Türkiye'de sahte haberler: Komplo teorilerinin gezdiği topraklarda doğrunun avı
Mark Lowen -BBC Türkiye 01 Ocak 1970
Gezi eylemleri sırasında protestocuların tekmeli saldırısına bebeğiyle birlikte hedef olan, eylemcilerin üstüne idrarını yaptıkları türbanlı bir kadın.
Amerikalı sosyal bilimci, aktivist Noam Chomsky'nin bir gazeteye yazdığı makalede Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı övmesi.
Myanmar'da nehirde yüzen Arakanlı Müslümanların şişmiş cansız bedenlerini gösteren fotoğraflar.
Türk savaş uçaklarının Suriye'deki Kürt grupları bombaladığı video görüntüleri.
Türkiye'de yaygın bir şekilde paylaşılan ve gündemde uzun süre yer alıp tartışılan bu haberlerin hepsinin ortak yanı, tamamının uydurma olmalarıydı.
Reuters haber ajansının 2018 Dijital Haber Raporu'nda Türkiye'nin sahte haberlerle ilgili en çok şikayet alan ülke olması bu nedenle sürpriz değil.
Rapora göre, katılımcıların yarısına yakını (yüzde 49) anketin yapılmasından önceki bir hafta içinde "sahte haberlerle" karşılaştığını söylüyor. Almanya'da bu oran sadece yüzde 9.
Türkiye medyasında her gün yeni bir teyit edilmemiş ve tuhaf iddia ortaya atılıyor.
Bir dönem baş danışmanlarından birinin (Yiğit Bulut), Erdoğan'ın düşmanları tarafından telekineziyle öldürülmeye çalışıldığını iddia ettiği bir ülkede, komplo teorileri hızlı yayılıyor.
Muhalif medya kuruluşlarının "terör propagandası" yapmakla suçlanarak ya da finansal sıkıntılar nedeniyle kapanmaya devam ettiği Türkiye'de medya kuruluşlarının yüzde 90'ı hükümet yanlısı.
Kışkırtıcı söylemlerin istila ettiği kuruluşlar gazetecilik için bir model sergilemekten çok hükümetin avukatları gibi hizmet veriyor.
Son olarak Cemal Kaşıkçı cinayeti sırasında hükümetten bu kuruluşlara sık sık bilgi ve iddialar sızdırıldı. Bu da dünyanın, onların yayınladıkları ne varsa sorgulamadan yutmasıyla sonuçlandı.
Reuters'ın raporuna göre Türkiye'de medyadaki haberlere güvenenlerin oranı yüzde 38 ile sınırlı.
Teyit.org: 2 yılda 500'den fazla sahte haber tespit ettik
Ülkenin ilk bağımsız internet haber doğrulama sitesi Teyit.org burada devreye girdi.
2016'da genç gazeteci Mehmet Atakan Foça'nın kurduğu platform, internette yayılan fotoğraf, görüntü ve haberlerin doğruluğunu gazetecililik ve dijital teknoloji yöntemleriyle araştırıyor.
Atakan Foça, şüpheli içeriklerle ilgili günde 30'dan fazla ihbar aldıklarını söylüyor.
BBC'nin Türkçe Servisi'nde de bir dönem staj yapan Foça, "Sahte haber konusunda insanları eğitmek ve onlarla doğrulama kapasitelerini geliştirecek araçları paylaşmak istiyoruz" diyor.
Teyit.org son iki yılda çoğunluğu siyasi içerikli 527 sahte haber tespit etti. Bu haberlerden bazıları ciddi sonuçlara neden oldu.
Teyit.org, 2017'nin ilk saatlerinde İstanbul-Ortaköy'deki gece kulübü Reina'ya düzenlenen ve 39 kişinin hayatını kaybettiği saldırı sonrası internette yayılan fotoğraflardaki üç "şüphelinin" aslında saldırıyla alakası olmadığını ortaya koydu.
