Aliya İzzetbegoviç
01 Ocak 1970
Aşağıda Aliya İzzetbegoviç hayatının özeti yani kısaca hayatı hakkında bilgi vermeye çalışacağız. Aliya İzzetbegoviç biyografisi, özgeçmişi şöyle başlamaktadır.
Alija İzet?egovic (Boşnakça söyleyişi: [alija iz?tb?g??it?]; d. 8 Ağustos 1925 - ö. 19 Ekim 2003), Boşnak devlet adamı ve bağımsız Bosna-Hersek'in ilk cumhurbaşkanı.
Alija İzet?egovic, 1925'te bugün Bosna-Hersek'in kuzeybatısında bulunan Bosanski ?amac kasabasında Dünya'ya geldi. Ailesi İslâmî duyarlılığa sahip bir aileydi. Ancak İzet?egovic, İslam karşıtı ve Müslümanları Avrupa'ya dışarıdan girmiş kimseler olarak gören bir çevrede yetişti. Saraybosna'da bir Alman lisesinde eğitim gördü. Bilime önem veren ve disiplinle çalışan bir öğrenci olarak tanındı.
Lise çağında üstün kabiliyetleriyle ve İslamî konulara ilgisiyle öne çıktı. O dönemde bazı arkadaşlarıyla birlikte dinî konuları tartışmak amacıyla Mladi Muslimani (Müslüman Gençler Kulübü) adını verdikleri bir kulüp kurdu. Bu kulübü kurduğunda henüz 16 yaşındaydı, fakat oldukça etkin ve üretken bir düşünce kabiliyetine sahip olduğu gözleniyordu. Bu yüzden kurduğu kulüp bir düşünce kulübü olmaktan çıkarak aktivite kulübüne dönüştü. Dolayısıyla birtakım eğitim ve hayır faaliyetlerine öncülük etmeye başladı. Ayrıca genç kızlar i?in de ayrı bir birim oluşturdu. İkinci Dünya Savaşı esnasında da ihtiyaç sahiplerine yardım etti.
İzet?egovic'in kurduğu Müslüman Gençler Kulübü oldukça önemli faaliyetler gerçekleştirdi. İkinci Dünya Harbi esnasındaki faaliyetleriyle de herkesin dikkatini çeken gözde bir oluşum hâline geldi. Ancak bu savaş esnasında tüm Yugoslavya, Almanların işgaline uğramıştı. Bu savaş esnasında Sırp Çetnikler Alman askerlerinin de desteğinden yararlanarak Bosna'da 100.000 Müslüman?ı öldürdüler.
13 Ocak 1946'da Yugoslavya yeniden bağımsızlığına kavuştu. Ancak bu bağımsızlık hareketinde Komünist Parti yanlıları önemli bir rol üstlendiklerinden bağımsızlık sonrasında da ülkede yönetimi ele ge?irdiler. Ülkenin resmî statüsünü de federal cumhuriyetler birliği olarak ?elirlediler. Buna göre Yugoslavya altı federal cumhuriyet ile iki özerk bölgeden oluşacak, cumhuriyetlerden biri de Bosna-Hersek Cumhuriyeti olacaktı.
Komünist rejimin ülke yönetimini ele ge?irmesiyle birlikte dinlere özellikle de İslam'a karşı bir savaş başladı. İzet?egovic, İslamî faaliyetleriyle tanındığından ve ateizme karşı olduğundan komünist baskının en önemli hedeflerinden biriydi. Bu se?eple 1949'da İslamcılık suçlamasıyla ha?se girerek ?eş yıl ha?is cezası çekti.
İzet?egovic'in sıkıntıları 1953'te iktidara gelen Tito zamanında daha da arttı. Fakat o bütün baskılara rağmen İslamî konularda kafa yormaya, fikirler üretmeye, etrafını aydınlatmaya devam ediyordu. Bu arada sistemin Müslümanların meseleleriyle ilgilenmesi üzere görevlendirdiği Hasan Duzu ile ilişki kurarak onunla irtibat halinde çalışmalar yürütmeye başladı.
Tito'nun 1974'te yeni bir anayasa hazırlamasından sonra yönetim Müslümanlar üzerindeki baskıyı kısmen hafifleterek bazı geleneksel İslamî kurumların yeniden işlev kazanmasına imkân sağladı. Bu yumuşama üzerine bazı camiler ve medreseler yeniden açıldı. Küçük ça?ta da olsa bir yumuşamayla bazı dinî kurumların yeniden hayata ge?irilmesi Müslümanlar arasında hızlı bir İslamî uzlaşıya zemin hazırladı.
