Yeni yönetim sisteminin ilk haftasında Türkiye'de neler değişti?
01 Ocak 1970
16 Nisan 2017'de düzenlenen referandumla kabul edilen cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi 24 Haziran seçimleriyle birlikte resmen ve tam olarak yürürlüğe girdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 9 Temmuz Pazartesi günü Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde (TBMM) yemin etti.
Böylece Erdoğan, Türkiye'nin 13'üncü cumhurbaşkanı olurken, kendisinin ikinci; yeni sistemde de ilk dönemine başladı.
Yeni sistemin getirdiği yeniliklerden birisi de cumhurbaşkanına verilen kararname çıkarma yetkisi.
Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile yalnızca ekonomik, sosyal ve kültürel haklar alanında düzenlemeler yapılabiliyor. Temel hak, kişi hak ve ödevleri ile siyasi hak ve ödevlerle ilgili düzenleme yapılamıyor.
Ancak, olağanüstü hal (OHAL) dönemlerinde bu kısıtlama yer almıyor. OHAL'de çıkarılan cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin kapsamına temel hak, kişi ve siyasi hak ve ödevlerle ilgili düzenlemeler de giriyor.
Ayrıca, OHAL döneminde çıkarılan cumhurbaşkanlığı kararnameleri kanun hükmünde kabul ediliyor ve anayasaya aykırılık iddiasıyla haklarında Anayasa Mahkemesi'ne dava açılamıyor. Üç ay içerisinde TBMM'de görüşülmeyen cumhurbaşkanlığı kararnameleri ise kendiliğinden yürürlükten kalkıyor.
Bir hafta içerisinde 12 tane cumhurbaşkanlığı kararnamesi yayımlandı ve bunlarla birçok kurumun yapısında düzenleme ve değişiklik yapıldı.
Son bir hafta içerisinde yapılan değişikliklerin en dikkat çekenleri şöyle:
Cumhurbaşkanına vekalet düzenlemesi
Eski sistemde, cumhurbaşkanına TBMM Başkanı vekalet ediyordu.
Ancak yeni sistemde yapılan değişiklikler arasında cumhurbaşkanının vekili de yer alıyor.
Erdoğan, yemin töreninin hemen ardından çıktığı KKTC ve Azerbaycan gezileri sırasında kendisine Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay'ın vekalet edeceğine dair bir tezkere yayımladı.
Aynı gün yayımlanan 1 numaralı cumhurbaşkanlığı kararnamesinde cumhurbaşkanlığı teşkilatına yönelik düzenlemeleri de içeriyor.
Bu yeni düzenlemelere göre, artık cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, yenisi seçilinceye kadar en yaşlı yardımcısı bu göreve vekalet etmesi ve yetkileri kullanması öngörülüyor.
Cumhurbaşkanının seyahat ya da rahatsızlık gibi geçici bir süre görevinden ayrılması halinde ise görevlendirdiği yardımcısı vekalet edecek.
Bakanlar Kurulu gitti, Cumhurbaşkanı Kabinesi geldi
Eski sistemde Bakanlar Kurulu'nun elinde bulunan yürütme yetkilerinin tamamı yeni sistemde cumhurbaşkanına aktarıldı.
Böylece cumhuriyetin ilanından bu yana var olan Bakanlar Kurulu da tarihe karışmış oldu. Ayrıca kurulan hükümetin TBMM'den güvenoyu alma zorunluluğu da yeni sistemde kaldırılan bir diğer uygulama.
Bakanları artık cumhurbaşkanı atıyor ve görevden alabiliyor. Erdoğan, bir yardımcı ve 16 da bakan ataması gerçekleştirdi.
Bakanların yer aldığı yapıya Cumhurbaşkanlığı Kabinesi adı verildi.
Ayrıca yeni sistemde Cumhurbaşkanlığı Kabinesi, Bakanlar Kurulu'ndan farklı olarak düzenli olarak toplantılar yapan bir toplu karar alma mekanizması olarak tasarlanmadı.
Bakanlıklara yeni düzen
Yayımlanan 1 numaralı cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile bakanlıklar da yeni sisteme uygun şekilde yeniden düzenlendi.
Yeni sistemde bakanlık sayısı azaltılarak 16'ya çekildi. Bazı bakanlıklar birleştirildi, bazıları kapatıldı ve bazılarının adı değiştirildi.
Kapatılan bakanlıklar arasında yer alan Avrupa Birliği Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı'na bağlı bir başkanlığa dönüştürüldü.
