İNANILMAZ GEZGİN iBN-İ BATUTA
01 Ocak 1970
"Esirgeyen ve Bagislayan Allah'in adiyla…"
Tüm zamanlarin en büyük gezginlerinden birisi olan ibni Batuta söze böyle basliyordu. Öyle birini düsünün ki, 21 yasinda yollara düserek, 29 yil boyunca durup dinlenmeden iki kitayi dolassin, yakla*** 125.000 km. yol yapsin. Batuta, Marko Polo'nun üç kati daha fazla dolasti ve günümüzdeki cografya ile 44 ülkeyi gezerek, bugün Paris'te Bibliotheque Nationale'da saklanan 640 yillik el yazmasi ünlü kitabini yazdi. Batuta, 13 Haziran 1325 yilinda dogum yeri olan Tanca'yi terk ettiginde, Mekke'ye haci olmaya gidiyordu. Gerçek adi, seyh Abdullah Muhammed ibn Abdullah ibn Muhammed ibn ibrahim el Lavati'iydi. Eger bugün yolunuz Tanca'ya düserse, stadyumun yakininda bulunan Batuta'nin yerini ziyaret edin. Tanca uzak geçmisin buhur kokulariyla buram buramdir, buradan Finikeliler, Romalilar, Vandallar, Araplar, ispanyollar gelip geçtiler, yasadilar, ticaret yaptilar, genç Batuta, askerlerin, korsanlarin ve usta kaptanlarin arasinda dolasirken deniz çizgisinde soluklasan uzak ufuklara açgözlülükle bakiyordu, ta ki upuzun bir deve kervaniyla Mekke'ye dogru yola çikincaya kadar…
Kervan on ayda, Cezayir, Tunus ve Libya'yi geçerek Misir'a iskenderiye'ye vardi. Büyük limani ve daha o zamanlarda yok olmaya baslamis olan dünyanin 7 harikasindan birisi olan dev deniz fenerini' gördü. Nil Deltasi'nda Fuwa Köyü'nde dönemin taninmis mistigi Seyh Ebu Abdullah'in evinde geceledi ve rüyasinda gelecegini gördü; "Dev bir kusun kanatlari üzerindeydim, beni Mekke yönüne sonra da Yemen'e dogru uçurdu, sonra doguya döndü ve çok uzun bir uçusa basladik, asagida bazilari bol i***li, bazilari karanlik yemyesil ülkeler vardi ve beni oraya indirdi." Ertesi gün Batuta, Seyh'e rüyasini anlatti, Seyh doguya gitmesi gerektigim' söyleyerek rüyayi yorumladi. Batuta bu öneriyi reddetmeyecekti, Seyh'in verdigi yollugu ve gümüs paralari alarak yola düstü. Kahire'ye vardiginda, ülkeyi Memlükler yönetiyordu. Batuta kitabinda Kahire'nin dar sokaklarini, 12.000 su tasiyicisini,30.000 hamali, 36.000 tekneyi yazacakti. Nil'in sayisiz kivrimlarim anlatti. Sonra Kudüs'e geçti.
Gerçek Müslüman Türkler'le basbasa…
Batuta, Mescidi Aksa'nin altin kubbesini günes gibi parlayan bir i*** kütlesi olarak tarif ediyordu. Sonra, Akka yolundan Beyrut'a dogru yola devam etti.
Hamah'taki muhtesem orkide bahçelerini ve su degirmenlerini anlattiktan sonra Sam'da bir kervana katilarak Antakya'ya kadar gitti. Daha sonra onu 55 günlük bir kervan yolculugunun ardindan Mekke'de görüyoruz, haci olduktan sonra yine yola düserek Somali ve Zangibar'i gezdi, sonra Bagdat'a ve Necef'e gitti. Siileri tanidiktan sonra Hz.Ali'nin (k.v.) mezarini ziyaret etti. Oradan asagi inerek Iran Körfezi'ni, Umman'i ve Bahreyn'i gezdi. Orada Hintli hacilarla tanisti ve Hintliler'in Müslümanlari beklediklerini ögrenince Hindistan'a arka kapisindan girmeye karar verdi. Anadolu'ya yönlendi, Lazkiye'den Alanya'ya geçti, uzun uzun Türkler'in sicak dostlugunu, misafirperverligini anlatti. Batuta, kadin erkek ayrimi olmaksizin her ihtiyaçlarini karsiladiklarim yazarken peçeli Türk kadinlarinin yardimseverligini özellikle belirtiyordu. Ona ekmek, ayran, et ikram ediyorlar ve kendi aralarinda din hakkinda sohbet ettiklerine sahit oluyordu. Batuta'nin sonraki duragi Mevlana'nin kenti Konya'ydi, orada dans eden dervisleri izledi ve Sufizm'le tanisti. Ona "Gel, herkes hosgeldi, ruhunun özgürlügü için bize katil. 'Uzun nefes egzersizleri, Allah zikirleri ve uzaklardan gelen kudüm ritmi ve ardindan baslayan kozmik uykuda gezerlerin uzay ve zaman disindaki dönüsleri. Ve beyinlerde araliksiz duyulan tek bir ses; "La ilahe illAllah"… Gezinin sonrasinda Kayseri, Sivas, Erzurum, Kastamonu, Safranbolu, Bolu, Balikesir, Bergama ve Manisa vardi. Sonra onu Sinop'ta görüyoruz, oradan Kirim'a geçti, oradan Bulgaristan'a ve Istanbul'a ulasti. Derken Özbekistan'a döndü, oradan Horasan ve Afganistan'a geçerek Hindistan'in arka kapisina ulasti.
