Mirza Feth Ali Ahundzade
1812 – 1878 01 Ocak 1970
Azeri Türkleri içinde, yarattığı eserlerle Türk milliyetçiliğine hizmet eden Mirza Feth Ali Ahundzade, 1812'de Şeki’de doğmuştur. Ailesindeki huzursuzluk nedeni ile annesi tarafından Güney Azerbaycan’daki Erdebil şehrine, Ahund Hacı Alesger’in yanına götürülmüştür. Alesger, Feth Ali’yi evlatlığa kabul etmiş, Feth Ali de onu babası saymıştır. 1825 yılına kadar Erdebil’de yaşamış, ailesiyle önce Gence şehrine oradan 1826'da doğduğu yer olan Şeki’ye yerleşmişlerdir.
Güney Azerbaycan’da başladığı eğitimini burada tamamlamıştır. 1834'de Alesger’in yardımıyla Tiflis’e gitmiş ve şark dilleri tercümanı görevine başlamıştır. Ölümüne kadar Tiflis’te yaşayan Feth Ali, Azeri Türkçesi, Osmanlı Türkçesi, Rus, Fars ve Arap dillerni çok iyi öğrenmiştir. Rusya’nın doğu siyasetinin belirlenmesinde etkili olmuştur. Sanat hayatına, Azeri Türkçesi ve Farsça şiirler yazarak başlamıştır. Eserlerinin büyük bir kısmını çağdaşları olan sanatçılara yazdığı manzum mektuplar oluşturur. 1850-1855 yılları arasında drama yazmaya başlamış, Türk dünyasının ilk örnekleri olan altı komedi yazmıştır. Döneminin Azerbaycan hayatını usta bir dil ile yansıtan Feth Ali, 1857'de alfabe üzerinde çalışmaya başlamıştır. Arap alfabesinin ıslahı ve alfabe reformu için projeler hazırlamıştır. İlk proje Arap alfabesi, sonrakiler Latin alfabesi üzerine hazırlanmıştır. 1864'te “Kemalütdövle Mektupları” adlı eserini bitirmiş ancak yayınlatmamıştır. 1878'de Tiflis’de vefat etmiştir.
Fikirleri ve kişiliği: 1863 yılında İstanbul’a gelmiş, alfabe üzerine yaptığı çalışmalarını dönemin sadrazamına sunmuştur. Feth Ali’nin kullandığı dil, halka ve yüksek tabakaya, köylüye ve şehirliye rahatlıkla hitab etmiştir. Eserlerinde dilde Türkçülüğü yaşatmıştır. Gökalp’e göre Feth Ali, Gaspıralı İsmail Bey kadar iyi bir Türkçüdür. Türk fikir ve edebiyatı alanındaki en önemli faaliyeti Türkçe tiyatroyu ilk yazan kişi olmasıdır. Azeri Türk lehçesi ile yazdığı eserlerle tanınmış ve edebi Türkçülüğe hizmet etmiştir.
Eserleri: En önemli eserleri makaleleridir. Yanlışlıkları ortaya koymayı amaç edinmiş ve çağdaş ilmi tenkidin Azeri edebiyatında ilk örneklerini vermiştir. Temsilat (1859), Kemalüd dövle Mektupları (1926), Hekayeti Hırs Gldurbsan (1938), Hekayati Molla, İbrahimelil Kimyager (1938), Seçilmiş Eserler (1938), Aldanmış Kevakib (1962) gibi eserlerinin yanında komediler ve piyesler yazmıştır.
