'i (Kahire 1943) ile Mu-hammed b. Kasım en-Nüveyri el-İsken-derî'nin Kitabü'l-îlmâm fîmâ ceret bi-hi'1-ahkâm ve'1-umûh'l-makdiyye fî vak<ati'l-İskenderiyye (I-1V, Haydarâbâd 1968-İ 970) adlı eserlerini neşretmiştir.