Süper gezgin yorulmak bilmiyor…
ibni Batuta, Sind Sultani Tugluk Sah'in emrine girdi ve bu arada tüccarlara borçlandi, borcunu ödeyebilmek için Delhi'de yedi yil yargiçlik yapti ama olmadik bir anda basi derde girecekti, Hintli bir mistigi ziyarete gittiginde tutuklandi. Mistik idam edildikten sonra serbest birakildi. Bir zaman sonra Sultan degisti, yeni Sultan ise Batuta'yi Çin Elçisi atadi. Bu hiç beklemedigi görev gezgini çok sasirtmisti. Ve 1341 yilinda inanilmaz bir konvoyla yola çikti, yaninda küçük bir ordu, yüzlerce Hintli dansöz, altin samdanlar, brokarlar, mücevherli silahlar ve incili eldivenlerden olusan bir hazine vardi. 1000 atli konvoya eslik ediyordu ve yeni Büyükelçi Hint Okyanusu'na dogru yola çikti. Yolda isyancilarin saldirisina ugradi ve soyuldu, esaretten güç kurtarildi. Yine yola düstü, güneye inerek Maldive Adalari'na ve Seylan'a kadar gitti. Seylan'da amaci Adem Peygamber'in (a.s.) ayak izini ziyaret ederek haci olmakti. Zirvelere tirmanarak, kutsal ayak izini gördü, iz 12 karis büyüklügündeydi, Budist rahipler, Zen hocalari ve Hindular insanligin Atasi için hep beraber dua ediyorlardi burada geçirdigi huzur dolu günlerden sonra Batuta'yi Java ve Sumatra Adalari'nda görüyoruz, orada yasayan Müslümanlara din hocaligi yapti.
Bir süre sonra yine yollara düsen Batuta nihayet Çin kiyilarina çikiyordu, Taiwan'in karsi kiyisindaki Cathay'a ulasti, orada gördügü sey onu çok sasirtti. Karsisinda pagoda benzeri bir cami vardi, cami 350 yillikli ve orada dua etti. Bugün oraya gidenlere Batuta'nin dua ettigi yer gösteriliyor. Çin'in içinde 9 ay yolculuk ettikten sonra, dünyada en güvenilir yolculugun Çin'de yapildigini yazdi. Pekin'e kadar gitti. Yasadiklari onun için inanilmazdi, artik geri dönmeye kararliydi. Sumatra, Kalkütta, Hürmüz, Bagdat üzerinden giderek üç yil sonra Mekke'ye tekrar ulasti. Fas'a geldiginde yorgundu ve annesi sadece 9 ay önce ölmüstü. Sultan'a çikarak, gezilerini uzun uzun anlatti. Bir zaman sonra yine seyahat güdüsü depresti, ispanya'ya geçerek Malaga ve Granada'yi ziyaret etti, Fas'a dönerek ülkesinin içlerini gezdi,
"Mezariniz dünyada degildir"
Uzak Dogu'dan dönüsünden üç yil sonra yine bir kervanla Büyük Sahra'ya yollandi. 2500 km yol alarak Sahra'yi asti ve Mali'ye kadar geldi, Nijer'i gördü, Timbuktu'yu gezdi sonra geriye Fas'a döndü. Sultan'in hizmetine girerek üç yil çalisti ve inanilmaz kitabi "RihleSeyahatname"yi tamamladi. Bazi kaynaklara göre ise, son yillarinda yargiçlik yapti ve 1369 yilinda 63 yasinda öldü. Mezarinin yeri bilinmiyor, Tanca'da küçük bir yer onun anisina yapilmis. Onun için Mevlana gibi; "öldügümüz zaman, mezarimizi dünyada aramayalim, yerimiz insanlarin kalbinde olmalidir." deniyor. Yüzyillar öncesinde, ulasimin hemen hemen imkansiz hatta ölümcül oldugu bir çagda dünyanin hemen yarisini gezen muhtesem ?bni Batuta'nin önünde saygiyla egilmek gerekiyor. Rihle yani Seyahatname aslinda Batuta'nin kaleminden çikmis degildir, anlattiklari Islam bilgini ibn Cücey elKelbi tarafindan yazilmistir. Kitaba bazi eklentiler yapmis, dönemin bazi ünlü bilgin ve sairlerinden
