Sakızlı İbrahim Edhem Paşa
1818 - 1893 01 Ocak 1970
Maden Mühendisi, Bakan, Osmanlı Sadrazamı, Osmanlı Valisi, Bilgin, Diplomat, Devlet Adamı,
Maden mühendisi; ilim, siyaset ve devlet adamı; diplomat, vali, nazır, sadrazam. Sultan II. Abdülhamid döneminin ikinci yılında Sadrazamlık etmiş devlet ve ilim adamlarımızdandır. Meşhur Koca Hüsrev Paşa tarafından yetiştirilen yeteneklilerdendir. Oğlu Edhem Bey’in yazdığına göre küçük yaşlarda Karadeniz’in Anadolu kıyılarında bir yerden getirilmiş başka rivayetlere göre de Sakızda doğmuştur. Kendi çocuğu olmayan Hüsrev Paşa, konağında yetiştirip okuttuğu, 1827 veya 1830 tarihine doğru tahsil için Fransa’ya gönderdiği dört çocuktan biri Edhem’dir. O zaman Kapdan-ı Derya olan Hüsrev Paşa, çocukları Aynalıkavak’ta İkinci Mahmud’a takdim etmiş ve bir yelkenli ile Marsilya’ya göndermişti. Bu tarihte on iki yaşlarında kadar bulunan Edhem, önce Institution Barbet’de okumuş, sonra Maden Mektebi’ne girerek 1839 da diploma almış ve Avrupa maden bölgelerinde uzun bir tetkik seyahatinden sonra Abdülmecid’in tahta geçmesinden iki ay sonra İstanbul’a dönmüştü.
Onu Miralay rütbesi ile Dar-ı Şûray-ı Askerîye, aynı yıl içinde Boğazdaki Sarıyer bakır madenine, sonra Gümüşhacıköy maden müdürlüğüne ve 1845’te Keban ve Ergani madenleri başmühendisliğine tayin ettiler. İki yıl sonra saray hizmetine tayin edildi. 1849’da Liva, 1851’de Ferik oldu ve bu sırada Sultan Abdülmecid’e Fransızca ve sair ilimler okuttu.
Bölgedeki sorunları incelemek üzere Sırbistan'a, savaşla ilgili nişanlan dağıtmak üzere de Kırım'a gönderildi (1853). Hariciye nazırlığı (1856), ticaret nazırlığı (1858-1861) yaptı. Meclisi vâlâyı ahkâmı adliye üyeliğine, ikinci kez ticaret nazırlığına (1863) getirildi. Çeşitli kentlerde valilik, Şûrayı Devlet'te üyelik (1868) ve adliye nazırlığı (1870) yaptı. Berlin elçiliğine atandı (1876). İstanbul Konferansı'nda delege olarak bulundu. Şûrayı devlet başkanlığına atandı. Mithat Paşa'nın yerine sadrazamlığa getirildi (1877). İlk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı onun döneminde açıldı. 1878'de görevden alındı. Viyana elçiliğine (1879), Dahiliye nazırlığına (1883) atandı.
İlk Osmanlı Mebusan Meclisi yeni açılmış ve Rus harbi kaybedilmiş olduğu için Edhem Paşa o büyük güçlükler içinde çekilmeğe mecbur kaldı. Sonraları Viyana Elçiliği ile Dahiliye Nazırlığına da tayin edilmişti. İkinci Abdülhamid, babasına ders veren ve kendisine çok bağlı olan Edhem Paşa’yı daima himaye ederdi.
Edhem Paşa, siyasî hayatta mühim bir rol oynamamışsa da daima dürüst ve namuslu kalmıştı. İdare hayatındaki ilmî hizmetleri daha faydalı olmuştur. Abdülmecit zamanında açılan Encümen-i Daniş’e o da âza seçilmiş ve ilk açılan Darülfünun’un tabiiyat dersleri için mühim koleksiyonlar hediye etmiş ve Mecmua-i Fünun’a makaleler yazmıştı. Memlekette kullanılan Ölçüler için aşarî usulünün kabulünü ilk defa o ileri sürmüş ve buna benzer epeyce teşebbüslerde öncülük etti. Jeolojinin bilim dalı olarak yerleşmesine katkıda bulundu. Metrik sistemin benimsenmesi için çalıştı. Türkiye'de 'jeoloji' terimini ilk kullanan bilim adamıdır.
Edhem Paşa’nın Hamdi, Galip, Mustafa ve Halil isimlerinde dört oğlu oldu. Bunlardan Galip Bey meskûkât ilmi sahasında, Hamdi ve Halil Edhem Beyler de müzecilik ve güzel sanatlar sahalarında memleketin mühim simaları olarak yetiştiler.
