I. Süleyman (Kanuni Sultan Süleyman)
01 Ocak 1970
I. Süleyman Saltanat süresi 1 Ekim 1520 – 6 Eylül 1566
Önce gelen I. Selim
Sonra gelen II. Selim
Doğumu Trabzon, 27 Nisan 1494
Ölümü 6 Eylül 1566
I. Süleyman, (d. 27 Nisan 1494, Trabzon – ö. 6 Eylül 1566). 10. Osmanlı padişahı ve İslam halifesidir. Soyu önce büyük dedesi Şeyh Ahi Seyyid Edebali Hazretleri Hazret-i Hüseyin'e, O'ndan da Son Peygamber Hazret-i Muhammed Aleyhisselam'a dayanır.Soyu sonra ise, dünyada tek olan Türk hükümdarlık, imparatorluk ailesi olan Açenaoğulları Sülalesi ve en büyük hakanları(han-kağan) olan Mete Oğuz Han-Kağan'a Dayanır.
Kanuni Sultan Süleyman ve Muhteşem Süleyman olarakta anılır. Babası I. Selim, annesi ise Ayşe Hafsa Sultandır. Saltanatında Osmanlı İmparatorluğu en parlak dönemini yaşadı.Bütün Türk Tarihi boyunca Türk Milletine gerçek "Altın Çağ"ını yaşattı.Hazret-i Süleyman Peygamber ve ondan sonra böyle bir saltanat yaşanmamıştır.Büyük adalet sahibiydi.Budapeşte'yi fethedince öz elleri ile Budapeşte kral şatosunun iç duvarına Osmanlı Lisanı ile şu meşhur sözünü yazmıştır:
Burası gaziler meskenidir, bunda beyim gayr olmaz,
Burada zulüm eyleyenin, akıbeti hayr olmaz.
Çocuk yaşta İstanbul'da bilim, tarih, edebiyat, din ve askerlik eğitimi aldı.Kuyumculuk sanatını ve maharetli taşlar sanatını öğrendi. 1509 yılında annesinin doğum yeri olan Kırım'da Kefe sancakbeyliğine atandı. Daha sonra Saruhan sancakbeyliği göreviyle Manisa'ya gönderildi. Padişahın sefere çıktığı vakitlerde Batı sınırını korumak için Edirne'de bulundu. Babasının ölümü sırasında yine Manisa'da bulunan şehzade Süleyman, sadrazam Piri Paşa'nın çağrısı üzerine İstanbul'a gelerek 1 Ekim 1520 tarihinde tahta çıktı.
I. Süleyman padişah olunca içişlerinde belli bir düzene kavuşmuş devlet yönetimi babasının yaptığı ıslahatlarla sağlamlaşmış temeller üzerinde duran bir devletin başına geçti. İmparatorluğun iç bunalımlarıyla uğraşmadan kısa bir süre Batı dünyasının geçirdiği dönüşümleri izledi. Batı rönesansın yarattığı bir açılma ortamında teknik yönden belli aşamalara ulaşmış; Fransa ve Almanya'da dinsel reformlar yapılarak birlik sağlanmıştı. I. Süleyman bu ortamda, askeri alanda oldukça üstün duruma gelmiş olan Osmanlı İmparatorluğunun gücünü Batı'ya yine askeri yönden kabul ettirme yolunu seçti.
