Mehmet Ebussuud el-İmadi (Ebussuud Efendi)
01 Ocak 1970
Mevlana Ebussuud İmadi olarak vakfiyenamesinde adı geçmekle birlikte daha çok Ebussuud Efendi (ayrıca Hoca Çelebi olarak da bilinir, tam adı Mehmet Ebussuud el-İmadidir) 30 Aralık 1491'de İskilip'te doğmuş ve 23 Ağustos 1574'de İstanbul'da ölmüş, Osmanlı Devleti'nin zirveye vardığı dönemde Kanuni Sultan Süleyman ve II. Selim'e şeyhülislamlık yapmış din ve devlet adamıdır.
Akkoyunlu Devleti'nin son dönemlerinde Uzun Hasan tarafından bir arada İstanbul'a gönderilmiş ve Fatih Sultan Mehmet tarafından hürmetle alıkonulmuş olan iki alimin (Mustafa İmadi ve Ali Kuşçu) torunudur; babası Musafa İmadi'nin oğlu ve II. Beyazıt'ın gözde alimlerinden olan Mutasavvıf Muhyiddin Mehmet (Şeyh Yavsi; türbesi İskilip'tedir), annesi de Ali Kuşçu'nun kızı Sultan Hatun'dur.
Önce babasından, sonra da Müeyyedzade Abdurrahman Efendi ile Karamanlı Seyyit Süleyman'dan ders almıştır. 1516'da İnegöl İshak Paşa Medresesi'ne müderris olarak atanmış, 1520'de bu görevinden alınmıştır. Kısa süre sonra Davut Paşa Medresesi, 1522'de Mahmut Paşa Medresesi, 1525'te Gebze Medresesi, ertesi yıl Bursa Medresesi ve 1528'de de İstanbul Fatih Medresesi (sahn-ı seman medresesi)müderrisliklerine getirilmiştir. 1533'te önce Bursa, sonra da İstanbul kadısı olmuştur. 1537'de Rumeli kazaskerliğine terfi etmiştir. 1545'te şeyhülislamlığa getirilmiş ve ölümüne dek (yaklaşık 30 yıl) bu görevde kalmıştır. Eyüpsultan Mezarlığı'nda, adıyla anılan Dar-ül Hadis'in bahçesindedir.
Osmanlı şeyhülislamları arasında daha çok verdiği fetvalarla tanınan Ebussuud Efendi, özellikle Batıniliği benimseyen mutasavvıflara karşı koymuştur.
Ebussuud Efendi'nin Türkçe, Farsça ve Arapça 20'den fazla eseri bulunmaktadır. Bunlann en ünlüsü İrşadü'l-Akli's-Selim ila Mezaya'l-Kurani'l-Azîm adlı Arapça Kuran tefsiridir. Ünlü fetvaları ise Şeyhülislam Ebusuud Efendi Fetvaları (1972, yay. haz. E. Düzdağ) adı altında derlenerek yayımlanmıştır. Ebussuud Efendi ayrıca şiir de yazmıştır.
Kanuni Sultan Süleyman'ın manzum bir beyitle, Topkapı Sarayı'nın bahçesindeki meyve agaçlarına zarar veren karıncaların itlafının dinen mümkün olup olmadıgını sorduğu,
“Dirahta ger ziyan etse karınca
Günah var mıdır anı kırınca?”
beyitine karşılık olarak yazdığı, ünlü,
“Yarın Hakkın divanına varınca,
Süleyman’dan hakkın alır karınca.”
beyiti onundur.
Eserleri
Bilinen 22 adet önemli eseri ile çeşitli risaleleri vardır. Aşağıda bunlardan bazıları verilmiştir:
Tefsir:
İrşadü’l-Aklu’s-Selim Mezaye’l-Kitabü’l-Kerim (Arapça tefsir),
Maâk'dü t-tarrâffi evveli sureti'l-Feth minel-Keşşâf
Tefsirü sureti'I-Furtan
Tef sini sureti'I Müminin
Risale fi bahsi imâni'l-Firavn
Hukuk:
Fetavayı Ebussuud Efendi,
Kanunname-i Ali Osmani (Qanuni dövrüne adını veren qanun)
Maruzaat (çeşitli fıkhî ve ameli hükümler),
Arâzî-yi Harâcıyye ve Oşriy-ye Hacında Kanun ve Fetvalar,
Risale fi vakfı'I-men kül ve'n-nufçûd,
Bidâatü'l-kadî li-ihtiyâcihi fil-müstakbel ve'l-mâzî,
Fe-tâvâ Kâtiblerine Tenbih,
el-Fetva'l müteallikti bı-beyânı'I-valftı'I-muteber e lı'l-hasad ve istihlâk) I-galat,
Gamezâtü I-melih fi evveli mebâhisi kasri'l-âmm mine't-Telvîh,
Sevâkjbii'l-enzâr fi evâılı Menârı'l-envâr,
Hasmü'l-hılâffi'l-mesh ale'l-htfaf,
Risale fi val^fi'I-arazî ve bazı âhkami'l-vakj,
Rishile fi tescili'I-evkaf Risale fi vakfı't-tâvahîn ale'I-arzı'l-mevkûfe li'l-gayr.
Öşür Hakkında Risale
Dil ve edebiyat:
Calatüt-ı Ebussuud (Gala-tât-ı Avam),
el-Kasîdetü'l-mîmiyye,
el-Kasâidü'l-Arabiyye,
Ka-sîde fi nsai's-Sultân Süleyman,
Münşeat-ı Ebussuud.
Galatat (yanlış kullanılan kelimeler),
Kaside-i Mimiyye (Arapça şiir)
Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili’l-Menâr
Ğamazâtu’l-Melih
Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili Menâri’l-Envâr fi’l-Usûl
Akaid:
Risale fi beyanı'I -kaza ve'l-kader
Tıp:
Risale li-ecli'ttaûn
Duânâme-ı Ebussu-ûud (Duaname yalın bir dil ile yazılmış dualar ve hadisler),
Risale fi ediyeti'l-me'sûre
Risale-i Mergûbe
Mecmua-ı Deavât