1980'de Tito ölünce federasyon cumhurbaşkanlığı konusunda bir anlaşmazlık ortaya çıktı. Bunun üzerine altı federal eyaletin her birinin cumhurbaşkanının sırayla bir yıl federasyon cumhurbaşkanlığı ya?ması üzere anlaşma sağlandı. Bu gelişmeyle birlikte ülkede kısmen bir demokratikleşme sürecine girilmiş oldu. Çünkü federal eyaletlerde yönetime geçmek isteyenler siyasal partiler vasıtasıyla faaliyetler yürütebiliyorlardı. Buna bağlı olarak hürriyetlerde de bir genişleme oldu. İzet?egovic'in oğlu bu ortamdan yararlanarak babasının makalelerini bir kita?ta toparlayıp, 1983'te "İslamî Manifesto" adıyla yayınladı. İzet?egovic'in daha önce 1970'te de bu adla bir kitabı yayınlanmıştı. 1983'te söz konusu kitabın yayınlanması epey bir yankı uyandırdı. Hâkim sistem bu gelişmeye tahammül edemeyerek İzet?egovic'i Avrupa'nın ortasında radikal İslamî bir cumhuriyet kurmak i?in çalışmakla suçladı ve tutuklattı. İzet?egovic, mahkeme önüne çıkarılıp ?hakim sistemi değiştirmek ve Bosna-Hersek'i İslamî devlete dönüştürmek i?in çalışmak?la itham edildi ve yargılamadan sonra 14 yıl ha?is cezasına mahkûm edildi. Fakat bu mahkûmiyet onun kitabının bütün Bosna'da duyulmasını ve tesirini göstermesini sağladı. Müslümanlar muhtelif yollarla onun söz konusu kitabını temin etmeye çalışıyorlardı. Kitabın yazarının bu kita?tan dolayı ha?iste olması okuyanların ruhlarındaki tesirinin daha da artmasına se?ep oluyordu.
Ya?gıtay ka?a?ıyla daha son?a mahkûmiyet sü?esi 11 yıla indi?ildi. 1988'de çıka?ılan bi? afla da se??est bı?akıldı. Beş yıllık ha?is sü?esi (1983-1988) İzet?egovic'in hayatında önemli etkile? ya?tı. Ha?iste düşünmeye, fiki? ü?etmeye, daha önce ü?etilmiş fiki?le?den istifade etmeye çokça fı?sat buldu. Bunun yanı sı?a önemli bi? fik?i ese?inden dolayı ha?se atılması olması, onun fiki?le?inin çev?ede daha çok yankı uyandı?masına se?ep oldu. Ay?ıca onun ha?iste olduğu dönemde yılla?ını ve?diği "Doğu ve Batı A?asında İslam" adlı meşhu? kitabı yayınlandı. Bu kitabını bi? a?kadaşı neş?etti ve çok kısa zamanda geniş bi? kitleye ulaşa?ak büyük yankı uyandı?dı. İzet?egovic, bu kitabıyla İslam'ı sade ve öz bi? şekliyle yetişen nesille?e kazandı?mayı hedefliyo?du.
1990'lı yılla?a gi?ildiğinde Yugoslavya Sosyalist Fede?al Cumhu?iyeti i?inde bi? bağımsızlık ha?eketi baş göste?di. Öze?k cumhu?iyetle? bi?bi?i a?dından bağımsızlıkla?ını ilan ediyo? ya da bu yönde niyetle?ini o?taya koyuyo?la?dı. Bosna-He?sek de 1 Ma?t 1992'de ge?çekleşti?diği ?efe?andum son?asında bağımsızlığını ilan etti. sozkimin.com Çünkü ya?ılan ?efe?andumda halkın % 62,8'i bağımsızlığı te?cih etmişti. Ancak Sı?pla? hemen a?kasından Bosna-He?sek yönetiminde söz sahibi olan Müslümanla?a ka?şı savaş aça?ak yeni bi? katliam ha?eketi başlattıla?. Hı?vatistan ve Slovenya'nın bağımsızlık mücadelesine destek olan Av?upa ülkele?i ve ABD ise Bosna-He?sek'i Sı?p saldı?ıla?ı ka?şısında yalnız bı?aktıla?. Bosna-He?sek Müslümanla?ını en çok sıkıntıya sokan da, Av?upa'nın üçüncü büyük o?dusu Yugoslavya Fede?al O?dusu'nun Sı?p çetnikle?iyle bi?likte ha?eket etmesi, onla?a destek ve?mesiydi. Müslümanla?sa he?hangi bi? aske?î destekten yoksun ve silah yönünden çok zayıftıla?. Sonuçta Sı?pla? Bosna-He?sek'in önemli şehi?le?ini işgal ettile?. Bu işgal ha?eketi bi? milyona yakın Müslüman?ı göçe zo?ladı. Sı?pla? işgal ettikle?i ye?le?de hem katliam hem de yıkım ge?çekleşti?iyo?la?dı. Özellikle camile?i ve İslamî izle? taşıyan ta?ihî ese?le?i yıkmaya özen göste?iyo?la?dı.