İmparatorluk içinde Süleyman dürüst hükümdar ve çözülmeye, bozulmaya, rüşvete karşı olarak biliniyordu. Yetenekli bir kuyumcu ve seçkin bir şair olduğu kadar, Süleyman ayrıca sanatçıların ve filozofların büyük hamisiydi. Osmanlı İmparatorluğu'nun kültürel gelişmesindeki Altın Çağı'nın hükümdarıydı. Süleyman 16'ncı yüzyılın seçkin hükümdarları arasında kabul ediliyordu; başlıca rakipleri arasında V. Karl Kutsal Roma İmparatoru (1519-56) , I. François (Fransa,1515-47), VIII. Henry (İngiltere,1509-47), II. Zygmunt (Polonya,1548- 1572) ve IV. İvan'ın (Rusya, 1530-84) isimleri sayılabilir. Onun liderliğinde Osmanlı İmparatorluğu Altın Çağı'na ulaştı ve dünya gücü haline geldi. Süleyman, Osmanlı ordusunu Belgrad, Rodos, Macaristan'ın çoğunun fethinde kendisi yönetti. Viyana kuşatması planını hazırladı. Ortadoğu'nun çoğu toprağını imparatorluğa kattı. Karasularını Kuzey Afrika'ya Cezayir'e genişletti. Kısa dönemde Osmanlı'lar Akdeniz, Kızıl Deniz ve İran Körfezinde deniz hakimiyetini ele geçirmeyi başardılar. Osmanlı İmparatorluğu onun ölümünden sonra genişlemesine bir yüzyıl daha devam etti. Dünya tarihinin en muhteşem hükümdarıdır.bütün avrupa krallarının hükümdarı, doğu aleminin gerçek cihan hakanıdır.kendisinden çok Osmanlı devletine ve türk milletine ihtişam verdi.avrupa hükümdarları onu tek ve gerçek, resmi roma imparatoru olarak tanıdılar.başka hiç kimse onun zamanında imparator ünvanını ondan izinsiz kesinlikle kulanamamıştır.çok adil olup, adaleti avrupa halklarını kendisine eşsiz hayranlıkta bırakmıştır. ordusu ve donanması dünyada birinci idi.13 seferihümayununda hep zafer kazandı.İslamiyet'in yayılması için son seferi hümayunu olan almanya-macaristan zigetvar seferinde çok hasta olduğu halde bulunmuş, büyük zafer kazanılmasına manevi yardımı ile sebep olmuştur.mübarek bedeninin iç organları zigetvarda defnedilmiştir. avrupalılar onun için "Muhteşem Türk, Muhteşem Süleyman Han, Büyük Süleyman, Büyük Türk" Müslümanlar ise, "Gazi Sultan Süleyman Han, Kanuni" diye övmüşlerdir.o ise, müslüman vatandaşlarının verdiği ünvanları hayatının sonuna kadar kullanmış ve bundan büyük mutluluk duymuştur.gerçek ve muhteşem bir cihangirdi.dünyanın gelmiş geçmiş en büyük cihangiridir.ordusu ve donanması bazen bir saatten, bazende iki saatten çok az bir sürede nice büyük devleti haritadan silmiştir.iskender, jül sezar, avgustus sezar, cengiz han timuçin, sultan timur han, napolyon asla onun derecesine ulaşamamışlardır. yaşadığı asra(16.asır) Türk Asrı ve Kanuni Asrı denildi. Allahü Teala'ya ve Hazret-i Muhammed Alehisselam'a gönülden aşık olup, İslamiyet'e unutulmaz hizmetlerde bulunmuştur. babası Yazvuz Sultan Birinci Selim Han'dan 7.000.000 km'ye yakın devraldığı Osmanlı Devletini, 46 yılda 15.000.000 kmkareye, tabi bağlaşık devletlerle, 17.000.000 kmkareye ulaştırdı ve Osmanlı Devletini Dünyanın gelmiş geşçmiş en büyük cihan devleti yaptı.(Yani dünya imparatorluğu) Hazret-i Süleyman Peygamber'den sonra, hiç görülmemiş, benzersiz bir devlet meydana getirdi.bugüne kadar başka böyle bir devlet meydana gelmemiştir.amerika birleşik devletlerinin benzediği söylenir ve yazılırsa da, Osmanlı Cihan Devleti'ne hiç benzemediği, zulüm yönetimi olduğu, barıştan çok savaş getirdiği, fetih yerine hep işgal siyaseti güttüğü tamamen meydandadır.sebepler çoktur.en az bu sebepler bile Osmanlı ile benzeşmediğini göstermektedir.
