KAZAKİSTAN CUMHURİYETİ
01 Ocak 1970
16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığına kavuşmuştur.
Yüzölçümü : 2.717.000 km2
Nüfusu : 17.000.000
Başkenti : Astana
Tarihi: Türkçe'de "Kazak", sözcüğü özgür, bağımsız, yiğit, cesur anlamına gelmektedir. Kazakların kullandığı dil; Kazak Türkçesi Tatar, Başkut, Nogay, Kırgız, Kıpçak lehçeleri arasında yer alır. Kazak Türkçesinin gelişmesi ise Ibray Altınsanın, Çokan Velihanou'un ve Abay Kuranbaydı'nın çalışmalanyla gelişmiş ve Kazaklar arasında konuşma ve yazı dili gelişme göstermiştir. Ayrıca Arapça ve Farsçadan daha az etkilenmiştir.
Kazakistanda yapılan kazılarda elde edilen buluntuların Yenisey motiflerine benzediği dikkat çekıniştir ve özellikle Kök Türkçe mezar kitabeleri üzerinde bilim adamlarının yapıtkları araştırmalarda Kazakistandaki Türk varlığıyla ilgili önemli belgeler çıkarmışlardır. Altaylarda bulunan demir eritme ocaklarına Kazakistanda da rastlanmış, Güney Kazakistanda, ok uçları, kama sapları, bulundğu görülmüştür.
Ancak Kazaklann ortaya çıkışları çok eskilere gitmesine karşın tarihi kaynak'ara göre Ccngiz Han'ın torunları zamanına rastlamaktadır. Kazaklar kendilerinin Alaş-Alaç adlı Ata'dan geldiklerine inanırlardı. Bu Ata'nın üç oylu olduğu bıınların dn üç kazak boyunu meydana getirdiklcrini kabul ederlerdi.
Geleneksel olarak göçebe olan kazakların tarih sahnesinde etkili olmaları ise Özbek Hanları devrinde olur. Bu dönemde Kazaklar Canı Bel'in Oğ!u Kasım Han İdaresinde Balkaç bölgesinde yaşarlarken, bir kısmı da Burunduk Yönetiminde Urallarda yaşıyordu. Daha sonra Kasım Han, Bütür. Kazaklaı- kendi egemenliği altına alır (1520). 17. yüzyılda ise Tevka Han, Kazak Türklerinin yasal kurallara bağlar. Ancak 17. ve 18. yüzyıllarda Ruslar Türkistan'da önemli işgallerde bulunur. Bu olaya Kazaklar büyük tepki gösterir. 1783'te Sırım Batur önderliğinde Kazaklar bir ayaklanma başlatırlar.
Kazak önderler 1906 da halkta ulusal (milli) bilincin uyanmasını sağlarlar. 1916 da harekete geçerler ve 1917 de Umumi Kazak Kongresini toplayarak Orenbur'u Başkent yaparlar. 1924 de otonom olarak başkentlerini Ak-Mescit'e taşırlar ve 1936 da Sovyetlerin bir üyesi statüsünü kazanırlar.
Kazakistan 1990'da egemenliğini, 1991 tarihiııde bağımsızlığını ilan etmiştir. Kazakistan Cumhuriyeti Birleşmiş Milletlerin bir üyesi olmuştur. Kazakistan Cumhuriyetinde sosyal demokrat azat hareketi, milliyetçi Alaş Hareketi, Ulusal Demokrat Parti bulunmaktadır.
KAZAKİSTAN'IN COĞRAFİ KONUMU
Kazakistan yüzölçümü 2.717.300 km2 dir. Kuzeyde ve Batıda Rusya Federasyonu, Doğuda Doğu Türkistan, güneyde Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızisatn ile çevrilidir. 45*-87* doğu boylamları ile 41°-57° kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Kazakistan geniş bozkırlarla kaplı olup geriye kalan tüm arazinin yarısı çöldür.
îklimi yazları kurak ve sıcak, kışları sert geçen karasal iklim özelliklerini taşımaktadırlar.
Kazakistan, Aral, Balkaş, Alakol, Tengiz, Zaysan, Selatitengiz Gölleri ve Ural, Emba, Seyhun(Siriderya), Sarısu, îli, îrtiş Nehirleri önemli su kaynaklarıdır.
Kazaklar Ortaasyanın en kalabalık Türk-Kazak milletidirler ve toplam nüfus 17.000.000. dur. Bu nüfusun % 48 Kazak % 34 Rus, % 6 Ukraynalı, % 4 Alman, % 8 de diğer uluslardır. Ayrıca, Doğu Türkistan'da 650.000, Moğolistan Halk Cumhuriyeti'nde 40.000, Afganistanda 3.000 Kazak'ın yaçadığı kaynaklarda verilmektedir.
1950 deıı sonra Çin'den SSCB. önemli bir kazak göçü olmuştur. Bunlann dışında 590.000 Sovyet Kazağı'nın Volga, Ural ve Batı Sibirya bölgesinde yaşadığı bilinmektedir.