Yanlışlıkla suçlanan kişilerden Metehan Alim'in 6 medya kuruluşuna açtığı hakaret davası sonuçlanmış değil. Alim, "Türkiye'de zaten inandığımız şeyleri okumak istiyoruz. Bilimsel ya da doğru olana direnç gösteriyor, mitlere inanıyoruz" diye konuşuyor.
Teyit.org'un çürüttüğü uluslararası haberler de oldu.
2017'de Myanmar'da Arakanlı Müslümanlara yönelik şiddet tırmanırken dönemin başbakan yardımcısı Mehmet Şimşek, Twitter hesabından kurbanlara ait olduğu iddia edilen fotoğraflar paylaştı. Teyit.org bunların başka bir ülkede çekildiğini ortaya koydu.
Komplo teorileriyle nam salan eski Ankara Belediye Başkanı Melih Gökçek'in Artvin'in Hopa ilçesindeki sel sonrası Karadeniz Sahil Yolu'ndaki çökmeyi gösterdiğini iddia ederek tweetlediği fotoğraflar da yalanlandı. Gökçek, daha sonra Teyit.org'un hesabına atıfla paylaşımını düzeltti:
@06melihgokcek tarafından yapılan numaralı Twitter paylaşımını geçin
ARKADAŞLAR,
BİR ALTTAKİ TWİTİMDE VERDİĞİM ÇÖKME FOTOSUNU GOOGLE’DAN VE MEDYADAN ALDIM.??
ANCAK https://t.co/JHvHP5xp8G BUNUN SON SELLE İLGİLİ OLMADIĞINI YAZMIŞ.
BEN DE HATAYI DÜZELTİYORUM.
ANCAK O ÇÖKME NEREDE OLURSA OLSUN KESİN MÜTEAHHİT VE KONTROL MEMURU HATASIDIR. pic.twitter.com/6INQ5sdkyx
— İbrahim Melih Gökçek (@06melihgokcek) 8 Ağustos 2018
@06melihgokcek tarafından yapılan numaralı Twitter paylaşımının sonu
Nasıl sahte haberlerin hedefi oldum?
Ben ise Melik Gökçek'in 2016'da Beşiktaş'taki stadyumun (Beşiktaş Arena) önünde düzenlenen intihar saldırılarından hemen önce stada bakan bir otel odası kiraladığım yönündeki temelsiz iddiasını geri çekmesini bekliyorum.
İddiasına göre, saldırıdan önceden haberim vardı ve kiraladığım oda sayesinde dakikalar içinde yayına girebilmiştim.
Teyit.org, BBC'nin ofisinden yaptığım ilk canlı yayının saldırıdan 90 dakika sonra geldiğini, bir sahte videoda da sözlerimin Türkçe'ye yanlış çevrildiğini ortaya koydu.
Türkiye'de 4 yıl yaşadıktan sonra temelsiz iddialara alışır oldum.
Hükümet yanlısı gazeteler sık sık benim toplumda huzursuzluk yaratmak için Londra'dan gönderilmiş bir provokatör olduğumu iddia ediyor.
Güvensizlik ve kutuplaşmanın etkilediği ülkede, doğrulama yöntemleri bile araç olarak kullanılabiliyor.
Bağımsız haber doğrulama platformu olduğunu iddia eden bir internet sitesi, aslında başlıca hükümet yanlısı gazetelerden Sabah'ın yazarı ve eşi tarafından yönetiliyor. Site, içerik ya da görsellerin kaynağını araştırmak yerine, hükümet yanlısı bir çizgi izliyor ve sık sık Erdoğan'ı eleştiren haberleri yalanlıyor.
Atakan Foça, "sahte doğrulama sitelerinin" de propaganda olarak kullanıldığını söyleyerek bu platformları "hükümetin bir diğer silahı" olarak nitelendiriyor.
Bilgiyi kontrol etmek, sahte haberleri dolaşıma sokmak, "biz ve onlar" söylemini yaymak otoriter hükümetlerin taktikleridir.
Bunlar haber doğrulama platformlarının önündeki en büyük engeller.
