MEHMET KAPLAN
18.03.1915 – 23.01.1986 01 Ocak 1970
(18 Mart 1915 – 23 Ocak 1986): Yazar, araştırmacı. Eskişehir-Sivrihisar’de doğdu. İlkokulu Sivrihisar’da okuduktan sonra (1928) ailesi Eskişehir’e yerleşti. Eskişehir Lisesini, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünü (1935) ve İstanbul Yüksek Öğretmen Okulunu (1939) bitirdi.Yardımcı disiplinler olarak felsefe, psikoloji ve sosyoloji derslerine devam etti. 1936’da Almanca öğrenmek için hocası Reşit Rahmeti Arat’ın bulduğu bursla Almanya’ya gitti. Dönüşünde ‘Eşrefoğlu Rumi-Hayatı ve Eserleri’ üzerine travay hazırladı. Bitirme tezinin konusu ‘Emir Sultan’dır. Mezun olduğu yıl okuduğu bölüme Fuat Köprülü’nün asistanı olarak girdi. Köprülü siyasete atılınca Ahmet Hamdi Taünpınar’ın asistanı oldu. 1942’de doktorasını ‘Namık Kemal, Hayatı ve Eserleri’ üzerine verdi. Aynı yıl edebiyat öğretmeni Behice Moyuncur’la evlendi. (Ünlü yazar ve fikir adamı Nihal Atsız da Behice Hanımın kızkardeşi Bedriye Hanımla evli idi.) 1946’da ‘Tevfik Fikret ve Şiiri’ teziyle doçentlik payesini aldı. 1949’da fakülte tarafından bir yıllığına İngiltere’ye gönderildi. 1952’de ‘Şiir Tahlilleri I (Âkif Paşa’dan Yahyâ Kemâl’e)’ takdim teziyle profesörlüğe yükseldi.
1958 yılında eğitime başlayan Erzurum Atatürk Üniversitesinin kurucu hocaları arasında gönüllü yer aldı; Edebiyat Fakültesinin dekanı ve rektör vekili oldu. 1962’de İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yeni Türk Edebiyatı Kürsüsü başkanı hocası Prof. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın vefatı üzerine kürsü başkanlığa getirildi. 1966’da eşi Behice Hanımı kaybedince Avrupa gitti ve altı ay kaldı. 1974’te, 1924’te Ord. Prof. Dr. Mehmet Fuat Köprülü’nün kurduğu Türkiyat Enstitüsünün müdürlüğünü üstlendi. Yüksek Öğrenim Kurumu Kanununun yürürlüğe girmesiyle 1982’te Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü başkanlığına ve 1983’te Türkiye Araştırma Merkezinin (Eski adı: Türkiyat Enstitüsü) müdürlüğünü tayin edildi. Aynı yıl Atatürk Dil Tarih ve Kültür Yüksek Kurulu üyeliğine seçildi. 1984’te yaş haddinden emekliye ayrıldı.Ancak vefatına kadar Marmara Üniversitesinde yüksek lisans ve doktora derslerini vermeye devam etti. İstanbul’da, yalnız yaşadığı Moda’daki evinde öldü.
Prof. Dr. Mehmet Kaplan Tanzimattan sonraki edebiyatımız ile Türk halk edebiyatımızın çok çeşitli konu ve şahısları üzerinde yaptığı araştırma ve incelemeleriyle tanınır. Metin tahlili metodu Mehmet Kaplan’ın edebiyatımıza getirdiği bir yeniliktir.
Makalelerini İnkılâpçı Gençlik, Hareket, İstanbul, Bayrak, Hisar, Türk Edebiyatı, Meydan, Türk Yurdu, Türk Düşüncesi, Yol, Çağrı, Millî Kültür dergilerinde yayınladı. Bazı yazı ve tercümelerinde K. Domaniç, Osman Okutan, Osman Selçuk, Ruhi Turhan adlarını kullandı.
Eserleri: Tevfik Fikret -Devir, Şahsiyet, Eser (1946), Namık Kemal-Hayatı ve Eserleri (doktora tezi, 1948), Tanpınar’ın Şiir Dünyası (1964), Şiir Tahlilleri (1. cilt: Âkif Paşa’dan Yahyâ Kemâl’e kadar, 1954; II. cilt, Cumhuriyet Devri Türk Şiiri, 1965), Nesillerin Rûhu (Denemeleri, 1967), Büyük Türkiye Rüyası (Denemeleri, 1969), Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I (1976). Edebiyat (Lise I, II, III için ders kitapları, 1976-1977), Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi (Başkanlığında bir ekip tarafından, 1. C. 1974; 2. C. 1978; 3. C. 1979), Devrin Yazarlarının Kalemiyle Millî Mücadele ve Gazi Mustafa Kemal (Başkanlığında bir ekip tarafından; 1981), Hikâye Tahlilleri (1979, Samipaşazâde Sezaî’den Selim İleri’ye kadar 38 hikâye yazarının bir hikâyesinin tahlili), Oğuz Kağan Destanı (1979), Kültür ve Dil (Makaleleri, 1982), Tip Tahlilleri (1985), Ali’ye Mektuplar (1939-1953 yılları arasında sınıf arkadaşı Ali Ölmezoğlu’na yazdığı 63 mektup ile 1953 yılı Ağustos ve Eylül aylarında tuttuğu günlüğü birlikte. Haz. Zeynep Kerman, 1992), Türk Edebiyatına Analitik Bakış (Cengizhan Yurdanur, doktora seminer derslerini yayınladı, 2000), Mehmet Kaplan’dan Mektuplar (M. Orhan Okay’a gönderdiği mektupları, 2003).
