Abdülhak Adnan ADIVAR (1882-1955)
Orhan F. Köprülü 01 Ocak 1970
Çeşitli devlet hizmetlerinde bulunan ilim ve fikir adamı.
Soyu, XVI-XVII. yüzyılın tanınmış mutasavvıflarından Aziz Mahmud Hüdâyî’ye kadar uzanır. Babası Mektûbîzâde Ahmed Bahâî Efendi de dahil, ailenin hemen bütün fertleri ilmiye sınıfındandır. Abdülhak Adnan, babasının Gelibolu sancağı nâibliği sırasında orada doğdu. Liseyi Dersaadet Mekteb-i İdâdîsi’nde, yüksek tahsilini ise Tıbbiye Mülkiyesi’nde tamamladı (1905). Devrin idaresini beğenmeyerek Almanya’ya kaçtı; orada tanınmış profesörlerden Friedrich Kraus’un önce öğrencisi, sonra asistanı oldu.
Meşrutiyet’in ilânından sonra 1909’da Türkiye’ye döndü. Önce Tıp Fakültesi seririyat (klinik) şefliğinde, sonra da müdürlüğünde bulundu. Trablus Harbi’nde Hilâliahmer (Kızılay) Cemiyeti’nin müfettişi olarak savaş alanında vazife yaptı. Geriye dönünce Hilâliahmer’in genel sekreterliğine getirildi. I. Dünya Harbi’nden önce Sıhhiye umum müdürü, sonra yedek binbaşı rütbesiyle Sahra Sıhhiye umum müdür muavinliğinde bulundu. 1917’de Halide Edip ile evlendi. Mütareke’nin ilânını müteakip İstanbul mebusu seçildi; fakat şehrin İtilâf devletlerince işgali üzerine eşi Halide Edip’le birlikte Anadolu’ya geçerek Millî Mücadele’ye fiilen katıldı (1920). Birinci Büyük Millet Meclisi hükümetinde Sıhhiye vekili, daha sonra meclis ikinci reisi oldu. Büyük Zafer’den sonra, Hariciye Vekâleti murahhası olarak İstanbul’a gönderildi. 1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kurucuları arasında yer aldı. Bazı siyasî sebepler yüzünden, 1925’de eşi ile birlikte Avrupa’ya gitti. Bir müddet İngiltere’de, daha sonra Fransa’da kaldı. 1929’dan 1939’a kadar Paris’te Ecole des Langues Orientales Vivantes’da hocalık yaptı. Orada ilim tarihi araştırmalarına kendini veren Adıvar’ın bu sahadaki ilk eseri La Science chez les Turc Ottomans, Paris’te basıldı (1939). Aynı yıl İstanbul’a döndü ve Maarif Vekâleti tarafından tercümesine karar verilen İslâm Ansiklopedisi yazı heyetinin başkanlığına getirildi (1940). Başlangıçta sadece tercümesi düşünülen bu eser, onun gayretleriyle giderek büyük ölçüde telif bir ansiklopedi haline gelmiştir.
Adıvar bu arada, Paris’te neşredilen Fransızca kitabının genişletilmiş baskısı olan Osmanlı Türklerinde İlim (1940) ile Tarih Boyunca İlim ve Din’i (1944) yayımladı. 1946’da Demokrat Parti İstanbul listesinden bir dönem bağımsız milletvekili seçildi. İlmî ve siyasî faaliyetleri yanında bazı gazetelerde fikrî mahiyette çeşitli makaleler de yayımladı. Bunların bir kısmını Bilgi Cumhuriyeti Haberleri (1945), Dur Düşün (1950), Hakikat Peşinde Emeklemeler (1954) adlarıyla kitap haline getirdi. Faust’a Dair Bir Tahlil Tecrübesi (1939) ile İslâm Ansiklopedisi ve Tarih Dergisi’ndeki makaleleri kayda değer diğer çalışmalarını teşkil eder.
1 Temmuz 1955’te İstanbul’da öldü; mezarı Merkezefendi Kabristanı’ndadır.