Çocukluğu ve gençliği
Süleyman, şimdiki Türkiye'nin Trabzon şehrinde olasılıkla 6 Kasım 1494 yılında doğdu. 7 yaşında bilim, tarih, edebiyat, din ve askeri taktikler için İstanbul Topkapı Sarayı'ndaki okula gönderildi. Genç bir kişi iken İbrahim'in arkadaşı oldu; bir köle daha sonra onun en çok güvendiği tavsiyecisi olacaktıPargalı Damat İbrahim Paşa. 17 yaşından sonra genç Süleyman İstanbul'un ilk valisi olarak atandı. Edirne'deki kısa süren görevinden sonra Manisa'ya atandı. 25 yaşında babasının Selim I (1512-1520) ölümü üzerine Süleyman İstanbul'a geldi ve onuncu Osmanlı Sultanı olarak tahta çıktı. Süleyman'ın erken bir tanımlaması Venedik elçisi Bartelemeo Contari 'nin gelişinden birkaç hafta sonra elde ediliyordu. Contari, " O yirmi beş yaşında, uzun fakat sırım gibi ve kibar görünüşlü. Boynu ince çok uzun, yüzü ince, burnu kartal gagası gibi kıvrık. Gölge gibi bıyık ve küçük sakalı var. Bunlara rağmen hoş çehreli. Derisi solgunluğa meyilli. Çalışmaya düşkün, bilgili, mahir bir efendi olacağı söylenir. Bütün insanlar onun hükümdarlığında iyilik umut ediyor." ifade etmektedir. Süleyman, İskender'in dünya imparatorluğu kurma vizyonundan etkilendi, bu düşünce onu Avrupa'da olduğu kadar Asya, Afrika'da da seferlerde bulunmaya zorladı.
Asya'da Fetih
Süleyman Avrupa sınırını sağlamlaştırdığında dikkatini Pers Şii Safavi hanedanlığına çevirdi. Özellikle iki olay tansiyonun tekrar bahis konusu olmasını hızlandıracaktı. İlki, Şah Tahmasp Bağdat valiliğine şah yanlısı kişiyi yerleştirmişti. İkincisi, Bitlis valisi hata yapmıştı ve Safavi'lere bağlılık yemini etmişti. Sonuç olarak 1533 yılında Süleyman, baş vezir İbrahim Paşa'ya Asya'daki bir orduya kumandanlık etmesini emretti. Ve Bitlisi tekrar geri aldı. Tebriz'i direniş olmadan fethetti. 1534 yılında İbrahim Paşa ile birleştiğinde Süleyman İran'a doğru ilerledi. Kendisiyle meydan savaşında yüzleşmek yerine ülkesini gözden çıkaran ve Osmanlı ordusunu bezdirmede çare arayan Şah'ı buldu, çünkü ordusu haşin topraklarda ilerliyordu.
Savaşları
Tahta çıktıktan bir yıl sonra Belgrad'ı fethetti (1521), ertesi yıl ise Rodos'u aldı (1522). Fransa'nın da teşvikiyle Mohaç seferini düzenleyen Süleyman 29 Ağustos 1526'da Macar ordusunu büyük bir yenilgiye uğratarak başkent Budin'i kısa bir süre sonra da Viyana'yı kuşattı (1529 I. Viyana Kuşatması). Bu savaşta çok dahice bir plan uygulamıştır. Önce Macarların üstüne saldırmasını beklemiş sonra bozguna uğradığı görüntüsü vererek Macarları ormana doğru çektiler çalıların arsına yerleştirilen 300 top birden Macar piyadelerinin üstüne ateş edildi. Bu savaşlar sonucunda Macaristan egemenlik altına alındı.
Sonraki yirmi yıl içinde Kuzey Afrika, Orta Doğu ve İran'dan geniş bölgeler Osmanlı egemenliğine alındı. Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa Cezayir ve Kuzey Afrika'yı alarak Akdeniz'i bir Türk gölü haline getirdi. Doğuda ise İran'la yapılan savaşlar sonunda Tebriz alındı. 1562'da Transilvanya bölgesi alındı. Son savaşı olan Zigetvar seferinde Zigetvar kalesini kuşatılması sırasında ölen I. Süleyman'ın cenazesi Mimar Sinan'a yaptırtmış olduğu Süleymaniye Camii'nin avlusundaki türbeye gömüldü. Karısı Hürrem Sultan da yanında gömülüdür.
