Neriman Nerimanov
01 Ocak 1970
Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti İlk Devlet ve Hükümet Başkanı
Yazar, doktor
14 Nisan 1870 tarihinde Gürcistan Cumhuriyeti’nin Başkenti Tiflis’te doğdu. İlk eğitimine medresede başladı. 1882 yılında Rusça eğitim veren Gürcistan’daki Gori Transkafkasya Öğretmenler Seminariyası’nda ilkokula başladı. Liseyi 1890’da tamamladı.
Bir süre Tiflis yakınlarındaki Borçalı Bölgesine bağlı Kızılhacılı Köyü’nde öğretmenlik yaptı. Daha sonra Bakü’ye yerleşti. Burada ilk halk kütüphanesini kurdu.
1901’de Azerbaycan petrolünü kontrol eden en önemli yerli isimlerden olan Hacı Zeynalabidin Tağızade’nin sağladığı bursla Odessa (Novorossiysk) Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde okumaya başladı. 1908’de üniversiteden mezun oldu.
1905’de Azerbaycan Komünist Partisi sayılan “Hümmet” Komitesi’ne kaydoldu. 1909’da tutuklanarak Astrahan’a sürüldü. 1913’de Azerbaycan'a geri dönerek işçiler arasında propaganda çalışmalarını yürüttü. 1917’de Komünist Partisi Başkanı oldu. Parti tüzüğünü Azerbaycan Türkçesine çevirdi. Rusya’nın Bakü Komitesi Başkanı ve “Hümmet” Gazetesinin Baş Editörü oldu. 1918’de Bakü Komitesi Kent’ten sorumlu Halk Komiseri görevini yaptı.
28 Nisan 1920 tarihinde Azerbaycan Askeri Konseyi Başkanı ve Başbakan (Halk Komiserler Başkanı) oldu. 1922’de Güney Kafkas Federasyonu Başkanı ve SSCB Merkezi Yönetim Komitesi Dönem Başkanı görevine getirildi. 1923’de Rusya Komünist Partisi Merkez Komitesi üyesi oldu. Ardından, Dışişleri Bakanlığı Doğu Bölümü Başkanlığı’na atandı. Siyasi nedenlerle partiden çekildi. Fakat Azerbaycan’da çok sevildiğinden dolayı doğrudan tutuklanamadı.
19 Mart 1925 tarihinde resmi belgelerde bildirildiğine göre bir kalp krizi sonucu hayatını kaybetti. Ama hiçbir rahatsızlığı olmamasından dolayı son yıllarda ölümünün politik bir suikast olduğu da sıkça gündeme getirilmektedir. Azerbaycan halkı, bu ölümü kuşkulu buldu ve hiç bir zaman kendi eceli ile öldüğüne inanmadı.
23 Mart 1925 tarihinde büyük bir törenle Moskova’da, Kızıl Meydan’da Lenin Müzesi’nin yanında Kremlin duvarları önünde, Sovyet Devleti’nin diğer kurucuları ile aynı yerde Müslüman adetlerine göre toprağa verildi.
ESERLERİ:
Edebiyat ve tiyatro alanlarında birçok eser verdi. Nadir Şah, Bahadır ve Oğlu, Konukluk, Bahadır ve Sona, Şahmandarbey gibi eserleriyle tanındı.
Belgesel
Nerimanov’un kaydedildiği bazı; Bakü Ordu Töreni(1920), Bakü Halk Kurultayı(1920), Azerbaycan Sovyet Cumhuriyeti Yıldönümü (1921) gibi kısa süreli belgeseller bugün de arşivlerdedir.
HAKKINDA YAZILANLAR
Mücadeleye Adanan Hayat: Neriman Nerimanov
Yeditepe Yayınevi / Biyografi Dizisi
Yazarlık ve doktorluk kimliğinin dışında sosyal siyasi faaliyetleri ile tanınıp genelde Rusya'da, özelde ise Azerbaycan toplumunda nüfuz sahibi olan Neriman Nerimanov, ilgisi kaybedilmeyen tarihi bir kişiliktir. Hakkında çok yazılıp çok şey söylense de somut olarak Nerimanov kişiliğinin sert-aykırı tartışmaları bitmek bilmez.
Halk, Neriman Nerimanov'u gerçekten seviyordu. O, 35 yıllık öğretmenlik, doktorluk, yazarlık yardım faaliyetleri ve siyasi mücadeleleri ile bu sevgiyi ve halkın adıyla konuşma hakkını kazanmıştı. Kısacası siyasi lider ve devlet başkanı olarak N. Nerimanov'a 20'li yıllardan bakıldığında merkezin emirlerini körü körüne yerine getiren ruhsuz, milli his ve duygulardan mahrum bir Bolşevik değil, halkını seven ve bu halkın kötü niyetli liderlerinin yıkıcı etkilerinden korumaya çalışan bir devlet adamı, aydın ve "aydın bir politikacı" olarak görünür.
"Otuz Yıllık edebi, sosyal ve ihtilalci hayatında sadece bir gerçeği anlamadım. Bu gerçek Leninizmdir" diyen Nerimanov ömrünün sonlarına yakın artık inanmış olduğu Bolşevizmin geleceğinden şüpheliydi, Bolşevizmin gittikçe ideallerinden uzaklaştığını da görmekteydi. Kendi hayat yolunu tahlil eden Nerimanov, insanın insan tarafından istismarına karşı olduğunu her fırsatta dile getiriyordu.
Nerimanov, doğrularıyla yanlışlarıyla tarihi bir şahsiyetti. Bu zorluklarla ve gerilimlerle süren hayatı 55 yaşında sona erdi. Bugün çeşitli delillerle şüpheli ölümünün ardındaki sır perdesi tartışılmaktadır. Ölümünden sonra cesedinin yakılması ve acilen Kremlin duvarı önünde bir mezara defnedilmesi bütün bu soruları cevapsız bırakmıştır.
(Tanıtım Bülteninden)