alintilar yapmistir. Hatta, bazi alintilarin baska gezginlerden alindigi da söylenir, iç Anadolu hakkinda yazdiklari pek yeterli görünmese de, Afrika hakkinda anlattiklari tam anlamiyla cografi bir kesiftir, Volga bölgesi için yazilanlar arkeolojik arastirmalara kaynak olmustur. Hindistan tarihi ile ilgili önemli bilgiler verir. Büyük ulasim yollarini kara ve deniz olarak anlatir, ülkelerin folklorik, yeme, içme adetlerini, ticaret merkezlerim, sinai ve zirai kaynaklari, o dönemin ithalat ve ihracatini, dönemin islam dünyasini ve Islami mezheplerin yasam biçimlerini uzun uzun anlatarak, olagandisi bir kaynak olusturmustur. Kitap bugüne kadar alti dile çevrilmis ve ilk kez 1800 sonlarinda Türkçe yayinlanmistir. Ve yasadigi çagin geregi olarak fantastik bir dille yazdiklarindan birkaç örnegi görmek gerek…
Piramitler hakkinda;"Tufan 'dan önce malum olan bütün ilimler Yukari Misir'da Sad bölgesinde oturan Hunuh denen Hermes'den alinmistir. Astronomik hareketleri ve ilahi cevherleri ilk anlatan odur, bilimin ve üretimin kaybolmasindan korkarak piramitleri yapan ve üzerlerine tüm araçlari resmeden yine Hermes'dir… Piramitin kapilari yoktur ve neden yapildigi bilinmemektedir… Bir söylentiye göre tufanlardan korkan bir firavun bilimin, hükümdar esyalarinin ve cesetlerinin kaybolmamasi için yaptirilmistir, içinde bunlar saklidir…"
Meryem ve Hz. isa'nin (a.s.) mezarlari:
"Kudüs'de Cehennem Vadisi denen yerde bulunan kiliseye Hz. Meryem'in mezari deniyor… yine orada bir baska kiliseye de Hz. isa'nin mezari deniyor ve ziyaret ediliyor ama safi yalandir…" Garip bir olay: "Bir defa Dehli'ye bes günlük mesafede bulunan Afkanbur'daydim… Bir grup dervis gelerek bir gece kalmak istediler, bunlara Haydari deniyordu… reisleri zenciydi, bana gelerek etrafinda raks etmek için ates yakacagini söyleyerek odun istedi… atesi yaktilar ve yatsi namazindan sonra kor haline gelmis atesin içine girip raksederek yuvarlanmaya basladilar. Reisleri benden gömlegimi istedi ve atesin içine girerek gömlekle alevleri söndürdü… gömlegi bana getirdiginde atesin asla etkilememis oldugunu gördüm.
Petrol hakkinda:
"Dicle civarinda Kiyare denen bir yer vardir, burada bulunan siyah bir yerde zift kaynaklari vardir, ziftin toplanmasi için havuzlar yapilmistir. Zift zemin üzerinde pek siyah, parlak, yumusak, hos kokulu çamura benzer. Kaynaklarin çevresinde olusan siyah gölün üzerinde ince bir yosun olup, onu kenara atinca zift olur. Zift çikarmak istendikçe kaynakta ates yakilir, ates rutubeti buharlastirir sonra zift parçalari ayrilarak çikarilir. Küfe ve Basra arasinda da böyle kaynaklarin bulundugu söylenir."
Anadolu hakkinda:
"Alanya'ya ulastik… bu ülke dünyanin en güzel memleketidir, Allah diger ülkelere tek tek bahsettigi güzellikleri burada bir araya getirmistir. Ahalisi güzel ve temizdir… bunlar için "bolluk, bereket Sam'da, sefkat ise Anadolu'dadir" denmistir… Bu ülkede bir eve indigimizde kadin, erkek durumumuzu sorustururlardi. Burada kadinlar erkeklerden kaçmazlar, ayrilacagimiz zaman sanki akrabaymis gibi özlemle vedalasirlar ve gözyasi dökerlerdi… Alanya büyük bir sehirdir ve ahalisi Türkmen'dir…"
Bir göktasi:
"Birgi Sultani Aydinoglu Mehmet Bey'in konuguydum… Sultan bana gökten düsmüs tas görüp görmedigimi sordu. Ben de, ne gördüm, ne isittim dedim. Birgi disina böyle bir tasin düstügünü söyleyerek adamlarina tasi getirtti. Sert, parlak ve simsiyah bir tas getirildi… tasçilar çagrildi… tasi parçalamalari emredildi… dört usta çekiçlerle tasa vurduklari halde tas üzerinde zerre kadar iz meydana gelmedi… sonra Sultan tasi eski yerine göndertti."
