Yusuf Has Hacib
1017-1077 01 Ocak 1970
Yusuf Has Hacıp, 11.yüzyılda Karahanlı Türk İmparatorluğuna bağlı ve bugünkü Kırgizistan sınırları içinde bulunan Balasagun(bugün bu şehir Tokmak olarak anılmaktadır) şehrinde 1017-1019 yılları arasında doğduğu tahmin edilimektedir. Kendisi yaşadığı Balasagun’da ilk öğrenimi aldıktan sonra başkent Kaşgar’daki Saciye (Işık Saçan) Medreselerine devam eder ve zamanın ilim dili Arapça ile edebiyat dili olan Farsçayı en mükemmel şekilde öğrenir. daha sonra Bu medreselerin birine Müderris olur. İlmi ve yaptığı bilimsel çalışmaları ile kısa zamanda ünlenir. Ancak,Türk dili onun ana dilidir ve bu dili çok sevmekte ve çok de önemsemektedir. Ünlü eserini Türkçe olarak yazması bunun en büyük kanıtıdır. Çünkü, o devirde yazılan benzer eserlere Arapça isimler verilmeketedir. O,bunun aksine,Türkçe olarak yazdığı esere yine Türkçe olarak Kutadgubilik= Mutluluk Veren Bilgiler Toplamı adını vemişir. Bu eser şiir,edebiyat, felsefi düşünce ,yönetim, hukuk başta olmak üzere çeşitli konuları içermektedir. 1075 yıllarıında yazdığı eseri Karahanlı Hakanı Tabgaç Buğra Han’a bizzat takdim eder.Hakan bu eseri çok takdir eder ve kenedisini Başdanışman yanı HAS HACİP olarak tayin eder.
Yusuf Has Hacip, 1077 yılında Kaşgar’da vefat etmiştir. Türbesi de bu şehirde bulunmakatadır. Uygur Türkleri ve bütün Türkler bu büyük alimin türbesini saygı ve sevgilerini ifade için ziyaret etmektedirler.
Yusuf Has Hacip’ın Türk dili ve edebiyatı ve Türk düşünce sistemi için temel bir eser olan Kutadgu Bilig (Kutlu kılan bilgi) kitabının 6645 beyitten oluşmaktadır. Eser, Allah’a hamd, Peygamber’e ve Dört Halifeye bağlılık ve teşekkürle başlar. Daha sonra eser diğer konularla devam eder.
Yusuf Has Hacib, astronomi bilimini öğrenmek isteyenlerin, önce geometri ve hesap kapısından geçmesi gerektiğini söylemiştir: “Aritmetik ve cebir, insanı kemâle ulaştırır; toplama, çıkarma, çarpma, bölme, bir sayının iki katını, yarısını ve kare kökünü alma işlemlerini bilen, yedi kat göğü avucunun içinde tutar. Her şey hesaba dayanır.”sözleri ile müsbet bilimlerin önemi ve gerekliliğine dikkat cekmiştir.
Yusuf Has Hacib, Türk edebiyatındaki ilk siyasetnameyi yazmıştır. Türk edebiyatında ilk nazım şeklini de o kullanmıştır. Bu nazım şekli de mesnevi tarzında aruz veznindedir.
Kutadgubilik’in Kahire,Fergane ve Viyana’da bulunan bir birlerine yakın 3 nüshası bulunmaktadır.
