ÖMER ASIM AKSOY 05.04.1898 – 30.10.1993
01 Ocak 1970
Dilci, şair, halkbilimi araştırmacısı, hukukçu, milletvekili, siyasetçi. İlk (1908) ve ortaokulu (1911) Gaziantep’te tamamladı. Gaziantep Ticaret Lisesini bitirdikten (1916) sonra Halep ve Gaziantep’te PTT memurluğu (1917-19) ve bitirdiği lisede vekil öğretmenlik yaptı. 1919 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesine girdi, ancak 1920 yılı ilkbaharında öğrenimini yarım bırakarak Antep savunmasına katıldı, 1921’de Antep’in düşmesi üzerine Maraş’a geçti ve on ay kadar orada kaldı. Antep’in kurtuluşundan sonra tekrar bu kente döndü. Daha sonra Gaziantep Lisesinde (1921-25) Türkçe - edebiyat öğretmenliği, Darü’l-Hilafeti’l Aliyye Medresesinde matematik öğretmenliği, Maarif-i Mahalliye-i İslâmiye Cemiyeti Yönetim Kurulu üyeliği ile bu cemiyetin yönettiği Halk Mektebinin müdürlüğü, Muallimler Cemiyeti başkanlığı, Amerikan Koleji Türkçe öğretmenliği, Gazisancak ve Halk Dili gazeteleri başyazarlığı, Türk Ocağı Vilâyet umumi kâtipliği görevlerinde bulundu.
1925’te İstanbul Hukuk Fakültesine girdi. 1928’de bu fakülteden mezun olduktan sonra Nizip Cumhuriyet savcılığı (1928-31) görevinde bulundu. 1931-35 yılları arasında Gaziantep’te hem avukatlık hem de Gaziantep Lisesi Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği, 1931-36 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi il başkanlığı yaptı. 1932 yılında Halkevleri kurulunca, bu kuruluşun başkanlığına (1936) seçildi. 1935-50 yılları arasında dört dönem Gaziantep milletvekili oldu. Milletvekili olarak Ankara’ya yerleşince Türk Dil Kurumunun çalışmalarıyla yakından ilgilendi. 1941 yılında kurumun Filoloji Kolu (Derleme ve Tarama Kolu) başkanlığına, 1963’te de genel yazmanlığına seçildi. 1976 yılına kadar bu görevleri birlikte yürüttü.
Aksoy yazı hayatına, sınıf arkadaşları olan Müslim ve Mehmet Akif’in ölümleri üzerine yazdığı iki ağıtla başladı, bu ağıtlardan oluşan İki Damla Gözyaşı (1918) adlı şiir kitabı yayımlanan ilk eseridir. 1933’ten sonra çalışmalarını dil ve halkbilimi (folklor) alanında yoğunlaştırdı. 1950’den itibaren Türk Dili dergisinde yayımlanan dil yazılarıyla tanındı. Bu makalelerinde Türkçenin özleşmesini savundu. Türk Dil Kurumunda başkanı olduğu kol tarafından hazırlanan Derleme Sözlüğü ile Tarama Sözlüğü’ne önemli katkılarda bulundu. 1987 yılından ölümüne kadar Türk Dili dergisinde “Öğrencemiz Türkçe” genel başlığı altında yazılar yazdı.
Kültür Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen “Simurg” projesi kapsamındaki bir belgeselde yaşamöyküsü anlatıldı ve televizyonda yayımlandı. 1991’de Gaziantep Üniversitesinden fahrî doktorluk unvanı aldı. 1993 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü Altın Madalyasını, 1993 Kültür Bakanlığı Türk Kültürüne Üstün Hizmet Ödülünü aldı.
ESERLERİ:
ARAŞTIRMA-İNCELEME: İmlâmıza, Sarf ve Nahivimize Dair (1925), Gaziantep Dilinin Tetkiki (1933), Hasip Dürrî (1933), Gaziantep’te Eti Eserleri (1934), Öztürkçe Dersleri (1935), Gaziantep Ağzında Sentaks Araştırmaları (1936), Bir Dili Öğrenmek İçin En Lüzumlu Kelimeler (1936), Güneş Dil Teorisi ve III. Türk Dil Kurultayı (1937), Aydî Divanı (Ş. S. Yener - A. N. Ünler ile, 1937), Gaziantep Ağzında Atasözleri (1941), Hasırcıoğlu Hafız Mehmet Ağa (1941), Gaziantep Ağzı (3 cilt, 1945-46), Hasan Ayni ve Nazm-ül-Cevahir (1959), Şeyh Ahmet ve Nazmü’l-Leal (1959), Mütercim Âsım (1962), Dil Devriminin 30 Yılı (ortak kitap, 1962), Atatürk ve Dil Devrimi (1963), Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler (2 cilt, 1969-1971), Dil Yanlışları (1980), Yine Dil Yanlışları (1985).
SÖZLÜK-DERLEME-KILAVUZ: Deyimler / Takım Sözler / Meşhur Sözler (1940), Örneklerle Tarama Sözlüğü (1942, kurulla), Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (4 cilt, D. Dilçin‘le 1943-57), Söz Derleme Dergisi (1952-57, kurulla), Anayasa Sözlüğü (1961), Derleme Sözlüğü (1963-67, kurulla), Tarama Sözlüğü (1963-77, kurulla), Atasözleri ve Deyimler (1963 / kısaltılmış yeni basım Atasözleri ve Deyimler Elkitabı, 1968), Yeni Yazım Kılavuzu (1970 / yeni basım Ana Yazım Kılavuzu, 1987), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I / Atasözleri Sözlüğü (1971), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II / Deyimler Sözlüğü (1976), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü III / Dizin ve Kaynakça (1977).
DENEME: Dil Üzerine Düşünceler Düzeltmeler (1962), Dil Devrimi Üzerine (1967), Gelişen ve Özleşen Dilimiz (1968), Özleştirme Durdurulamaz (1969), Dil Gerçeği (1982).
ŞİİR: İki Damla Gözyaşı (1918).
AYRI BASIM: Deyim-Takım Söz-Meşhur Söz-Atalarsözü (1940), Dürr-ün-Nizam ve Nazm-ül-Cevahir (1960), Anayasanın Dili (1964).
ANI: Türkçe Bir Hayat (1999, Emin Özdemir’in sunuşuyla).
DİĞER: Usul-i Tahrir ve Edebiyat Dersleri (1924), Gaziantep Halkevi Broşürü (ortak kitap, 1935), Halkevi Konuşmaları (1938).