Ortalama nüfus yaşam siiresi 69 yıldır. Km2ye 2.6 kişi düşmektedir. Sehirleşme oranı % 57 dır. Çalışabilir nüfusun % 81'i istihdam edilmiştir.
Kazak Türkü Katliamı
1926 % 1939 % 1959 % 1970 % 1979 % 1989 % 1993
Kazak 3713 57.1 2300 37.9 3787 30 4234 32.6 5.289 36.0 6535 39.7 7296
Rus 1280 19.7 2440 40.2 3972 42.7 5522 42.4 5991 40.8 6227 37.8 6168
1926-1989 dönemideki nüfus artışındaki çarpıklık açıkıça gözükmektedir. 1926'da 3.713.000 olan Kazak Türkünün 1939'a kadar artmadığı gibi bir milyonda eksilirken, yine 1926'da 1.280.000 olan rus nüfusunun 1959'da 3.972.000'e ulaştığı görülmektedir.
En iyimser tahminlere göre otuz üç yıllık süreçte enaz beş milyon Kazak Türkünün imha edildiğini ifade etmek haksız bir yaklaşım değildir.
Kazak Türkleri tarih boyunca asimile edilmeye çalışmış ancak Kazak Türk'ünün içindeki hürriyet ve Türklük ateşi hiçbir zaman söndürülememiştir. Bugünde Kazakistan aydınları,özellikle Türk-İslam devleti kurarak Turan'ı gerçekleştirme idealini taşıyan genç Kazak Türkleri bozkurtu,hialali ve yıldızı kendilerine amblem seçmişler,"Kazakistan'da Rusları istemiyoruz." diyorlar.
Önemli şehirleri Alma-Ata, Karakanda, Çimkent, Petropavlosk, Sempalatinsk ve Astana'dır. Başkent Astana'ya 1998 yılında taşınmıştır. Kazaklar 19.yy da müslümanlaşmışlar ancak Orta Asya Türk Cumhuriyetleri içinde en az islamlaşmış olanıdırlar.
Ekonomik ve Sosyal Yapı
Kazakistan işlenebilir geniş topraklara sahiptir. Önemli ölçüde tarım ürünü ihracatçısı ve üreticisidir. Aynca bölgenin en zengin maden kaynaklarını elinde tutmaktadır. Geniş ölçüde maden çıkarma ve bunları işleme durumundadır. Ülkede metalurji, makine, petro kimya, tekstil, tarımsal ürünleri işleme sanayi'yi gelişmiştir.
Ülkenin ekonomik yaşamında devlet sektörü ağırlığını korumakta (% 90), özel sektörde ve kollektif şirketlerde ise % 10 bir pay bulunmaktadır. Ancak bu oranlar hergün özel girişim yönünde değişmektedir. 1991 ve 1992 de Kazak Hükümeti özelleştirmeye, mülkiyet ve serbest pazar ekünomisine girmeye başlamış ve ileri boyutlar kazanmıştır.
Ülkenin zengin petrol ve gaz rezervleri bulunmakta olup Chevron, Agip, Elf-Aquitaine, British Gaz Şirketleriyle anlaşmalar imzalanırııştır. Uu aradu Kazakistan ekonomisi canlanmaya başlamıştır. Para birimi Tenge'dir.
Türk Cumhuriyetleri içerisinde en zengin yeraltı kaynaklarına Kazakistan sahip bulunmaktadır. Başlıca yeraltı kaynakları; bakır, kurşun, çinko, krom, alüminyum, astbest, barıt, bizmut, krom, fosfat, titanyum, kömür, petrol ve bor'dur. Kazakistan Tungesten'de dünya dördüncüsüdür. Bu oranlar varolan rezervler anlamındadır. Bunların yanında demir-çelik gibi ağır sanayi işletmeleri de bulunmaktadır.
Ayrıca yirminin üzerinde termik santral günde 300 bin ton kömür tüketerek Urallar, Batı Sibirya ve Orta Asya'ya elektrik enerjisi sağlamaktadır.
Kazakistan'ın 160 bölgesinde 2.1 milyar ton pertrol rezervi bulunmaktadır ve Hazar Petrolleriyle birlikte ve tahmini toplam 4.5 milyar tona ulaştığı saptanmıştır.
1993 yılından sonra petrol üretimi 23 milyon tonu doğalgaz üretimide 6,7 milyar m3'e ulaşmıştır. Kazakistan'da Hazar Gaz yataklarıyla birlikte toplam rezervin 6 trilyon metre küpe ulaşacağı hesap edilmektedir.
Tarım ve Hayvancılık
Kazakistanda geniş ve ekilebilir tarım alanlan bulunmakta, başta buğday, tütün, şekerpancarı, pirinç, arpa ve diğer tarım ürünleri yetiştirilmektedir.
Kazakistan Cumhuriyetinde resmi açıklamalara göre 1993-94 yılında 2055 Sovhoz, 452 Kolhoz (Devlet Tarım tşletmeleri) 837 Tarım Kooperatif, 622 küçük tarım işletmeleri vc 9262 çiftlik bulunmaktadır. Arazi yanında üretim makineleri ve araçları devlete aittir.
