MEHMET BEGOVİÇ (1904-1990)
Fikret Karçiç 01 Ocak 1970
Bosna-Hersekli İslâm hukukçusu.
8 Nisan 1904 tarihinde Bosna’nın Hersek bölgesindeki Trebinje kazasına bağlı Lastva nahiyesinde doğdu. İlkokulu Lastva’da, ortaokul ve liseyi Mostar’da okudu. Bu mekteplerde Almanca, Latince ve Arapça öğrendi. 1926’da Belgrad Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Ertesi yıl devlet bursuyla gittiği Cezayir Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde İslâm hukuku alanında doktora yaptı (1927-1930). Daha sonra ülkesine dönerek Belgrad Üniversitesi Hukuk Fakültesi İslâm Hukuku Bölümü’nde göreve başlayan Begoviç 1931’de doçent, 1937’de profesör oldu. Yugoslavya’nın işgali sırasında (1941-1945) kapatılan Belgrad Üniversitesi’ndeki pek çok profesör gibi o da emekliye sevkedildi. İşgalin son bulmasıyla aynı fakültede tekrar görevlendirildi. Ancak 1946’da şeriat mahkemelerinin ilgasıyla birlikte fakültenin İslâm Hukuku Bölümü de kaldırıldığından bu defa Aile Hukuku Bölümü’nde görev aldı. 1946’da ordinaryüs profesör, 1953’te dekan olan Begoviç 1975’te emekliye ayrıldı.
Saraybosna, Üsküp ve Ljubljana’daki hukuk fakültelerinin kurucu üyelerinden olan Begoviç 1955’te Paris’teki Mukayeseli Hukuk Cemiyeti (Société de Législation Comparée), 1957’de Londra’daki Milletlerarası Hukuk Cemiyeti (International Law Association), 1958’de Sırp İlimler ve Güzel Sanatlar Akademisi (Srpske Akademije Nauka i Umjetnosti), 1973’te Bosna-Hersek İlimler Akademisi (Akademije Nauka Bosne i Hercegovine) üyeliklerine seçildi. Ayrıca Sırp İlimler ve Güzel Sanatlar Akademisi’nin Balkanoloji ve Etnografya enstitülerinin ilim heyeti başkanlığını da yapan Begoviç Saraybosna’daki İlâhiyat Fakültesi’nin kuruluşu (1977) ve öğretim kadrosunun yetiştirilmesine de büyük katkıda bulundu. Yaptığı ilmî çalışmalar sebebiyle Sırp hükümeti, hukuk ilmine katkıları sebebiyle Sırp İlimler ve Güzel Sanatlar Akademisi ve kuruluşundaki yardımlarından dolayı da Saraybosna’daki Hukuk Fakültesi tarafından ödüllendirildi. Begoviç 7 Ekim 1990’da Belgrad’da vefat etti.
Bir yandan Yugoslavya’daki bütün hukuk fakültelerinde Roma hukuku yanında İslâm hukukunun da ders olarak okutulmasını savunan Begoviç diğer yandan 1940’larda gelişen modernist İslâmcı hareketin öncülüğünü yapmış, eserlerinde de 1920 ve 1930’larda Mısır’da girişilen hukukî ve adlî reformların Yugoslavya’daki şer‘î yargı sistemine uyarlanmasının gerektiğini savunarak yaşayan İslâm hukukunun yeniden düzenlenip kanunlaştırılması yolunda gayret sarfetmiştir. Osmanlı medenî hukukunun Mecelle adı altında yeniden kanunlaştırılması teşebbüsünü de bu meyanda değerlendiren Begoviç, “Medzella i Opsti İmovinski Zakonik za Crnu Goru” adıyla kaleme aldığı bir makalesinde (Prilozi Za Orijentalnu filologiju, Sarajevo 1955, V, 33-43) Mecelle ile Karadağ medenî kanunu arasında mukayeseler yapmıştır.
Eserleri. Begoviç’in İslâm hukuku, Yugoslavya Boşnak müslümanlarının dinî, siyasî, kültürel ve sosyal hayatları, Osmanlı devri hukuk tarihi ve Yugoslav medenî hukuku olmak üzere dört ana başlık altında toplanabilecek altmışı aşkın eser ve makalesi bulunmaktadır. Sırpça, Almanca ve Fransızca olarak kaleme aldığı bu eserlerinden bazıları şunlardır: 1. De l’Evolution du droit Musulman en Yougoslavie (Alger 1930). Doktora tezi olup fakülte profesörler kurulu tarafından ödüllendirilen (1931) bu eser İslâm hukukunun Yugoslavya’daki gelişmesiyle ilgilidir. 2. Šaerijatsko bracno pravo sa kratkim uvodom u izucavanje šaerijatskog prava (Beograd 1936). İslâm aile hukuku ile ilgili olan eser İslâm hukukuna dair bir genel girişle başlamaktadır. 3. Vakufi u Jugoslaviji (Beograd 1963). Yugoslavya’daki İslâm vakıfları ile ilgili olan eserde vakıf kurumunun kısa bir tarihçesi ve vakıf kanunlarına umumi bir bakıştan sonra vakıflara dair çeşitli hükümlere yer verilmektedir. 4. Nasledno pravo po gradjanskom zakoniku Kraljevine Srbije, sa kratkim pregledom šaeriatskog naslednog prava (Beograd 1940). Profesör Arandjelovica ile birlikte hazırladığı bu eser Sırbistan Krallığı medenî kanunundaki miras hükümleriyle İslâm miras hukukunu karşılaştırmalı olarak ele almaktadır. 5. Muslimani u Bosni i Hercegovini (Beograd 1938). Bosna-Hersek müslümanlarının yaşantısını anlatan bir eserdir. 6. O Polozaju muslimanke (Beograd 1931). Yugoslavya’daki müslüman kadınının durumunu ele alan bir eserdir. 7. O nadleznosti rudarskih sudova po zakonu o rudnicima despota Stefana Lazarevica i turskim rudarskim zakonima XV i XVI. veka (Beograd 1967). Sırp Despotu Stefan Lazareviç’in 1412 tarihli madenler kanunu ile XV ve XVI. yüzyıllarda Sırbistan ve Bosna’da uygulanan Türk maden kanunlarının karşılaştırılmasına ve madencilere mahsus mahkemelerin yetki ve özelliklerine dair bir eserdir. 8. Porodicano pravo. Aile hukuku ile ilgili bir diğer eseri olup mensubu olduğu üniversite tarafından ödüllendirilmiştir. Pek çok baskısı yapılan bu eserin Fransızca (Le droit familial, Beograd 1962) ve İngilizce (The Family Law, Beograd 1962) tercümeleri de vardır (eserlerinin umumi bir listesi için bk. Okiç, s. 191-196).