Bosna-He?sek meselesinin çözümü i?in değişik ta?ihle?de ge?çekleşti?ilen gö?üşmele? ve a?abuluculuk çalışmala?ı da bi? sonuç ve?medi. 1994'ün sonuna gelindiğinde Bosna-He?sek'teki iç savaşın aldığı can sayısı 250.000'i, göçe zo?ladığı insan sayısı ise 1 milyonu aşmıştı.
Bosna-He?sek Cumhu?iyeti cumhu?başkanı Alija İzet?egovic çok büyük aske?î güce ve imkana sahip olan Sı?pla?la, he? tü?lü aske?i imkandan yoksun ve hiçbi? dış desteğe sahip olmayan Bosna-He?sek halkını ka?şı ka?şıya geti?memek i?in önce oldukça temkinli bi? politika izledi.
Bosna-He?sek Müslümanla?ının di?enişle?ine Müslüman halkla? g?ubu sahip çıktı. İslam dünyasının muhtelif bölgele?inden gençle? di?eniş?ile? soykı?ıma du? demek i?in bu ülkeye gitti. Di?eniş ve savaş aynı zamanda Bosna-He?sek Müslümanla?ı a?asında İslamî bilinçlenmenin a?tmasını da sağladı. Ancak ülke yönetimle?i Bosna-He?sek Müslümanla?ını büyük ölçüde yalnız bı?aktıla?. Buna ek ola?ak Av?upa ve ABD, ezilen ve katliamla?a ma?uz kalan Bosna-He?sek halkına hiçbi? şekilde destek çıkmadı. ?atliamın son ?addesine va?dığı sı?ada da Sı?pla?ın istekle?ini kabul etmele?i i?in Müslümanla?a baskı ya?tıla?. İşte bu siyasi baskıla? ve eşit olmayan savaş şa?tla?ı ka?şısında İzet?egovic, önüne konulan anlaşmayı kabul etmişti?. Çünkü savaşın devam etmesi Bosna Müslümanla?ının tam bi? soykı?ımla ka?şı ka?şıya gelmele?i gibi sonucun doğmasına se?ep olabileceğini düşünüyo?du. Neticede 1995'te ABD ta?afından dayatılan Dayton Anlaşması'nın imzalanmasıyla savaş sona e?di. Anlaşma Bosna-He?sek top?akla?ının % 51'ini Müslümanla?a ve H?istiyan Hı?vatla?a, % 49'unu da Bosna-He?sek Sı?pla?ına (veya bu ülkeye ye?leşmiş Sı?pla?a) ve?iyo?du. Yönetimin de bu üç halk a?asında paylaşılmasını şa?t koşuyo?du. Anlaşmayla Ame?ika Bi?leşik Devletle?i, aynı zamanda Müslümanla?a elle?indeki silahla?ı imha etmele?ini ve ABD patentli silahla?ı, yedek pa?çasız bi? şekilde satın almala?ını şa?t koştu.
Bosna-He?sek Savaşı, ABD ve Av?upa'nın haçlı kimliğini bi? kez daha gözle? önüne se?mişti?. Bunu bizzat Av?upalı ta?ih?ile? ve yo?umcula? da iti?af etmiş ve bu savaşta Batılıla?ın 19. yüzyıldaki sömü?geci kimlikle?ine ge?i döndükle?ine dikkat çekmişle?di?.
Bazı Ese?le?i
İslam Manifestosu[A]
İslam Dekla?asyonu ve İslamî Yeniden Doğuşun So?unla?ı[B]
Doğu ve Batı A?asında İslam
Ta?ihe Tanıklığım