Eski Adı
Yeni Adı
Yapılan değişiklik
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
Kalkınma Bakanlığı ile birleştirildi
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
Ticaret Bakanlığı
Ekonomi Bakanlığı ile birleştirildi
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Tarım ve Orman Bakanlığı
Orman ve Su İşleri Bakanlığı birleştirildi
Maliye Bakanlığı
Hazine ve Maliye Bakanlığı
Hazine Müsteşarlığı'nı bünyesine aldı
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı
İsmi değiştirildi
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Çalışma, Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile birleştirildi
TSK, Savunma Bakanlığı'na bağlandı
10 Temmuz'da yayımlanan 1 numaralı kararnamede kuvvet komutanlıklarının Savunma Bakanı'na bağlı olduğu ifadesi yer alıyordu.
15 Temmuz'da yayımlanan kararname ile bu maddede değişiklik yapılarak, genelkurmay başkanlığı ifadesi de eklendi.
Maddenin yeni hali, "Genelkurmay Başkanlığı ile Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanlıkları Milli Savunma Bakanına bağlıdır. Cumhurbaşkanı gerekli gördüğünde genelkurmay başkanı ile kuvvet komutanları ve bağlılarından doğrudan bilgi alabilir, bunlara doğrudan emir verebilir. Verilen emir herhangi bir makamdan onay alınmaksızın derhal yerine getirilir" oldu.
Buna göre, genelkurmay başkanı ve kuvvet komutanlarının Savunma Bakanı'na ayrı ayrı bağlı ve sorumlu olması öngörülüyor.
Kurum ve kurullar yeniden düzenlendi
Çok sayıda kurum bakanlıklardan alınarak, cumhurbaşkanına bağlanırken, bazı önemli kurulların da yapısı değiştirildi.
Bunların başında Milli Güvenlik Kurulu (MGK) ve Yüksek Askeri Şura (YAŞ) geliyor.
MGK Genel Sekreterliği cumhurbaşkanlığına bağlandı. MGK'nın kararları da artık Bakanlar Kurulu'na değil, cumhurbaşkanına gönderilecek.
Daha önce subay atamalarının kararlaştırıldığıda YAŞ'ın da görev ve üyelik yapısı yeniden düzenlendi.
Yayımlanan kararname ile YAŞ'ın görevleri, "Genelkurmay Başkanlığınca hazırlanan askeri stratejik ana fikrin (konseptin) tespiti ve gerektiğinde yeniden gözden geçirilmesi hususları ve Silahlı Kuvvetlerin ana program ve hedefleri ile ilgili konularda görüş bildirmek, Silahlı Kuvvetlerle ilgili olup önemli görülen mevzuat taslaklarını inceleyip görüş bildirmek, Cumhurbaşkanının lüzum gördüğü hallerde Silahlı Kuvvetlerle ilgili diğer konular hakkında görüş bildirmek ve mevzuatla verilen görevleri yapmak" olarak sıralandı.
Milli Eğitim Bakanı ve Hazine ve Maliye Bakanı da artık YAŞ üyesi yapıldı.
YAŞ toplantılarının gizli yapılması öngörülüyor. YAŞ toplantısında yapılan görüşmelerin ve alınan kararların açıklanması ve yayımlanması da artık yasak.
Cumhurbaşkanlığına bağlı faaliyet gösterecek kurumlar ise Devlet Arşivleri Başkanlığı, Devlet Denetleme Kurulu, Diyanet İşleri Başkanlığı, Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Başkanlığı, Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı, Savunma Sanayi Başkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı ve Türkiye Varlık Fonu olarak sıralanıyor.
Daha önce müsteşarlık olan MİT ve Savunma Sanayi de yeni düzenlemeler kapsamında başkanlık olarak yeniden düzenlendi.
Ayrıca cumhurbaşkanlığı yapısı içinde bir dizi yeni politika kurulu ve ofis de kuruldu.
Sistemin adı: Cumhurbaşkanlığı mı, başkanlık mı?
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve diğer hükümet yetkilileri, gerek 16 Nisan 2017'deki referandum gerekse de 24 Haziran seçimleri öncesinde parlamenter sistemin yerini alan yeni yönetim biçimini cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi olarak adlandırıyordu.
Ancak Erdoğan, geçen hafta Pazartesi günkü yemin töreninin ardından gazetecilerin 'Size nasıl hitap edelim: Cumhurbaşkanı mı? Başkan mı?" sorusuna "Başkan diyebilirsiniz" yanıtını verdi.
Yemin töreninin ertesi günü de Erdoğan'ı destekleyen bazı medya kuruluşlarının "başkan" ifadesine yer verdiği görüldü.
