Şevket Süreyya AYDEMİR
01 Ocak 1970
Şevket Süreyya Aydemir, Atatürk ve İnönü dönemlerini incelediği üçer ciltlik Tek Adam (1963-65) ve İkinci Adam (1966-68) adlı kitapları en ünlü eserleridir.
Şevket Süreyya Aydemir, 1897 tarihinde Edirne’de Tuna’lı bir göçmen ailesi Mehmet ve Şaziye Hanım’ın oğlu olarak doğmuştur. İlk ve orta öğrenimini Edirne’de yaptıktan sonra Edirne Öğretmen Okulu’nu bitirdi. Edirne Muallim Mektebinde okurken Turancı görüşü benimsedi. Azerbaycan, Dağıstan ve Gürcistan’da öğretmenlik yaptı.
I. Dünya Savaşı‘nda yedek subay olarak Kafkas cephesindeki çarpışmalara katıldı. Sarıkamış Savaşı’nda yaralandı. Cephedeyken okuduğu Müfide Ferit’in Aydemir adlı romanı onu çok etkiledi. İleride Soyadı Kanunu çıktığında Aydemir soyadını seçmesi bu romanın etkisiyledir.
1919’da öğretmenlik yapmak üzere Âzerbaycan’a tayinen gönderildi. Burada bulunduğu sırada Sovyet Devriminin etkisinde kalarak Komünist fikirleri benimsedi. Türkiye Komünist Partisine (TKP) girdi.
Osmanlı İmparatorluğu çöküp Edirne işgal edilince, Turan’a koştu, öğretmenlik yaptı, gönüllü birlikler kurup savaşlara katıldı. Bütün bu savaşlar ve ihtilaller içinde kültü Moskova’ya giderek, Moskova Üniversitesinde İktisadi ve Sosyal Bilimler Okulu’na gitti. 1923 yılında Türkiye’ye döndü. Türkiye’ye dönünce önce Ankara’da ekonomi öğretmenliği yaptı, TKP idârecileri arasında yer aldı. Komünist fikir ve görüşleri yaymaya çalışan Aydınlık dergisinde yazılar yazdı. 1925 senesinde dergi kapatılınca, dergide yayınlanan yazıları sebebiyle tutuklandı. Siyasal faaliyetlerinden dolayı Ankara İstiklal Mahkemesi’nce 10 yıl hapse mahkum edildi ve 1925’de 18 ay hapis yattıktan sonra aftan yararlandı. 1927 senesinde tekrar tutuklanarak yargılandı fakat beraât etti. Bundan sonra komünizm çizgisinden ayrılıp bir nevî milliyetçi komünizm anlayışını savunmaya başladıysa da Türkiye için geçerli düşüncenin Kemalizm olduğu görüşüne döndü. Sonra da 1928 senesinde devlet sektöründe yüksek görevler aldı. Eğitimci ve iktisatçı olarak devlet hizmetinde görev aldı; Yüksek ve Teknik Öğretim Umum Müdür Muavini Ankara Belediyesi İktisat müdürlüğü, Ankara Ticaret Lisesi müdürlüğü, İktisat vekaleti Sanayi Tetkik Heyeti reisliği, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Üyeliği görevlerinde bulunduktan sonra 1951 senesinde emekliye ayrıldı ve kendini tamâmen eser yazmaya verdi. Atatürk’ün takdirlerini kazandı, kendisini devrime adadı.
1932 yılında Atatürk’ün isteği üzerine Yakup Kadri Karaosmanoğlu ile birlikte Kadro Dergisi’ni çıkarttı. İktisadi devletçiliği savunan toplumcu Kadro dergisinin yazı kurulunda yer alan Şevket Süreyya, bu dönemdeki siyasal ve ekonomik görüşlerini İnkılap ve Kadro adlı kitabında dile getirdi. 1924 yayınlanan Lenin ve Leninizm, 1930 yayınlanan Cihan İktisadiyatında Türkiye, kendi hayat hikayesini de 1959’da yayımladığı Suyu Arayan Adam adlı kitabın da anlattı.
Bu tarihten sonra yoğun bir yazı dönemine girdi. Toprak Uyanırsa adlı romanında bir Anadolu köyünün bir aydının öncülüğüyle kalkınması hikaye ediliyordu. Tek Adam Mustafa Kemal İkinci Adam, İsmet İnönü’nün hayat hikayesi Menderes’in dramı (1969), Makedonya’dan, Orta Asya yının ayrıntılı hayat hikayeleriyle birlikte Birinci Meşrutiyetten günümüze kadar Türk toplumunun geçirdiği değişmeleri ve yaşanan olayları dile getirir.
Şevket süreyya Aydemir çağdaş Türkiye Cumhuriyetinin en büyük yazarlarından biridir tek adam, ikinci adam ve enver paşa kitaplarında osmanlı imparatorluğunun son dönemini ve yeni kurulan türkiye cumhuriyetinin ilk yıllarını ve 1960’lara kadar varan Türkiyeyi dönemin liderleriyle çok iyi incelemişdir.
Çeşitli dönemlerde farklı ideolojileri savunan Aydemir, ülkesinin kurtuluşu ve ilerlemesi gibi temel bir hedefe sahipti. Gençliğinde Turancı; 1920-1927 yılları arasında Türkiye Komünist Partisi yöneticisi; 1927 sonrasında Kemalist rejimin savunucusu ve kuramcısı olarak çalıştı.
Batum’da bir öğretmen arkadaşının kızkardeşi ile evlendi ve bu evliliği ömrünün sonuna kadar sürdürdü.
Şevket Süreyya Aydemir, 25 Nisan 1976’da Ankara’da öldü.
Eserleri :
Tek Adam (Mustafa Kemal’in Hayatı) Üç cilt (biyografi)
İkinci Adam (İsmet İnönü) Üç cilt (biyografi)
Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa Üç cilt (biyografi)
Suyu Arayan Adam (otobiyografi)
Menderes’in dramı? (biyografi)
İnkılap ve Kadro (makale)
Lenin ve Leninizm (ortak kitap)
Cihan İktisiyadında Türkiye (inceleme-araştırma)
İktisad Mücadelesinde Köy Muallimi (makale)
Halk İçin İktisad Bilgisi (makale)
Türkiye Ekonomisi (inceleme-araştırma Ders Kitabı)
Toprak Uyanırsa (roman)
İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali (inceleme)
Kahramanlar Doğmalıydı (roman)
Kırmızı Mektuplar ve Son Yazılar (mektup – makale)
Lider ve Demegog (inceleme)
