BİRİNCİ TÜRK DİL KURULTAYI 26 EYLÜL 1932
01 Ocak 1970
Atatürk'ün isteğiyle ''Türk Dili Tetkik Cemiyeti'' adıyla 12 Temmuz 1932'de kurulan Türk Dil Kurumu, ''Birinci Türk Dil Kurultayı''nı aynı yıl 26 Eylül-6 Ekim arasında topladı. Yaşamı boyunca Türk diline önem veren Atatürk, daha Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmadan görüşlerini çeşitli zeminlerde dile getirmekteydi. 2 Eylül 1930'da, Prof. Sadri Maksudi (Arsal) Bey'in ''Türk Dili İçin'' adlı kitabına şunları yazmıştı: ''Milli his ile dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir. Dilin milli ve zengin olması, milli hissin gelişmesinde başlıca etkendir. Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki, bu dil, şuurla işlensin. Ülkesini, yüksek istiklalini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır.'' TARİHİ ÖNERİLER Atatürk, 2 Temmuz 1932'de başlayan ve 11 Temmuzda sona eren ''Birinci Türk Tarih Kongresi''nin ertesi günü, Çankaya'da dilcilerin de katıldığı toplantı sonunda, ''Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti gibi bir de ona kardeş, bir dil cemiyeti kuralım. Adı Türk Dili Tetkik Cemiyeti olsun'' dileğinde bulundu. Cemiyetin kuruluşu da aynı gün 12 Temmuz 1932'de gerçekleştirildi. Cemiyetin kurucuları, hepsi milletvekili ve dönemin tanınmış edebiyatçıları; Samih Rifat (Başkan), Ruşen Eşref (Ünaydın), Celal Sahir (Erozan) ve Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) beyler oldu. Amacı, ''Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek'' diye belirlenen Cemiyet, 26 Eylül-5 Ekim 1932'de Dolmabahçe Sarayı'nda Birinci Türk Dili Kurultayı'nı topladı. Bu ilk kurultayın açılış töreni 27 Eylül tarihli ''Vakit'' gazetesinde şöyle yer aldı: ''Saat 14... Herkes yerinde idi. Biraz sonra Türkün büyük mürşidi Gazi Hz, yanlarında Büyük Millet Meclisi Reisi Kazım Paşa, Maarif Vekili Reşit Galip Bey, Fethi Bey, Ordu müfettişlerinden Fahrettin, Ali Sait Paşalar, Kumandanlardan Şükrü Naili, Salih Paşalar olduğu halde salona dahil oldular. Bu esnada şehir bandosu, İstiklal Marşı'nı terennüm etmeye başladı.'' AYDINLAR İSTİŞARE ETTİ Dilcilerin yanı sıra yazarların, her meslekten aydınların, halk temsilcilerinin katıldığı Kurultayda çalışma kolları kuruldu. Ahmet Cevat (Emre) ''Sözlük-Terim Kolu'' başkanlığına, Ragıp Hulusi (Özden) ''Derleme Kolu'' başkanlığına, Hasan Ali (Yücel) ''Lenguistik-Filoloji Kolu'' başkanlığına, İbrahim Naci (Dilmen) ''Yayın Kolu'' başkanlığına getirildi. Cemiyet, 1934'te yapılan kurultayda ''Türk Dili Araştırma Kurumu'' adını aldı; 1936'daki kurultayda ise adı, bugünkü ''Türk Dil Kurumu'' (TDK) olarak değiştirildi. Atatürk, ölümünden kısa süre önce yazdığı vasiyetname ile mal varlığını Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumuna (TTK) bıraktı. Bu iki kurumun bütçesi bugün de Atatürk'ün mirasından karşılanmaktadır. TDK ve TTK, 1982 Anayasası ile oluşturulan ''Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu''na bağlandı.
