Leonardo da Vinci (15.04.1452-02.05.1519)
01 Ocak 1970
Leonardo da Vinci, 15 Nisan 1452’de İtalya’da Floransa yakınlarındaki küçük bir kasaba olan Vinci'de doğdu. Noter olan Ser Piero da Vinci ile bir köylü kızı olan Caterina’nın evlilik dışı çocuğuydu. Leonardo’nun erken dönemine dair bilinenler az olsa da beş yaşına kadar annesi ile ardından başka bir evlilik yapan babası ile yaşadığı düşünülmektedir.
Leonardo 1466’da Floransa’ya babasının yanına taşındı. Küçük yaşlardan beri yaptığı çizimler babasının dikkatini çekmekteydi. Oğlunun çizimlerini Floransalı resim ustalarından Andrea del Verrocchio'ya göstermesi sonucunda Leonardo onun atölyesine çırak olarak girdi. Kuyumculuktan heykeltıraşlığa pek çok alanda uzman Verrocchio'nun gözetiminde heykel, resim, mimarlık, optik teoriler ve perspektif dolayısıyla geometri, doğa bilimleri ve müzik gibi geniş bir yelpazede deneyim kazandı.
Leonardo 1472’de yirmisinde Floransalı Ressamlar ve Heykeltıraşlar Loncasına kabul edildi. Bu, bir ressam ve heykeltıraş olarak bağımsız siparişler alabileceği anlamına gelse de 1476’ya kadar Verrocchio'nun yanında kaldı. Bu dönemde ustası Verrocchio’ya “İsa'nın Vaftizi” konulu sipariş geldi. Leonardo ustasının yardımcısı olarak boyalarla ilk çalışmalardan birini gerçekleştirdi. Resmin soluna elinde birkaç parça giysi tutan bir melek resmi yaptı. Hatta Verrocchio’nun öğrencisinin yeteneği yüzünden resim yapmayı bıraktığı söylenegelmiştir.
Leonardo genellikle atölyedeki modellerle çalışsa da doğayı konu aldığı çalışmalarda yapmıştı. Bilinen ilk desen ve eskiz çalışması olan 1473 tarihli “Arno Manzarası”, onun doğayı tasvir etme biçiminin özgünlüğüne dair ipuçları vermişti. Ancak 1475 tarihli “Meryem'e Müjde” bu alanda ustalaştığının imzası olmuştur.
1478’de Leonardo Floransa'daki Palazzo Vecchio’da yer alan San Bernardo Şapeli’nin altar panosunu süsleme siparişiyle ilk önemli işini aldı. Fakat Leonardo bu tabloyu tamamlamamıştı. 1480’de “Aziz Hieronymus”u betimleyen orta büyüklükte bir altar resmi ve 1481’de Scopeto'daki San Donato Manastırı için "Müneccim Kralların Tapınması" temalı resim siparişleri de birçok yapıtı gibi yarım kalmıştı.
1482’de ustası Verocchio’ya ve üyesi bulunduğu Floransa Ressamlar Topluluğu’na veda ederek yeni bir başlangıç için Milano’ya gitti. Milano’da II Moro olarak tanınan Ludovico Sforza’nın hükmü sürüyordu. Milano'ya seçmesinde iki sebep ağır basıyordu. Birincisi bir müzisyen olan Leonardo’nun kendi tasarladığı at başı şeklindeki liri, Lorenzo de’Medici’nin, Milano Dükü Ludovico Sforza’ya hediye etmek istemesiydi. Diğer neden ise daha Floransa’dayken Milano Düklerinin büyük bir anıt projesi hazırladıkları duyumunu almasıydı. Ludovico Sforza, babası Francesco Sforza’nın onuruna devasa boyutta atlı bir heykel yaptırmayı planlıyordu. Leonardo, Milano Sarayı’na yazdığı başvuru mektubunda bu tasarıya özel bir yer ayırmıştı. Bu mektupta, askeri mühendislik alanındaki yeteneklerini de vurguluyordu. Ancak Milano’daki ilk işi, 1483 tarihli San Francesco Grande Kilisesi şapeli için büyük bir altar panosunun orta bölümünü oluşturacak olan “Kayalıklar Madonnası” tablosu oldu.
Leonardo, Milano’da Sforza ailesinin merasimleri ve kent festivallerinde kullanılan dekorları, kostümleri tasarlıyordu. Ayrıca askeri mühendis ve mimar olarak da çalışıyordu.
1480’lerin ortaları Leonardo’nun hatırı sayılır envaitürlü bilimsel çizimler yaptığı yıllar oldu. Teknik, bilim ve sanata dair çizimlerinin yanında düş gücü yoğunluklu şaşırtıcı çalışmalar da yaptı. Askeri aygıtlar ve makineler tasarladı. Uçan makineler ve benzeri tasarımları da on yedi yılını geçirdiği Milano’da yapmıştı. 1480’lerin sonlarında ilk kez insan vücudunun oranları, anatomi ve fizyoloji konularında da kapsamlı çalışmalara imza attı. Ludovico il Moro, Leonardo’ya resimleri ve teknolojik buluşları için atölyeler tahsis etti. Leonardo’nun fırça darbelerini ve tüm kompozisyon stilini göstereceği öğrencileri de oldu. On yaşında yanına aldığı asıl adı Gian Giacomo Caprotti olan Salai’nin öğrencileri arasında özel bir yeri vardı.
