GAZZÎ, Ahmed b. Abdullah
Ahmet Akgündüz 01 Ocak 1970
Ebû Nuaym Şihâbüddîn Ahmed b. Abdillâh b. Bedr el-Âmirî el-Gazzî ed-Dımaşki (ö.822/1419)
Şafiî fakihi.
760 yılının Rebîülevvel ayında (Şubat 1359) Gazze’de doğdu. Bazı kaynaklar doğum tarihini 770 (1368) veya 755 (1354) olarak zikretmekle birlikte altmış iki yaşında vefat ettiğinin belirtilmesi ilk tarihin doğru olduğunu gösterir. Küçük yaşta Kur’ân’ı ve Şafiî fıkhının temel metinlerinden olan Ebû İshak eş-Şîrâzî’ye ait et-Tenbîh’l ardından da Kazvînî’ye ait el-Hâvi’s-sagîr’i ezberledi. Gazze Kadısı Alâeddin Ali b. Halef el-Gazzî’den fıkıh yanında Buhârî’nin el-Câmi?u’s-sahih’ini de okudu. 780 (1378) yılından sonra o zamanın önemli ilim merkezlerinden olan Şam’a (Dımaşk) gitti. Burada başta Şam Kadısı Şehabeddin Ahmed ez-Zührî, Burhâneddin es-Sanhâcî ve İbnü’ş-Şüreysî olmak üzere çeşitli âlimlerden ders okudu ve hocalarınca kendisine 781’de (1379) fetva verme izni verildi. Ardından Kudüs’e geçti; Kudüs’te Takıyyüddin el-Kalkaşendî’den ders alarak tahsilini tamamladıktan sonra öğretim ve kaza görevlerine başladı. İlk resmî görevi Şam nâibliğidir. Bu görevi, Şam’ın Umurlular tarafından işgalinden sonraya rastlamaktadır. Bîmâristân-ı Nûrî yanında Emeviyye Camii ve Haremeyn vakıflarının nazırlığı da kendisine verildi. Mütevelliliğini yürüttüğü vakıfların gelirlerinin artması ve suisti-mallerin azalması sebebiyle büyük bir takdire mazhar olurken vakıflardan aldıkları istihkakları azalan kadı, fakih vb. kimselerin tepkisini üzerine çekti. Bundan dolayı resmî vazifeleri uzun süreli olmadı. Kısa müddet devam eden bir kadılık görevinden sonra Şam bölgesinin kadılarının tayin mercii olan dârüladle müftü tayin edildi, ardından da birçok yerde müderris olarak görev yaptı ve Şam fetva reisliğine getirildi. Hem bu makamda iken hem de dârüladldeki görevi sırasında Şam’daki bir kısım kadılar yanında bazı liyakatsiz müftülerle vaizleri de görevden aldı.
Şam’da bulunduğu sırada defalarca hacca giden Gazzî, Mekke’de 787 (1385), 809 (1407) ve 822 (1419) yıllarında mücavir olarak kaldı. Hicaz’da iken çok sayıda talebesine fetva ve tedris icazeti verdi. Yetiştirdiği öğrenciler arasında İbn Hacer el-Askalânî, Übbî, Takıyyüddin el-Fâsî ve Takıyyüddin İbn Kâdî Şühbe de bulunmaktadır. Mekke’deki ikameti sırasında 6 Şevval 822’de (26 Ekim 1419) vefat etti ve Cennetü’l-muallâ’ya defnedildi. Timur ordularının Şam’ı işgalini de yaşayan Gazzî, başta ders arkadaşı İzzeddin b. Abdüsselâm olmak üzere çok sayıda âlimin iltifatına mazhar olmuştur.
Eserleri. Kaynaklarda zikredilen başlıca eserleri şunlardır: 1. Şerhu’l-Hâvi’s-sağir. Kazvînî’nin Şafiî fıkhına dair yazdığı temel metnin şerhidir. Dört cilt olduğu kaydedilen bu eserini “Kitâbü’l-Büyû’“dan itibaren telif etmeye başlamış, bu bölümden sonra teyemmüm faslının şerhine geçmişse de eseri tamamlayamamıştır. Oğlu Radıyyüddin Muhammed bu esere bir tekmile yazmıştır. 2. Şerhu Cem?i’l-cevâmi?. Tâceddin es-Sübkî’nin fıkıh usulüne dair eserinin şerhidir. 3. Şerhu Muhtasari’l-Mühimmat. Şafiî fakihi İsnevî’nin el-Mühimmât adlı eserinin muhtasarının beş cilt halinde şerhidir. 4. Menâsikü’l-hac. 5. Şerhu’l-Muhtasar. İbnü’l-Hâcib’in fıkıh usulüne dair eserinin şerhidir. 6. Şerhu Minhâci’l-vüsûl. Beyzâvî’nin fıkıh usulüne dair eserinin şerhidir. 7. Muhtasaru Vefeyâti’l-a?yân. İbn Hallikân’ın meşhur eserinin muhtasarıdır. Bazı kaynaklar bu kitabı el-Müntekâ min Târihi İbn Hallikân adıyla kaydetmişlerdir. 8. Şehu ?Umdeti’l-ahkâm ?an seyyidi’l-enâm. Hadise dair olan bu eserini tamamlayamamıştır. 9. et-Ta?lîk ?alâ Sahihi’l-Buhârî. Üç cilttir. 10. Terâcimü Ricâli’l-Buhârî. 11. Şerhu’1-Elfiyye. İbn Mâlik’in nahiv ilmine dair manzum eserinin şerhidir. 12. Şerhu’l-Minhâc. Nevevî’nin fıkha dair eserinin şerhidir. 13. Haşiye ?alâ Envâri’t-tenzil. 14. el-Bahrü’l-mübtegî li-me?ânin yenbagi. Eserin konusu hakkında kaynaklarda bilgi verilmemiştir.