Karanlik Ülke:
"Bulgar sehrinden gecerek Karanlik Ülke'ye gitmek istedim, Hark günlük yol vardi… vazgeçtim… cinas; buz deryasiydi… yolcular bu ülkede kirk gün giderler ve Karanlik Ülkenin yaninda kamp kurarlar, getirdikleri
mallari sinira birakip geri dönerler… ertesi gün geldiklerinde mallarinin alinmis oldugunu, yerlerine samur, sincap veya rakun kürklerinin birakilmis oldugunu görürler. Alisverisleri budur… Oraya gidenler kiminle alisveris yaptiklarini, bunlarin in mi cin mi oldugunu bilmezler…"
Tas insanlar:
"Hindistan'da Laheri sehri disinda Tarna denen yere vardigimizda, insan ve hayvan seklinde sayisiz taslar gördüm. Bunlarin çogu kirilmis, bir bas veya bir uzuv kalmisti. .. bir sur ile ev duvarlarinin izleri vardi… bir ev kalintisinin içinde tas bir peyke üzerinde elleri arkasina bagli gibi duran tas bir insan vardi… Kalintilar arasindaki çukurlar pis kokulu sularla doluydu… Bir duvarda Hintçe bir kitabe vardi… yanimda bulunan arkadasim söyle dedi; "Tarihçilerin söyledigine göre, burada eskiden çok büyük bir sehir vardi, sehir sakinleri büyük rezaletler islediklerinden hepsi tas kesildiler. Hintçe kitabede bu insanlarin 1000 yil önce ugradiklari felaket anlatilir."
Cukiler:
"Bu garip insanlar Hindistan'da Perven sehrinde yasarlar… aylarca bir sey yemez içmezler, çukurlar kazilir, bir tek hava deligi birakilir ve orada aylarca kalirlar, bir sene kalani bile isittim… halkin inancina göre bu adamlar bir hap yapip onu yerler ve uzun zaman acikmazlar… bunlar gelecekten de haber verirler… kimisi bakisiyla adam öldürür… bir gün Sultan beni yanima çagirdi yaninda iki Cuk'i vardi, onlara benim bir yabanci oldugumu, görmedigim seyleri göstermelerini emretti… birisi bagdas kurarak yerden havaya yükselince ben korkudan düsüp bayildim… bir ilaçla ayiltmislar… sonra ötekisi heybesinden bir nalin çikardi, yere vurdu ve nalin kendi kendine havaya yükselip, boslukta duranin ensesine gidip vurunca adam yere indi… Sultan aklima zarar geleceginden korktugu için daha büyük seyler yaptirmadigini söyledi"
Adem Peygamber'in (a.s.) ayak izi:
"Dünyanin en yüksek daglarindan birisi Seylan'da Serendip Dagi'dir, çikinca bulutlardan asagisini göremezsiniz… orada Hz. Adem'in ayak izi siyah ve yüksek bir kayanin içinde bulunur. Ayak kayaya gömülerek iz birakmistir, boyu 12 karistir… eskiden Çinliler gelerek kayadaki ayak izinin bas ve yanindaki parmaklarin izini kirarak orada bir tapinaga koymuslar… "
Yamyamlar:
"Timbuktu'da Müslüman olmayan zenciler insan eti yerler ama beyazlarin etini yemezler, onlara göre beyaz insan eti gerektigi gibi gelismemistir, zenci eti tam kivamindadir… bir gün bunlardan bir grup Sultan Mensa'yi ziyaret etti, Sultan bunlara ikram olsun diye bir hizmetçi kadini verdi, kadini bogazlayip yedikten sonra kanini ellerine ve yüzlerine sürdüler… kadin etinin en lezzetli yerleri el ayasiyla memesiymis. "
Kitabin sonu:
ibni Cüzey der ki; "Akil sahibi hiçbir insan ibni Batuta'nin yüzyilin gezgini oldugunu takdir edememezlikten gelemez. Onun için bu milletin gezginidir denilirse abartilmis olunmaz. Benim ibni Batuta'dan yaptigim özet burada son buldu. Bu eserin yazilisi Subat 1536?dadir…"
Günümüzden yüzyillar önce yazilan bu eser gerçekten inanilmazdir. Ama daha inanilmazi ibni Batuta'nin o dönemin dünyasinin hemen hemen üçte ikisini sag salim gezmis olmasidir. Anlattiklari benzeri gezginlerin anlatilarinin çogunun üzerinde ve çok daha zengindir.
