Askerler Tunceli'de neden donarak hayatını kaybetti, hangi ihtimaller tartışılıyor?
Fundanur Öztürk 01 Ocak 1970
Tunceli'nin Nazımiye ilçesi kırsalında uzman çavuşlar Ferruh Dikmen (26) ve Asım Türkel (23) donarak hayatını kaybetti. Peki uzman çavuşların ölümünde ihmal var mı? Askerlerin kullandığı kışlık teçhizatlar nasıl temin ediliyor ve hangi testlere tabii tutuluyor?
12 kişiden oluşan Jandarma timi 22 Ekim'de Nazımiye ilçesi kırsalında 2 bin 300 metre rakımlı ve karayolu ulaşımı olmayan bir operasyon bölgesine helikopterle indirildi.
Tunceli Valiliği'nden yapılan açıklamaya göre, 26 Ekim günü ani gelişen hava koşulları nedeniyle helikopter bölgeye inemedi ve havadan tahliye gerçekleşemedi.
Timdeki uzman çavuşlar Ferruh Dikmen ve Asım Türkel, Tunceli Devlet Hastanesi'nde yapılan müdahalelere rağmen hipotermi (normal vücut sıcaklığının, 35 °C'nin altına düşmesi halinde meydana gelen rahatsızlık) nedeniyle hayatını kaybetti.
Dikmen ve Türkel ile operasyona katılan ve donma tehlikesi geçiren 10 asker tedavi gördükten sonra taburcu oldu.
Tunceli Cumhuriyet Başsavcılığı adli, Tunceli Jandarma Bölge Komutanlığı ise idari soruşturma başlattı.
İki askerin donarak hayatını kaybetmesiyle ilgili olarak sosyal medyada da #Donuyoruz etiketiyle başlayan tepkiler sürüyor.
Eleştiriler arasında askerlerin operasyona 'kış teçhizatıyla gönderilmemiş olmaları' iddiaları da yer alıyor.
Tunceli Valiliği ise bu iddiaları reddediyor ve uzman çavuşların 'mevsim koşullarına uygun ve tam teçhizatlı' olduğunu söylüyor.
Öte yandan, askerlerin kışlık giysi tedarik eden firmaların herhangi birinden konuyla bir açıklama gelmedi.
BBC Türkçe'nin ulaştığı TSK, konuyla ilgili sorularımıza yanıt vermedi.
Uzmanlar ve sektör yetkilileri, olayda bir ihmal olup olmadığını ve askerlerin kullandığı teçhizatların hangi testlerden geçtiğini BBC Türkçe'ye değerlendirdi.
'Kışlık teçhizat yetersizliği ihtimaller dahilinde'
Askerlerin kışlık teçhizatlarının yeterli olup olmadığı tartışması hâlâ sürerken, eleştirilerin hedefinde askerlerin Ekim ayında donarak hayatını kaybetmesi yer alıyor.
Emekli Uzman Jandarmalar Derneği (EMUJAD) Başkan Yardımcısı Erbil Türkmen, askerlerin kışlık teçhizatları konusunda ihmal nedeniyle hayatını kaybettiğine ihtimal vermiyor ve tüm teçhizatın sıkı testlerden geçmek zorunda olduğunu ifade ediyor.
Türkmen daha çok operasyonun planlanma aşamasında meydana gelmiş olabilecek ihmaller üzerinde duruyor:
"Hava muhalefetinin önceden hazırlanmış raporlarla çok iyi kontrol edilmesi gerekiyor. Dolayısıyla hem hava muhalefeti, hem de başlarındaki kişinin ihmalkarlığından kaynaklanan bir durum söz konusu olabilir."
Emekli Binbaşı Doç. Dr. Nihat Ali Özcan ise, uzman çavuşların ölümüne neden olan ihtimaller arasında 'teçhizat yetersizliğinin' de olabileceğini ifade ediyor.
Net bir sonuca varabilmek için soruşturma sonucunun beklenmesi gerektiğinin altını çizen Özcan, teçhizat konusunda cevaplanması gerekenleri şöyle sıralıyor:
"Bu sonucu doğuran sebepler arasında teçhizatın yetersiz olması da mümkün. Eğer bir daha bu durumla karşılaşmak istemiyorsanız tabii ki bu ihtimali de göz önünde bulundurmak zorundasınız."
"O durumda tabii sormak lazım: Tedarik edilen teçhizat, görevin koşullarına uygun mu? Gereken testler yapılmış mıdır, satın alma prosedürü usulüne uygun işlemiş midir?"
Timin 'B planı' yok muydu?
Özcan'a göre operasyon öncesi nasıl bir planlamanın yapıldığı konusunun da araştırılması gerekiyor.
Askeri operasyonlarda karşılaşılabilecek her türlü olumsuzluğa karşı birden fazla plan yapılması gerektiğini söyleyen Özcan şöyle açıklıyor:
"Planlama esnasındayken, timi helikopterle tahliye etmeyi planladınız fakat helikopter hava muhalefetinden ötürü inemedi. Bu durumda bir 'B planı' yoksa, bu durum planlama hatası yüzünden meydana geldi diyebiliriz."
