İBN SA‘DÛN el-KURTUBÎ
Mustafa Çetin 01 Ocak 1970
Ebû Bekr Sâinüddîn (Sâbikuddîn, Ziyâüddîn) Yahyâ b. Sa‘dûn b. Temmâm el-Ezdî el-Kurtubî (ö. 567/1172)
Kıraat, hadis ve Arap dili âlimi.
486’da (1093) Kurtuba’da (Cordoba) doğdu; çocukluğu ve gençliğinin ilk yılları burada geçti. Kurtuba, Mekke ve Mısır’ın ünlü âlimlerinin ders halkalarında yetişen Ebü’l-Kasım Halef b. İbrâhim en-Nehhâs’tan kıraat dersleri aldı. Endülüs’ün hadis âlimlerinden Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. Attâb’dan ve Ebû Ca‘fer Ahmed b. Abdülhak’tan hadis dinledi. Daha sonra Doğu’daki ilim merkezlerine yöneldi. Önce Mehdiye’ye gitti ve Ebû Bekir Muhammed b. Saîd ed-Darîr’in kıraat derslerine katıldı (İbnü’l-Cezerî, II, 372). Oradan İskenderiye’ye geçerek İbnü’l-Cezerî’nin en-Neşr adlı eserinin kaynaklarından olan et-Tecrîd’in müellifi İbnü’l-Fahhâm’dan kırâat-i seb‘ayı okudu. es-Südâsiyyât sahibi Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed er-Râzî ve Ebû Bekir et-Turtûşî’den hadis aldı (İbn Hallikân, VI, 171; Zehebî, Ma?rifetü’l-kurrâ?, III, 1024). 515 (1121) yılında Mısır’da Ebû Sâdık Mürşid b. Yahyâ el-Medînî’den Sahîhu’l-Buhârî’yi dinledi. Ayrıca Kahire’de Ebû Tâhir Ahmed b. Muhammed es-Silefî, Muhammed b. Berekât es-Saîdî, Ali b. Ömer el-Ferrâ, Ali b. Savle, Rezîn b. Muâviye el-Abderî gibi âlimlerin derslerine devam etti (a.g.e., III, 1024).
517 (1123) yılında Bağdat’a geçen İbn Sa‘dûn, burada Sıbtu’l-Hayyât diye meşhur Ebû Muhammed Abdullah b. Ali’den kıraat dersleri aldı ve aralarında Kitâbü Sîbeveyhi’nin de bulunduğu birçok kaynak eser okudu. Mâristan kadısı diye bilinen Ebû Bekir Muhammed b. Abdülbâki el-Bezzâz, Ebü’l-Kasım Hibetullah b. Husayn ve Ebü’l-İz b. Kâdiş gibi hadisçilerin derslerini dinledi. Hârizm’de Zemahşerî’den Arap dili ve edebiyatı, Dımaşk’ta Cemâlülislâm es-Sülemî’den hadis konularında faydalandı. Sem‘ânî onunla Dımaşk’ta karşılaştığını, kendisinden Ebû Abdullah er-Râzî’nin Meşyeha’sını dinlediğini ve bazı cüzler yazdığını, ayrıca Dımaşk’tan Azerbaycan’a gittiğini işittiğini ve orada bir müddet kaldığını kaydetmiştir. Bir ara Halep’te de bulunan ve burada kıraat okutan İbn Sa‘dûn muhtemelen hayatının son döneminde Musul’a yerleşti (İbn Saîd el-Mağribî, I, 135). Musul’daki ikameti sırasında İsfahan’a seyahat etti.
İbn Sa‘dûn’dan Muhammed b. Ebü’l-Ferec el-Mevsılî, Muhammed b. Muhammed el-Hillî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Ali el-Kurtubî el-Fenekî, Muhammed b. Abdülkerîm el-Bevâzîcî ve İsfendiyâr b. Muvaffak b. Muhammed gibi isimler kıraat ilminde faydalanırken Ebü’l-Kasım İbn Asâkir, el-Ensâb müellifi Ebû Sa‘d es-Sem‘ânî, Ebü’l-Hasan el-Katîî, Abdullah b. Husayn el-Mevsılî hadis talebeleri arasında yer almıştır. İbn Sa‘dûn Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin de hocası olmuş, kendisine İbnü’l-Fahhâm’ın kıraatlerle ilgili et-Tecrîd adlı eserini okutmuş ve icâzet vermiştir (İbnü’l-Cezerî, II, 208, 372). Muhakkik ve sika bir âlim olarak tanınan İbn Sa‘dûn 1 Şevval 567’de (27 Mayıs 1172) Musul’da vefat etti.
Eserleri. 1. el-Kurtubiyye fi’l-kırâ?at (Ziriklî, IX, 181). 2. Urcûzetü’l-vildân (el-Mukaddimetü’l-Kurtubiyye). Çocuklar için hazırlanmış on sekiz babdan meydana gelen manzum bir Mâlikî ilmihali olup R. Y. Ebied ve M. J. L. Young tarafından İngilizce’ye tercüme edilerek metniyle birlikte The Islamic Quarterly’de (XVIII/3-4 [London 1974], s. 15-32) yayımlanmıştır. Esere Zerrûk Ahmed b. Ahmed el-Fâsî ve Muhammed b. İbrâhim b. Halîl et-Tetâî birer şerh yazmışlardır (Brockelmann, GAL, I, 551; EI² [İng.], V, 513). 3. ?Akidetü’l-İmâm ?Alî. Bir nüshası Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de bulunmaktadır (Fuâd Seyyid, II, 134). Bunların dışında kaynaklarda Erba?ûne fi’l-hadîs, Urcûze fî esmâ?i’n-nebî, Delâ?ilü’l-ahkâm adlı eserleri zikredilmektedir.
