Beş soruda Türkiye'deki yeni devlet yapısı
Hilal Köylü 01 Ocak 1970
Türkiye'de cumhurbaşkanlığı sisteminin devreye girmesiyle devlet yapısı ve bürokrasinin işleyişi baştan sona yenileniyor. Türkiye’de devlette yeni yapılanmayı beş soruda derledik.
1. Devlette yeni yapılanma nasıl başlayacak?
Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçiş için ilk kanun hükmünde kararname (KHK) Resmi Gazete’de yayımlandı. Bazı kanunlarda yer alan Bakanlar Kurulu yetkileri bu KHK ile cumhurbaşkanına devredildi. Yeni KHK ile 1924 yılından 1960'a kadar çıkarılmış kimi kanunlarda yer alan "İcra Vekilleri Heyeti" ibaresi ile 1963-2017 yıllarındaki bazı kanunlarda geçen "Bakanlar Kurulu" ve "Başbakanlık" ibareleri, "Cumhurbaşkanı" ve "Cumhurbaşkanlığınca" olarak değiştirildi. Yeni KHK, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın TBMM’de yemin ettiği gün yürürlüğe girecek. İkinci bir kararname ile hükümetin aldığı yetki yasası çerçevesinde tüm bakanlıkların teşkilat yasalarının kaldırılarak iptal edilmesi bekleniyor. Bu hafta cumhurbaşkanının yemininden önce çıkarılacak bu KHK’lar nedeniyle devlet işleyişinde bir boşluk olmaması için yürürlük maddelerinde önlem alınacak. Yürürlük maddelerinde, yenileri kurulana kadar mevcut sistemin devam edeceği duyurulacak. Cumhurbaşkanının yemin edip göreve başlamasıyla yeni hükümet kurulmuş olacak. Sonrasında da Cumhurbaşkanı tarafından 1 No’lu kararname yayınlanacak. Bu kararnameyle bakanlıkların kuruluşu, yeni teşkilat şeması belirlenecek. Kararnamelerin yayınlanmasının ardından da yeni bakanlar atanacak. Bakanların atamasıyla ilgili süre sınırı yok. Bakanların aynı anda atanması, sonrasında da bürokrat atamalarının yapılması planlanıyor.
2. Yeni dönemde hangi bakanlıklar lağvedilecek, hangileri birleştirilecek?
Yeni yapılanmada başbakanlık ve beş başbakan yardımcılığı kaldırılacak, bakanlık sayısı 26'dan 16'ya düşecek. Kimi bakanlıkların ismi değişecek. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, "Çalışma Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı" adıyla yeni bir çatı altında birleşecek. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Kalkınma Bakanlığı ise "Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı" adıyla birleşecek. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı ile Ekonomi Bakanlığı da "Ticaret Bakanlığı" adı altında birleştirilecek. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı ise "Tarım ve Orman Bakanlığı" olacak. Avrupa Birliği Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı’nın bünyesine alınacak. Yeni dönemde TİKA, Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı gibi kurumların birleştirilerek Dışişleri Bakanlığı bünyesine alınması da gündemde. Ekonomide 6 olan ilgili bakanlık sayısı 3'e inecek. Başbakan Yardımcılığı’na bağlı Hazine Müsteşarlığı yeni yapılanmada Maliye Bakanlığı bünyesine alınacak. Maliye Bakanlığı’nın adı "Hazine ve Maliye Bakanlığı" olarak değiştirilecek. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın adı da, "Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı" olacak. Türkiye İstatistik Kurumu ve Nüfus-Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’nün tek çatı altında toplanması planlanıyor.
Yeni sistemdeki 16 bakanlığın isimleri şöyle: Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Çalışma Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı
3. Bakanlıkların üstündeki birimler ne olacak, bakanlıkları da cumhurbaşkanlığı mı yönetecek?
Tüm bakanlıkları ilgilendiren konularda faaliyet yürütecek olan doğrudan cumhurbaşkanına bağlı 4 ofis kurulacak. Bu ofisler; “Finans Ofisi, İnsan Kaynakları Ofisi, Dijital Dönüşüm Ofisi ve Yatırım Ofisi” olacak. Bu birimlerin Türkiye’nin yatırım alanında cazibe merkezi haline getirilmesi için çalışacağı belirtiliyor. Yeni sistemde 9 kurul da oluşturulacak. Yerel Yönetim Politikaları Kurulu, Sosyal Politikalar Kurulu, Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu, Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu, Hukuk Politikaları Kurulu, Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu, Ekonomi Politikaları Kurulu, Eğitim ve Öğretim Politikaları Kurulu, Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu adlarıyla oluşturulacak yapılanmaya sivil toplum kuruluşları ile üniversite ve sektör temsilcileri de dahil edilecek.
4. Genelkurmay Başkanlığı, MİT ne olacak?
Yeni yapılanmada, cumhurbaşkanına bağlı 8 başkanlık olacak: Genelkurmay Başkanlığı, Milli İstihbarat Başkanlığı, Savunma Sanayii Başkanlığı, Milli Güvenlik Kurulu, Diyanet İşleri Başkanlığı, Devlet Denetleme Kurulu, İletişim Başkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Böylelikle Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) yeni sistemdeki adı “Milli İstihbarat Başkanlığı” olacak. Savunma Sanayi Müsteşarlığı da başkanlığa dönüşmüş olacak. Başkanlıkların personeli de cumhurbaşkanlığına bağlı olacak.
5. Lağvedilen başbakanlık ve bakanlık personeli nereye kaydırılacak?
Başbakanlık çalışanlarından üst düzey kadroda bulunanlar Cumhurbaşkanlığı kadrosuna alınacak. Geriye kalan personel ise Sayıştay kadrolarına atanacak. Başbakanlık Müsteşar yardımcıları, genel Müdür ve müşavirler, Cumhurbaşkanlığı Müşavirliği kadrolarına atanacak. Başbakanlıkta görev yapan müşavirler araştırmacı olarak diğer kurumlara nakledilecek. Başbakanlıktaki diğer kadrolar için bir memur havuzu oluşturulacak ve ilgili bakanlıkların, kurumların bu havuzdan personel eksiğini gidermesi sağlanacak. Bu sürecin bir yılı bulacağı tahmin ediliyor. Yeni sistemde valiler ve belediye başkanları arasındaki görev tanımının da yeniden yapılanacağı belirtiliyor. Büyükşehir statüsünde olmayan illerde il genel meclislerinin kapatılması öngörülüyor. Valiler, cumhurbaşkanını temsil edecek. Merkez valiliği uygulamasının kaldırılması öngörülüyor. Uluslararası sözleşmelerle kurulmuş ve TBMM’de seçimle gelenler dışındaki yaklaşık 43 üst kurulun da lağvedilmesi planlanıyor.
