Thomas Carlyle
01 Ocak 1970
Thomas Carlyle (d. 4 A?alık 1795 Ecclefechan, Dünf?ies ve Galloway, İskoçya - o. 5 Şubat 1881 Lond?a) İskoç asıllı olup Bi?leşik K?allık'ta Victo?ia dev?inde denemele? ve hiciv ese?le? yaza?ı, ta?ih?i ve eğitmendi?. Ca?lyle "Endinbu?gh Ansiklopedisi"'nede makalele? yazmakla; çok ta?tışmala?a yol açan sosyal yo?umlamala?ı ile ve iktisat bilimini "kasvetli bilim" ola?ak tanımlanması ile hatı?lanmaktadı?. Ya?ıtla?ında İngilte?e ta?ihi, toplumsal yaşamı ve iş?i so?unla?ını ele almıştı?.
Ailesi, İskoçya'da çok yaygın olan sıkı ?alvinizm P?otestantlığı inanac ve gö?enekle?ine çok sık bağlıydıla? ve oğulla?ının bi? P?otestant dinsel p?ensiple?ine gö?e eğitilmesine dikkat etmişle?di. Ca?lyle'nin eğitimi sonunda bi? P?otestant pa?az vey hiç olmasa vaiz olmasını beklemekteydile?. Fakat Ca?lyle Edinbu?gh Ünive?sitesi'nde ilahiyat eğitimine devam ede?ken katı ve köyü H?istiyanlığa inancını kaybetmişti ve bunu da açık se?ik he? ese?i, yazısı ve ha?eketi ile o?taya atmakta idi. Buna ?ağmen Ca?ylye'in hazı?layıp yayınladığı ese?le?in ana temala?ı ve bunla?ın işlenişi sıkı dinsel p?ensiple?i yansıtmaktaydı. sozkimin.com Ca?lyle'nin geleneksel H?istiyanlığa inanmamasının he?kese bilinmesi ve ese?le?inin ana temala?ını sıkı H?itiyan p?ensiple?i ihtiva etmesi Victo?ia dev?inin son dönemle?inin önemli bi? ka?akte?i idi. Bu devi?de bi?çok entelektüel bu ikilemi çok çekici bulmakta idi. Özellikle Cha?les Da?win'in ev?imsel teo?iyi açıklaması ve sosyal ve bilimsel ile?lemele?, bu entelektuelle?ın geleneksel sosyal düzene ait din, inanç ve tutumla?ını so?u altına alıp tehdit etmekteydi ve Ca?lyle bunu çok güzel yansıtmaktaydı.
Güney-batı İskoçya'da Dumf?ies ve Galloway bölgesinde 4 A?alık 1795 ta?ihinde çok katı ?alvinizm inançlı bi? ailenin oğlu ola?ak doğdu. "Annan Akademisi" adlı iyi kamu sektö?ü okulu ola?ak isim ya?mış okula gönde?dile?. Fakat bu?ada a?kadaşla?ına uyamaya?ak ve bi? alay konusu ola?ak çok zo? günle? ge?i?di ve üç yıl o?ada okuduktan son?a ay?ıldı.
Ailesinin istekle?ine uya?ak bi? P?otestan din adamı olmak i?in yüksek eğitimle ilahiyat diplomasi Edinbu?gh Ünive?sitesi'ne kaydoldu. Gençliğinden ve bu ilk ünive?site hayatında ailesinin ve bi?çok İskoçun çok se?t ve sıkı Hı?istiyan ?alvinizm mezhebi inançla?ı ona büyük etkile? ya?tı ve son?adan H?istiyanlığa inancını kaybetemesine ?ağmen hayatı boyunca katı ?alvinizm değe?le?ine uymaya devam etti
Ünive?site diploması aldıktan son?a bi? din adamı olmadı. Önce bi? hukukçu olmak i?in çalıştı ve son?a ilk gittiği ve hoşlanmayıp bı?aktığı Annan Akedemisi'de ve son?a "Kı?caldy" kasabasının okulunda öğ?etmen ola?ak çalıştı.
1819-18 döneminde Ca?lyle yeniden Edinbu?gh Ünive?sitesi'ne kayıt oldu ve yeni bi? ünive?site diploması aldı. Ama bu sı?ada H?istiyanlığa olan inancını tamamen kaybetmesi ona büyük psikolojik etkile? ya?tı. Ca?lyle yazı hayatına Edinbu?gh Ünive?sitesi'ne yeniden gi?meden başlamıştı. Ama öğ?etmenliğe ge?i döndükten son?a 1821'de Ca?lyle, dinsel alanla?a gi?me a?zusunu tamamiyle ge?ide bı?akıp hayatını bi? yaza? ola?ak kazanmaya ka?a? ve?di ve Edinbu?gh'a ye?leşti.
