İBN GAYLÂN
M. Yaşar Kandemir 01 Ocak 1970
Ebû Tâlib Muhammed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Gaylân el-Bezzâz el-Hemdânî (ö. 440/1049)
el-Gaylâniyyât olarak tanınan hadis cüzlerinin râvisi.
Bizzat kendisi, dedesi İbrâhim b. Gaylân’ın kayıtlarına göre Muharrem 347’de (Mart-Nisan 958) doğduğunu belirtmiştir. Ağabeyi Ebü’l-Kasım Gaylân, Hatîb el-Bağdâdî’nin hocalarından güvenilir bir muhaddisti. İbn Gaylân, başta Ebû Bekir eş-Şâfiî olmak üzere Nîşâburlu muhaddis İbrâhim b. Muhammed el-Müzekkî, Basralı hadis râvisi Ebü’l-Hasan Ali b. Kasım en-Neccâd gibi âlimlerden hadis rivayet etti. Kendisinden de Hatîb el-Bağdâdî, Ebü’l-Fazl İbn Hayrûn, kıraat âlimi İbn Sivâr el-Bağdâdî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed el-Beredânî, Ca‘fer b. Ahmed es-Serrâc hadis öğrendi. Hatîb el-Bağdâdî’nin belirttiğine göre sadûk bir râvi olan İbn Gaylân 6 Şevval 440 (14 Mart 1049) tarihinde Bağdat’ta vefat etti ve Derbüabde’deki evine defnedildi.
Zehebî, İbn Gaylân’ın hocası Ebû Bekir eş-Şâfiî’den 352-354 (963-965) yılları arasında rivayet ettiği 10.000 hadisin on bir cüz tuttuğunu yazmıştır. Ebû Bekir eş-Şâfiî’nin rivayetleri el-Fevâ?id adıyla bilinmekle beraber İbn Gaylân onun en genç öğrencisi olduğu ve uzun bir hayat sürmesi sebebiyle bu hadisleri Ebû Bekir eş-Şâfiî’den en son kendisi rivayet ettiği için eser el-Gaylâniyyât diye tanınmıştır. Fevâ?idü’l-Bezzâz (Ziriklî, VII, 21) ve el-Fevâ?idü’l-müntehabetü’l-?avâlî ?ani’ş-şüyûhi’l-meşhûre bi’l-Gaylâniyyât diye anılan eseri Dârekutnî (ö. 385/995) tahrîc etmiş (bu çalışmanın beş cüzü Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunmaktadır, bk. Fuâd Seyyid, II, 197), ayrıca eserde bulunan ve Ebû Bekir eş-Şâfiî’den itibaren dört râvi ile Hz. Peygamber’e ulaşılan (rubâî) rivayetleri de el-Ehâdîsü’r-rubâ?iyyât adıyla bir araya getirmiştir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 85/2). Muhammed Murtazâ ez-Zebîdî (ö. 1205/1791), eserin Dârekutnî tarafından yapılan tahrîcinin on bir cüzden meydana gelen bir cilt içinde özel kütüphanesinde bulunduğunu ve kendisinin onu âlî senedlerle rivayet ettiğini söylemektedir (Tâcü’l-?arûs, VIII, 54). el-Gaylâniyyât’ın muhtelif kısımları British Museum’da (Suppl., 135, Or. 3059, 136), Tübingen Üniversitesi Kütüphanesi’nde (nr. 96), Mekke’de Mektebetü’l-Harem’de (Hadis, nr. 579) ve Kahire’de (Sezgin, I, 191) bulunmaktadır. Heysemî’nin eser üzerinde Tertîbü ehâdîsi’l-Gaylâniyyât adıyla bir çalışma yaptığı kaydedilmektedir.
