Ord. Prof. Enver Ziya Karal
1906 – 18.01.1982 01 Ocak 1970
Enver Ziya Karal, 1906 yılında Osmaniye - Kosova'da dünyaya geldi. Yakınçağ Osmanlı Tarihi’ne ilişkin araştırmaları ve yayınlarıyla tanınmıştır. Balkan Savaşı (1912-13) sırasında ailesi ile birlikte Anadolu’ya göç etti. Babası ile annesi yolda hayatını kaybettiği için İzmir, Bursa ve İstanbul / Ortaköy Dârü’l-Eytam (Yetim Okulu, 1922)’ında ve ardından Edirne Lisesi’nde eğitim gördü. 1928 yılında burayı tamamladıktan sonra devlet bursuyla Fransa’ya gönderildi. 1929-33 tarihleri arasında Paris Üniversitesi’nde tarih-coğrafya alanında lisans öğrenimini tamamladı ve ünlü tarihçilerden Charles Seignobos’un (1854-1942) yanında doktora çalışmasına başladı. Ancak hükümetin çağrısı üzerine çalışmalarını tamamlamadan Türkiye’ye döndü ve 1933'te yapılan üniversite reformu sırasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Yakınçağ Tarihi Kürsüsü’ne öğretim üyesi olarak atandı. Ayrıca Harb Akademisi’nde tarih dersleri (1935-41) vermeye başladı. 1935 yılında Türk inkılâp tarihi alanında yaptığı tez çalışmasıyla doçent oldu. 1937 yılında “Tarih Semineri” dergisinin yöneticiliğine getirildi.
Enver Ziya Karal’ın öğretim üyeliği görevi 1940'da Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yakınçağ Tarihi Kürsüsü’ne aktarıldı. 1941’de AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde profesörlüğe yükseltilerek Tarih Bölümü Başkanlığına getirildi. Karal, 1944-48 tarihleri arasında bu fakültenin dekanlığını da yaptı. 1942’de bu fakülteye bağlı olarak Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nü kurdu ve aralıklarla da olsa uzun bir zaman müdürlüğünü yaptı. Bu görevi sırasında kimi kurumlara ve kişilere ait çok değerli belge ve evrakı enstitüde toplayarak koruma altına aldı. NATO’nun Türkiye’den isteği ve Dışişleri Bakanlığı’nın önerisiyle, ABD Tuscon Üniversitesi’nde Türkiye Cumhuriyeti tarihi dersleri okuttu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ile kuruculardan olduğu Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nde öğretim üyeliği ve dekanlık görevinin ardından Ankara Üniversitesi Rektörlüğüne getirildi.
Karal, Dışişleri Bakanlığı adına Lübnan, Mısır, Tunus, Cezayir ve Fas’ta çalışmalar sürdürdü. 1960 yılında ordinaryüs profesörlüğe yükseldi ve 27 Mayıs (1960) askeri müdahalesinden sonra oluşturulan Kurucu Meclis’te CHP temsilcisi olarak bulundu ve Anayasa Komisyonu Başkanlığı yaptı. 1969'da ABD Colombia Üniversitesinin daveti üzerine, Osmanlı ve Türkiye tarihi konularında dersler verdi. 1971 yılında Strasbourg’ta Türkiye adına Avrupa Konseyi Müfettişliği görevine getirildi. 1980-82 tarihleri arasında Ankara Gülhane Askeri Tıp Fakültesi’nde Türk Devrim Tarihi ve Atatürk İlkeleri dersleri okuttu.
1972 yılından vefatına kadar on yıl süreyle Türk Tarih Kurumu başkanlığı görevini yürüten Enver Ziya Karal, özellikle Yakınçağ Osmanlı Tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi üzerinde uzmanlaştı. Ömrü boyunca büyük bir sevgiyle bağlı olduğu Atatürkçülük anlayışının tanınmasına ve yaygınlaşmasına çalıştı. 1942’de yayımlanan “Türkiye Cumhuriyeti Tarihi”adlı kitabı, uzun seneler liselerde ve üniversitelerde ders kitabı olarak okutuldu. Atatürk’ün “Nutuk”unun yeni baskılarını yaptırdı ve “Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri”nin derlenmesine öncülük etti. Bu konuda yapmış olduğu çalışmalarını “Atatürk’ün Siyaset Üzerine Düşünceleri”(1946), “Atatürk ve Türk Tarih Tezi”(1946),” Atatürk ve Gençlik” (1948), “İnkılâp ve Laiklik”(1954), “Türk İnkılâbı ve Kadın”(1954), “Atatürk’ten Düşünceler” (1959), “Atatürk ve Devrimler: Konferanslar ve Makaleler 1935-1978” (1980) adlı kitaplarında topladı. Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanan ve bugün de araştırmacılar tarafından başvuru kaynağı olarak kullanılan “Osmanlı Tarihi”adlı dokuz ciltlik eserin ilk dört cildi İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1888-1977) tarafından, son beş cildi ise Enver Ziya Karal tarafından kaleme alındı. “Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları” (1942) ve “Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831”(1943) gibi çalışmalarıyla da yakın dönem Osmanlı Tarihi’nin muhtelif yönlerine ışık tuttu.
ESERLERİ:
Fransa - Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1938), Halet Efendi’nin Paris Büyükelçiliği 1802-1806 (1940), Tarih Notları (1940), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (1942), Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları (2 cilt, Harpler ve İsyanlar, Nizam-ı Cedid, 1942-46), Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı (1943), İlk - Orta ve Yakın Çağ Tarihleri (A. M. Mansel ve C. Baysun ile, 1943), Atatürk’ün Siyaset Üzerine Düşünceleri (1946), Atatürk ve Türk Tarih Tezi (1946), Atatürk ve Gençlik (1948), Osmanlı Tarihi (8 cilt, 1947-62), İnkılâp ve Laiklik (1954), Türk İnkılâbı ve Kadın (1954), Atatürk’ten Düşünceler (1956), Osmanlı Tarihi IX. Cilt (ölümünden sonra yayımlandı), Osmanlı Tarihi X. Cilt (kızı Prof. Seçil Akgün yayımadı), Osmanlı İmparatorluğunda Ermeni Meselesi (1971), Atatürk ve Devrim (1980), Yakındoğu Ticaret Tarihi (U. Heyd’den çeviri, 1980), Atatürk ve Devrimler: Konferanslar ve Makaleler 1935-1978 (1980).