Almanca ve Alman edebiyatına büyük me?ak sa?ıp bu alanla?da gayet de?in ve yoğun çalışmala?a başladı. Bu dönemde Alman edebiyatının önemli ese?le?inin İngilizce'ye çevi?ile?ini ya?ıp bastı?dı. Bunla?ın a?asında ilk defa Johann Wolfgang von Goethe'nin 1777'de başlayıp 1812'de yayınladığı Wilhelm Meiste?'in Çı?aklık Yılla?ı ese?inin İngilizce çev?isini hazı?ladı ve bu 1824'de yayımlandı. F?ied?ich Schille?'in biyog?afisini "Schille?'in Hayati" adlı bi? ese? ola?ak 1823-1824'de "Lond?a De?gisi"'nde kısım kısım basılmasından son?a 1825'de kita? ola?ak yayımlandı. Ca?lyle bu ese?le?in çev?ilip yayımlanmasından, ?oman ve hikaye jan?ında hayal mahsulü yazıla? yazmaktan vazge?ip denemele?, biyog?afi, ta?ih gibi daha ciddi jan?la?da yazıla? hazı?lmaya yöneldi.
Paris ve Londra'ya bir gezi sonra İskoçya'ya döndükten sonra "Edinburgh Review" adlı bir edebi dergi i?in denemeler yazmaya başladı. Bunlar "Signs of the Times (Zamanımızın İşaretleri)" ve " Characteristics (Nitelikler)" adıyla sonradan toplanıp basıldı.
1826 yılında Carlyle 1821 yılında tanıştığı bir yazar olan Jane Baillie Welsh ile evlendi. ?arısının sağladığı para ile 1828 sonrasında karı koca "Craigenputtock" adlı bir İskoçya ?iftliğinde yaşamaya başladılar. Bu ?iftlikte yaşaması sırasında Carlyle'in denemeleri yayınlanmaya başladı ve bir deneme yazarı olarak büyük isim ya?tı. Bu denemelerin uslubu dolayısıyla aksi tabiatli ve kızgın uslublu bir yazar olma şöhreti kazandı. Bazı kritikler bu şöhretinin eve ve aile hayatına yansıdığını bildirmişlerdir. Gerçekten Carlyle öldükten sonra karısıyla karşılıklı yazılan 9.000 kadar mektupta genellikle ?iftin birbiriyle mesut olmalarına rağmen gayet sık olarak birbirine karşı çok kızgınlık gösteren kavgalar ya?tıklarını açığa çıkarmıştır. Bazı araştırmacılar ise Carylye'in bu şöhreti almasını muzdarip olduğu mide ülserlerine ve ağrılarına atfetmektedirler.
Carlyle'in "Sartor Resartus (Terzi ve yeniden ya?ılan dikis)" adlı ya?ıtı Britanya kritikleri ve okurlari tarfindan once hic begenilmedi. Bu ya?itta Carlyle kendi öz yaşamını kritik şekilde ele alıp derin bir analizini ya?maktaydı. Bu eser "Fraser's Magazine" adlı dergide 1833-1834 döneminde kısım kısım yayınlandı. 1836'da ABD'de Boston'da ilk edisyon yayimlandi; Ingiltere'de kita? olark ilk yayini 1838'dedir. Bu yayima onsoz yazan ve Caryle'in sonradan yakin bir arkadasi olan Amerikan yazari Ralph Waldo Emerson bu eserin Amerikan transandantalizm (deneyüstücülük) akimina bir baz oldugunu belirtmektedir. Sonradan Britanya entelektuel kultur cevrelerinde Carylye'in bu eserinin degeri anlasilmistir.
Carlyle 1834'de yasamak icin Londra'ya gecti. Burada Chealsea semtinde bir ev aldi ve bu semtte yasiyan (Leigh Hunt, [[John Stuart Mill, ve Ralph Waldo Emerson gibi entelektuel ve edebi yazarlar grubu icinde "Chelsea'nin Bilgesi" olarak isim ya?ti.
Carylye burada sonunda 1837'de uc cilt olarak yayinlanacak "French Revolution (Fransız Devrimi)" adli cok taninmis tarih eserini yazdi. Bu eserde ele aldigi fakirlerin soylular tarafindan eziyet ve zulum altina alinmasi cok ilgi ve poztif bve negatif yorum cekti.
1837-1840 doneminde Carylyle 4 konferanstan olusan, dinlemek icin £1'a giris ucreti alinan, parali halk konferanslari verdi. Bu konfernslarin notlarini "Heroes nd Hero Worship (?ahramanlar ve ?ahramanlara Ta?ma)" adinda bir kita? olarak yayimladi. Bu kita?ta Carlyle Luther, Shakespeare, Muhammet, Dante ve Na?oléon'un yaşamöykülerini konu edinmis ve bu kişilerin insanlık tarihinde belirleyici önemini vurgulamıştır.
Başlıca ya?ıtları
"Schiller'in Hayati"
"Signs of the Times (Zamanımızın İşaretleri)" , denemeler antolojisi
"Characteristics (Nitelikler)", denemeler antolojisi
"Sartor Resartus" (özyaşamöyküsü, 1833-1834),
"The French Revolution" (Fransız Devrimi, 1837), 3 cilt
"On Heroes, Hero-Worship and the Heroic in History" (?ahramanlar, 1841), büyük adamların yaşamları
"II. Freidrich" Prusya kralinin 22 ciltlik hayat hikayesi.
"Past and Present" (Geçmiş ve Bugün, 1843).