Kazakistanda büyük çaplı sulama projeleriyle endüstri ve yem bitkileri üretimine ağırlık verilmiştir. Denebilir ki, bugünkü Kazakistan tarımı otuz yıl önceki Türkiye tarımını andırnıaktadır. Ayırıca,yapılan inceleınelerde tarım lopraklarından alınan üretim verimi düşüktür ve Kazakistan'daki 220 milyon hektar tarım alanının yaklaşık yüzde 82'si çayır ve mera alanıdır.
Hayvancılık
Geleneksel olarak göçebe olan Kazaklar hayvancılığa her zaman büyük önem vermiş ve onları yaşamlarının bir parçası saymışlardır. Ayrıca geniş Kazakistan topraklarının çayır-mera ve otaklarla ve yaylaklarla kaplı olması da hayvancılığa özendirmiştir. Ancak, hayvancılık daha çok sığır ve küçükbaş hayvan ağırlıklıdır. Küçükbaş hayvanlar koyun ve keçidir. Hayvancılıkta sığır önemli yer tutmakta ve kişi başına düşen sığır sayısında birinci sırada yer almaktadır.
Sanayi
Kazakistan Sanayii incelendiğinde bu sanayinin Sovyet ekonomisinin gereksinimlerine göre ve onları karşılamak üzere planladığı görülür. Özellikle imalat, madencilik, enerji, metalurji, kimya ve petro kimya, inşaat malzemeleri önemli yer tutar.
Kazakistanda biri batıda ikisi doğuda üç petrol rafinerisi, dokuma endüstrisi, makina sanayii (traktörler, ziraat makineleri) ve gelişmiş kimya sanayiyi yer alîrken yılda 770.000 ton asbest, 9.4 milyon ton çimento üretmekte, taş ve toprağa dayalı sanayi gelişme göstermektedir.
Ulaştırma
Çok geniş toprakları bulunan Kazakistan'da ulaştırma ağının en büyük temelini demiryolları oluşturmaktadır. Bu demiryolları Kazakistan ekonomisi için büyük önem taşımaktadır. Ve yük taşımacılığının % 50'sini karşılamaktadır. Yolcu taşımanın % 50'sini Kara, % 30 demir ve % 2 ise hava yoluyla yapılmaktadır. Demiryolları ağı 13.600 km uzunluktadır. Kazakistan 400.000 taşıtlık bir karayolları filosuna ve taşımacılığına sahipti. Verilere göre her 100 kişiden sadece 13'ü telefon kullanmaktadır. Türk-Kazak ortaklığıyla (Netaş.Teletaş, HES Grubu) Telekomünikasyon alanında üretim ve montaj için çalışmalarını bitirmek üzeredir.
Bankacılıkta ise Kazak Merkez bankası kurulmuştur.
Sosyal Yapısı
Eğitim: Göçebe olarak doğan ve 19. yy.'ın sonunda yerleşik yaşama geçen Kazaklar XVIII. ve XIX yy. başlarından itibaren sağlıklı bireğitim çalışmalarına başlamışlardır.
İlk kez 1823 te Cihangir Han cami ve okullar açılmasını sağlamış, 1841'de de Kazak Lise'si kurulmuştur. Kazaklar bütün yaşamları boyunca Rusların, Ruslaştırma ve Hristiyanlaştırma politikalarına şiddetle karşı koymuşlardır. Büyük Türkçü îsmail Gaspiralı'nın bu konuda ve Kazakistan'da ileri anlamda çalışmaları olmuştur.
Böylece 1958'de Kazak okullarında Kazak tarihi okutulmaya başlanmıştır. 1988 de alınan bir kararla "Kazakça" resmi dil olarak kabul edilmiştir.
Bugün Kazakistan'da Kazak Devlet Üniversiteleri, Kazakistan Bilimler Akademisi, El Farabi Üniversitesi, Ahmet Yesevi Üniversitesi bulunmaktadır.
Türk Dünyasının büyük düşünürü Ahmet Yesevi'nin türbesi buradadır.
Kazakistan'da Sağlık hizmetleri devlet eliyle yürütülmekte olup, ölüm ve hastalık oranlarının yüksek olduğu. bilinmektedir ve çağdaş anlamda bir sosyal güvenlik sistemi yoktur.
Turizm ise istenilen düzeyde gelişmemiştir.
Kazakistan nükleer silahlara sahip bir ülkedir. Sovyetlerin Uzay çalışmalarını yaptığı Baykonur Uzay merkezi de Kazakistan Cumhuriyetindedir.
Bugün Kazakistan egemen ve bağımsız bir devlet olarak BM, AGIK ve diğer uluslararası kuruluşlarda yerini almış ve hızla kalkınma sürecine girmek istiyen bir ülkedir ve Türkiye Cunıhuriyeti ile çok sıcak, dostane ilişkiler içinde önemli anlaşmalar yapmıştır.
- TAN -TV
-31.KANAL-TV
- KTK -TV
- TOTEM -TV
- RAHAT -ATV
-KAZAKÎSTAN-1
- ALATAU -TV, kanalları vardır.