İç İsyanlar
Ekonomik ve dini sebepli Baba Zünnun ve Kalender Çelebi isyanlarıyla; ayrıca Mısır'da bağımsız bir devlet kurmayı amaçlayan Canberd Gazali ve Ahmet Paşa isyanlarıyla uğraşmıştır. Tarihte pek az gündeme gelmesine karşın Hasan Barata isyanı da ayrıca önemlidir.
Kişiliği
Frenk diyarına yaptığı savaşlarda büyük bşarılar kazanan I. Süleyman, bu sayede Batı devletleriyle özellikle de Fransa'yla yakın siyasi ilişkiler kurmasına yol açmıştır. Fransa'ya verilen ve ileriki yıllarda Osmanlı'nın ekonomik yönden çökmesine yol açan kapitülasyonlar da I. Süleyman zamanında tanınmıştır. 46 yıllık saltanat hayatı boyunca Osmanlı uygarlığı büyük gelişme göstermiş hukuk, matematik, mimarlık ve nakkaşlık alanlarında yetişen bilim ve sanat adamlarının yarattığı eserler kültür tarihimizin başyapıtları olarak yerlerini almışlardır. I. Süleyman padişahlığı döneminde devleti yetenekli devlet adamlarıyla birlikte yönetmiş ve dünyanın en büyük imparatorluğu haline getirmiştir.
Şehzade Mustafa Olayı
Şehzade Mustafa, I. Süleyman'ın Mahidevran Sultan'dan olan ilk çocuğudur. Şehzade Mustafa yetişkinliğe ulaşınca Osmanlı geleneğine uyarak Amasya'ya vali olarak gönderildi. Gene gelenek olduğu üzere annesi Mahidevran Sultan da oğluyla birlikte Amasya 'ya gitti. Şehzade Mustafa'nın I. Süleyman'ın en büyük oğlu olması ve sevilen bir şehzade olması nedeniyle babasından sonra tahta çıkması bekleniyordu. Ancak Süleyman 1553 yılında oğlu Mustafa'yı kendisini tahttan indirmeyi planladığı inancıyla boğdurttu. Hürrem Sultan'ın I. Süleyman'ı bu kararında etkilediği inancı yaygındır.
Bir diğer adı, kendi tabiri ile:
"Ben ki Sultan-i salâtin-i zaman burhân-i havakın-i avân tâc-bahs-i husrevân-i cihan zillullâhi'1-meliki'l-mennân Akdeniz'in ve Karadeniz'in ve Rumeli'nin ve Anadolu'nun ve Şam ve Halep ve Karaman ve Rûm'un ve vilâyeti-i Dulkadriye'nin ve Diyârbekir'in ve Azerbaycan ve Van'ın ve Budun ve Tamisvar vilâyetlerinin ve Mısır'ın ve Mekke'nin ve Medine'nin ve Kudüs'ün ve Halilü'r-Rahmânin külliyen diyâr-i Arab’ın ve Yemen'in ve Bağdad ve Basra ve Cezayir vilâyetlerinin ve dahi nice memleketlerin ki âbâ-i kiram ve ecdâd-i izamim -enârallâhü berâhinehüm- kuvvet-i kahire ile fetheyledikleri ve cenabı-i celalet-meâbim dahi tig-i âtes-bâr simsîr-i zafernigârim ile fetheyledigim nice diyarın sultanı ve pâdişâhı hazret-i Sultan Bâyezıd oğlu Sultan Selim Han oğlu Sultan Süleyman Şah Hân'ım"
Referanslar
Bernard Lewis,2002.What went Wrong?Western Impact and Middle Eastern Response.Phoenix
ISBN 0-75381-675x
Clot,Andre,1992.Suleiman the Magnificent:The Men,His Life;His Epoch.Saqi Books. ISBN 0-86356-126-8
Atil,Esin,1987.The Age of Sultan Suleyman the Magnificent.National Gallery of Art. ISBN 0-89468-098-6
Imber,Colin,2002.The Ottoman Empire.Palgrave Macmillian.ISBN 0-333-61387-2