"Ayrıca timin başındaki liderin yeterliliği, bu konudaki öngörüsü ve tecrübesi; operasyon öncesinde ve sırasında mevzuatlara uyulup uyulmadığının da detaylı bir biçimde incelenmesi gerekiyor. Tüm bunları, detaylı bilgi kamuoyu ile paylaşıldığında öğreneceğiz.
Aynı olumsuz hava şartlarına maruz kalan 12 kişilik bir timde, iki jandarmanının hayatını kaybetmiş olması da akıllarda soru işareti yaratan bir başka konu.
Türkmen, Jandarma birliklerinin İzmir Foça'da yaklaşık altı ay zor koşullar altında hem fiziksel hem de psikolojik eğitim aldıklarını hatırlatıyor ancak hayatını kaybeden askerlerin soğuğa direncinin, diğerlerine göre daha düşük olabileceğini söylüyor:
"Herkesin vücut yapısı ve soğuğa gösterdiği direnç farklı olabilir. İki arkadaşımız da diğerlerinden farklı olarak bu soğuk hava şartlarına dayanamamış olabilir."
"Foça komando okulunda uzmanlar her türlü hava şartlarına karşı; havada, suda ve karada en üst seviyede eğitiliyor ancak hava koşulları timi çok zor durumda bırakmış."
Özcan ise şu ihtimallere dikkat çekiyor:
"Aynı koşullara maruz kalan bir grubun içerisinden iki kişinin hayatını kaybetmesi ya kendi bireysel özellikleriyle ilgili ya da bir biçimde daha fazla soğuğa maruz kalmalarıyla açıklanabilir."
"Hayatını kaybeden iki asker de Mersinli. Mersin'de yetişmiş bir insanın soğuk havaya karşı vereceği tepkiyle diğer askerinki bir değil."
Askeri teçhizatlar nasıl test ediliyor?
TSK'ya askeri teçhizat tedarik eden bir firmada 30 yıl çalışan Eşref Akın, satın alınan ürünlerin ihale edilişi ve test edilme sürecini şöyle özetliyor:
"Milli Savunma Bakanlığı (MSB) Teknik Hizmetler Daire Başkanlığı, alınacak ürünlerle ilgili bir şartname hazırlar ve ihaleye çıkar. Firmalar da bu şartlara uygun olarak üretim yaparlar."
"Üretici firma malını teslim ederken bir muayene komisyonu bunları muayene eder ve ya MSB'nın kendi laboratuvarlarında ya da test merkezlerinde ürünler bir daha test edilir."
"Giysilerin tedariki konusunda TSK öteden beri ihaleye çıkar. Bu ürünler için tek bir tedarikçi firma olduğunu söyleyemeyiz. Zaten bu tip askeri bir ihaleyi becerebilecek firmaların hepsi köklü firmalardır."
TSK'nın test hizmeti aldığı şirketler arasında, İstanbul Tekstil ve Konfeksiyon İhracatçı Birlikleri'nin (İHKİB) kuruluşu olan Ekoteks Laboratuvarı da yer alıyor.
Askerlerin giydiği, kullandığı eşya ve malzemeler, Genelkurmay Başkanlığı'ndan gelen talep üzerine Ekoteks Laboratuvarı'nda testlere tabi tutuluyor.
Ekoteks İcra Kurulu Başkanı Nilgün Özdemir, Anadolu Ajansı'na 22 Mart'ta yaptığı açıklamada şunları söylemişti:
"Askerimiz artık dünya koşullarının üstünde fonksiyonel giysilerle donatılıyor. Bu kullanılan malzemelerin fonksiyonel olması, kullanım konforu yaratmakta. Terlediğinde terini dışarıya atan, hava geçirgenliği sağlayan, yağmurlu ve zor kış koşullarında soğuğu içeri almayıp ama vücut sıcaklığını dışarıya atan bir fonksiyonel ürünler yapılabiliyor."
Ekoteks: 'Giysilerin soğuğa dayanıklılığını test etmiyoruz'
Aynı röportajda laboratuvarın Teknik Müdürü Sevim Razak da asker ile özel harekat polislerinin giydiği kıyafetler ve kullandığı eşyaların sıcak ve soğuğa dayanıklılığını incelediklerini söylemişti:
"Asker ve polislerin kıyafet ve eşyalarını testlerden geçiriyoruz. Sıcağa ve soğuğa dayanım özellikleri, giydikleri şeylerin çatlamaması, yırtılmaması, deforme olmaması önemlidir. Bunların hepsine bakıyoruz."
Ancak BBC Türkçe'nin sorularını yanıtlayan İcra Kurulu Başkanı Özdemir, askerlerin kıyafetlerinin soğuğa dayanıklı olup olmadığının testini kendilerinin yapmadığını söylüyor:
"Biz daha çok antibakteriyel testler, mantar, küf, kokma ve yağmurda ıslanma gibi testleri yapıyoruz. Giysilerin soğuğa dayanıklılığa dair testleri biz yapmıyoruz, bunlar çok daha teknik testler."
Anadolu Ajansı'na verdikleri röportajı hatırlattığımız Özdemir, "Biz sadece havanın geçirgenliğine bakıyoruz. Eksi derecelerde ne kadar soğuğa dayanıklı olduğunu ölçmüyoruz, ısı derecelendirmesini yapmıyoruz" diyor.
