KASIM b. ASBAĞ
Mehmet Görmez 01 Ocak 1970
Ebû Muhammed Kasım b. Asbağ b. Muhammed el-Kurtubî el-Beyyânî (ö. 340/951)
Hadis, fıkıh, dil ve neseb âlimi, tarihçi.
20 Zilhicce 244’te (29 Mart 859) Kurtuba’nın (Cordoba) Beyyâne köyünde dünyaya geldi. 246 veya 247’de (861) doğduğu da ileri sürülmüştür. Emevî Hükümdarı I. Velîd’in âzatlısı olan dördüncü dedesi Atâ fetihler sırasında bu bölgeye yerleşmiştir. Tahsiline Kurtuba’da başlayan Kasım b. Asbağ Kurtuba müftüsü Asbağ b. Halîl, Baki b. Mahled, Muhammed b. Abdüsselâm el-Huşenî, İbn Vaddâh gibi âlimlerden faydalandı. 274’te (887) öğrenimini ilerletmek için seyahate çıkıp Mekke’de Muhammed b. İsmâil es-Sâiğ; Bağdat’ta Ebû Kılâbe er-Rekaşî, birçok eserini bizzat kendisinden dinleyip istinsah ettiği İbn Kuteybe, et-Târîhu’l-kebîr (Târîhu ruvâti’l-hadîs) adlı eserini bizzat kendisinden yazdığı İbn Ebû Hayseme; Kûfe’de İbrâhim b. Abdullah el-Kassâr, İbn Ebü’d-Dünyâ; Kahire’de Mikdâm b. Dâvûd; Kayrevan’da Ahmed b. Yezîd el-Muallim gibi âlimlerden faydalandı. Doğu’da tahsilini tamamladıktan sonra memleketine dönen Kasım b. Asbağ, bazı hadis kitapları ile birlikte İbn Ebû Hayseme’nin et-Târîhu’l-kebîr’ini, İbn Kuteybe’nin el-Ma?ârif, Edebü’l-kâtib, Garîbü’l-Kur?ân, Te?vîlü Müşkili’l-Kur?ân gibi eserlerini ilk defa ülkesine götürdüğü için Endülüs fikir ve kültür tarihinde önemli bir yere sahiptir. Doksan küsur yıllık ömründe birkaç nesil kendisinden istifade etmiş olup Halife III. Abdurrahman, oğlu II. Hakem ve torunu Kasım b. Muhammed ile İbnü’l-Bâcî Abdullah b. Muhammed, Abdullah b. Herseme b. Zehvân, İbn Müferric, İbnü’l-Kutıyye, Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Abdülvâris b. Süleyman ve Saîd b. Nasr onun talebelerinden bazılarıdır. Kasım b. Asbağ 14 Cemâziyelevvel 340’ta (18 Ekim 951) Kurtuba’da vefat etti. Aynı yıl 27 Zilkade’de (25 Nisan 952) Mekke’de öldüğü de ileri sürülmüştür.
Kasım b. Asbağ’ın rivayet ettiği hadisler İbn Hazm, İbn Abdülber en-Nemerî ve Ebü’l-Velîd el-Bâcî gibi âlimlerin eserlerinde yer almıştır. İbn Hazm onun hadisle ilgili eserlerinin değerli olduğunu söylemiş, İbn Abdülber de kendisini “sadûk” terimiyle anmış ve eserlerini övmüştür. Vefatından iki yıl önce hâfıza kaybına uğradığı ve bu dönemde kendisinden rivayette bulunulmadığı belirtilir. Kasım b. Asbağ, Doğu’ya yaptığı seyahatinde Müberred ve Sa‘leb gibi dilcilerden faydalandığı için şiir ve Arap dili ve edebiyatında da önemli bir yere sahiptir.
Eserleri. 1. el-Musannef (el-Müstahrec). Ebû Dâvûd’un es-Sünen’i tarzında fıkıh bablarına göre tasnif edilip sahih ve garîb rivayetlerin derlendiği eserdeki daha güvenilir rivayetleri müellif, 324 (936) yılından itibaren el-Müctenâ (el-Münteka) adıyla ihtisar etmeye başlamış, eseri tamamladığında onu Endülüs Emevî Halifesi II. Hakem’e ithaf etmiştir. Yedi cüzden meydana geldiği, 2490 muttasıl hadis ihtiva ettiği kaydedilen el-Müctenâ’nın bazı kısımları Miknâs’ta Mektebetü’l-evkaf’ta (nr. A 1067) bulunmaktadır (Abdülhâdî Ahmed el-Hüseysin, I, 239). 2. Ahkâmü’l-Kur?ân. Cehdamî’nin aynı adı taşıyan eseri örnek alınarak hazırlanmakla beraber İbn Hazm, Kasım b. Asbağ’ın çalışmasının hadislerin seçimi ve senedlerinin sağlamlığı bakımından daha üstün olduğunu söylemiştir. Onun bunlardan başka, İmam Mâlik’in el-Muvatta?ının Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî rivayetiyle gelen hadislerini ihtiva eden Müsnedü Mâlik, yine İmam Mâlik’in el-Muvatta?da yer almayan garîb rivayetlerini ihtiva eden Garâ?ibü Mâlik, Sahîh-i Müslim’i esas alarak hazırladığı es-Sahîh ile en-Nâsih ve’l-mensûh, Birrü’l-vâlideyn, Fezâ?ilü Kureyş ve Kinâne, el-Ensâb, Fezâ?ilü Benî Ümeyye adlı eserleri bulunduğu kaydedilmektedir.
Kasım b. Asbağ’ın en önemli çalışmalarından biri de hıristiyan ilâhiyatçısı Pavlus Orosius’un (ö. m. 416) putperestlere karşı kaleme aldığı Historiarum libri septem adversus paganos adlı ilk dünya tarihinin Endülüslü müslüman bir yerlinin yardımıyla Arapça’ya yaptığı tercümesidir.