Leonardo, Milano döneminde her alandaki düşüncelerinden notlar almaya da başlamıştı. Eskizler ve küçücük puntolu el yazısıyla doldurulmuş notları binlerce sayfa olmuştu. Çizimlerinde de yazılarında da sol elini ayna simetrisinde soldan sağa doğru kullanıyordu. Not defterlerinde doğa gözlemleri, teknik ve sanatsal çizimlerin yanı sıra kişisel notlar, hesaplar, adresler, ilgi alanları ve temasta bulunduğu kişiler hakkındaki bilgiler de yer alıyordu.
Ludovico il Moro, babası onuruna hanedanının gücünün simgesi atlı heykel projesini yeniden gündeme getirmişti. Sforza’nın dev boyutta olması planlanan bu anıtı Leonardo’dan yapması istenmişti. 1493’te Sforza Sarayı’nın avlusunda bu bronz atlı heykelin alçı modeli sergilendi. Bronzdan dökümün teknik zorlukları nedeniyle bu tasarım model aşamasından öteye gidemedi. 1495’te ise Leonardo, Ludovico il Moro’nun siparişi üzerine Santa Maria delle Grazie Manastırı’nın yemekhanesine “Son Akşam Yemeği” konulu freskini yapmaya başladı.
1499’da Ludovico Sforza, XII. Louis önderliğindeki Fransızlar tarafından iktidardan indirildi. Leonardo, Ludovico il Moro’nun hizmetindeki Milano yıllarının da sonu oldu. Floransa'ya dönüş yolu üstündeki çeşitli kentlerde vakit geçiren Leonardo, Osmanlı imparatorluğunun yeni padişahı, Fatih Sultan Mehmet'in oğlu Sultan II. Bayezid'e onun himayesine girerek askerî mühendis olarak hizmet vermeyi ve Haliç üstüne bir köprü inşa etmek istediğini belirten bir mektup yazdı. Yaptığı bir köprü çizimini padişaha yollamış olsa da bu projesi kabul görmedi.
Leonardo 1502’de farklı bir alana yöneldi. General Cesare Borgia’nın yanında baş askeri mimar ve mühendis olarak çalışmaya başladı. Orta İtalya’da General ile Toskana ve Umbria bölgelerini dolaştı. Askeri strateji için kullanılacak topografi çizimleri gerçekleştirdi.
1503’de tekrar Floransa’ya döndü. Floransa’da Francesco del Giocondo'nun siparişi üzerine eşi Lisa del Giocondo'nun (Mona Lisa) portresine başladı. Aynı dönemde çağdaşı olan iki büyük sanatçı olan Michelangelo Buonarroti ve Raffaello ile tanıştı. Raffaello Mona Lisa’ya hayran kaldı ve hatta üzerinde çalıştı. Leonardo ile Michelangelo arasında ise bir çekişme baş gösterdi. Floransa yönetimi, hükümet konağı Palazzo Vecchio’nun büyük salonunun duvarlarını şehrin tarihine dair büyük duvar resimleriyle donatmayı kararlaştırmıştı. Leonardo’dan “Anghiari Savaşı” temalı bir resim istendi. Michelangelo’nun “Cascina Savaşı” konulu resmi ile yan yana sergilenecekti. Ancak her iki resim de bitirilemedi.
Leonardo 1506’da Floransa'dan ayrılarak Milano'ya döndü. Floransa’ya kısa ziyaretleri dışında Milano’da kentin Fransız yöneticisi Charles d’Amboise için çalıştı. 1508’de “Kayalıklar Madonnası”nın bazı değişikliklerle ikinci versiyonunu yaptı. Milano’daki Fransız sarayında düzenlenen törenler için süsleme tasarımları yapıyor, mimarlık görevine de devam ediyordu.
İkinci Milano döneminde Leonardo’nun anatomik çizimleri resimlerinin önüne geçiyordu. Anatomiye daha fazla mesai ayırmaya başlamıştı. İlk Milano dönemindeki anatomi çizimlerinin tersine daha çok insan vücudu ile kesik ve parçalanmış organlara yer veriyordu. Milanolu bir toprak sahibi ailenin mensubu olan Francesco Melzi öğrenci olarak sanatçının atölyesine girdi. Melzi, Leonardo’nun en yakın dostlarından biri olacaktı.
1511’de Leonardo’nun hamisi Fransız yönetici Charles d'Amboise öldü. Fransızların 1512'de Milano'dan çekilmesi ile Leonardo, Papa X. Leo’nun kardeşi Giuliano de’Medici’nin koruyuculuğunu kabul ederek Roma'ya gitti. Vatikan Sarayı'nda Guiliano de'Medici için çalışmaya başladı. “Vaftizci Yahya” Leonardo'nun Roma döneminden günümüze ulaşan tek ve yalnız yaptığı son resimdi.
1516’da hamisi Giuliano de’Medici öldü. 1517’de Fransa Kralı I. François’nin davetiyle saray ressamı olarak Fransa’ya taşındı. Francesco Melzi ve Salai ile birlikte Amboise'deki Cloux Şatosuna yerleşti. Hayatının son yıllarını Cloux Şatosu'nda geçirecekti. Kralın baş ressamı, mühendisi ve mimarı olarak çalıştı. Geçirdiği felç sağ yanını etkilese de çalışmaya devam etti. Resim yapmayı daha çok öğrencisi Melzi’ye bırakmıştı. Fırça pek kullanmasa da çizime ağırlık veriyor, defterlerini desenlerle dolduruyordu. Tufan konulu çizimler yapmaya başlamış, tuhaf devinimler içinde gerçekdışı betimler çiziyordu.
1518’deki geçirdiği ağır hastalık sonucunda Leonardo da Vinci yatağa düştü. 2 Mayıs 1519’da 67 yaşında Cloux Şatosu'nda hayatını kaybetti.
