ERZURUM KONGRESİ (23 TEMMUZ-7 AĞUSTOS 1919)
01 Ocak 1970
Ermenilerin Doğu Anadolu’daki faaliyetlerine karşı direnişi teşkilatlandırmak amacıyla Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adıyla bölgesel bir cemiyet kurulmuştu.Bu cemiyetin çalışmaları sonucunda Erzurum Kongresi’nin toplanması çalışmaları başlanmıştır.
Cemiyet ileri gelenleri ve Kazım Karabekir Paşa Mustafa kemal Paşa’yı da kongreye davet etmişler Mustafa Kemal paşa da bu davete olumlu yanıt vermiştir.
Kongrenin Toplanmasının Nedenleri:
3 Mart 1918’de Rusya ile imzalanmış olan Brest Litowsk Antlaşması ile Doğu Anadolu bir bütün olarak Osmanlı Devletine kalmıştı.Fakat İtilaf Devletleri bu antlaşmayı tanımamaktaydı.30 Ekim 1918’de İtilaf Devletleri ile imzalanmış olan Mondros Ateşkes antlaşmasında Doğu Anadolu illeri için “Ermenistan Vilayetleri” ifadesi yer almıştır.İtilaf Devletleri bu bölgede bağımsız bir Ermenistan Devleti kurmayı amaçlıyorlardı.
18 Ocak 1919’da toplanan Paris Barış Konferansında bu düşüncelerini açıkça belirterek Doğu Anadolu’da bağımsız bir Ermenistan Devleti kurulması kararını almışlardı.Bütün bu gelişmeler Ermeni ordularını cesaretlendirmekteydi.
Doğu Anadolu’da toplanan Erzurum Kongresinin temel amacı bölgenin Türk yurdu olarak kalmasını sağlayacak kararlar almaktı.Bu kongreye Trabzon Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti de delege göndererek katılmıştır.
Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum’a Gelişi:
Mustafa kemal Paşa davet edildiği kongreye katılmak için Amasya’dan hareket ettiği sırada kendisinin İstanbul’a geri dönmesini isteyen telgraflar almaktaydı.Fakat bunları dikkate almayarak Erzurum’a geçmişti.Mustafa kemal Paşanın İstanbul’dan gelen emirlere uymaması üzerine müfettişlik görevinden alındığını belirten bir telgraf gelmiştir.Son bir değerlendirme yapan Mustafa Kemal Paşa 7-8 Temmuz 1919 gecesi Harbiye nezaretine ve Padişaha çektiği telgraflarla askerlik vazifesinden de istifa ettiğini bildirmiştir.Böylece Mustafa kemal Paşa askeri ve mülki bütün yetkilerinden arınmış bir kişi olarak faaliyetlerini yürütmeye devam edecektir.
Bu durum üzerine Mustafa kemal Paşa’ya ilk önemli destek Merkezi Doğu Anadolu’da olan XV.Kolordu’nun Komutanı Kazı9m Karabekir paşa’dan gelmiştir.”Ben ve Kolordum hepimiz emrinizdeyiz Paşam” diyerek kazım Karabekir Paşa büyük bir manevi destek olmuştur.
Kongrenin Açılışı Ve Alınan Kararlar
Doğu Anadolu’daki illeri temsilen 54 delegenin katılımıyla Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919 da çalışmalarına başladı.
Kongrenin başladığı gün İstanbul Hükümeti başkanı Damat Ferit Paşa kongreyi bir isyan hareketi olarak nitelemiştir.
Kongrede alınan kararlar şunlardır:
• Karar:Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür parçalanamaz.
Yorum:
• Bu madde ile sadece Doğu Anadolu değil yurdun her bölgesinin bir bütün olduğu ve sınırlardan taviz verilmeyeceği belirtilmiştir.
• “Milli sınırlar” ifadesi ilk kez kullanılmıştır.
• Bu madde Misak-ı Milli kararlarında da yer almıştır.
• Karar:Her türlü yabancı işgaline ve müdahalesine millet birlikte karşı koyacaktır
Yorum:
• Bölgesel güçlerin birleşerek hareket etmesi gerektiği vurgulanmıştır.
• Bu amaçla ilk önemli adım olarak Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’daki direniş cemiyetleri birleştirilmiş ve “Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” oluşturulmuştur.
• Karar:İstanbul Hükümeti vatanın bağımsızlığını sağlayamazsa bu amaçla geçici bir hükümet kurulacaktır.Bu hükümetin üyeleri Milli Kongre tarafından seçilecektir.Kongre toplantıda değilse seçim işini Temsil heyeti yapacaktır.
Yorum:
• İstanbul Hükümetine alternatif olacak geçici bir hükümet kurulması gerektiği ifade edilmiştir.
• Alınan kararların uygulanabilmesi için bölgesel bir Temsil heyeti oluşturulmuştur.Bu heyetin başkanlığına da Mustafa kemal seçilmiştir.
• Karar:Milli kuvvetleri etkili, milli iradeyi egemen kılmak esastır.
Yorum:
• Ulusal iradenin hakim kılınması gerektiği belirtilmiştir.
• Yabancı devletlerden askeri veya sivil yardım almaktansa bu işin milli kuvvetlerle gerçekleştirilebileceği bildirilmiştir.
• Karar:Hıristiyan ahaliye siyasi hakimiyetimizi ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
Yorum:
• Azınlıkların Tanzimat ve Islahat Fermanlarında olduğu gibi çeşitli zamanlarda kazandıkları ayrıcalıkların kabul edilemeyeceği belirtilmiştir.
• Her yönüyle tam bir bağımsızlığın hedeflendiği ve içişlerimize hiçbir devletin karışamayacağı ifade edilmiştir.
• Karar:manda ve himaye yönetimi kabul olunamaz.
Yorum:
• Mondros Ateşkes antlaşmasından sonra ulusal bir direnişin gerçekleştirilemeyeceğine inananlar yurdun parçalanmasına karşı İngiliz ya da Amerikan manda yönetiminin kabul edilmesini istemekteydiler.Giderek yayılan bu fikre karşı ilk ciddi tepki Erzurum Kongresinde alınan bu kararla dile getirilmiştir.
• Karar:Mebuslar Meclis derhal toplanmalı ve hükümet denetlenmelidir.
Yorum:
• İstanbul Hükümeti denetim altında olmadığı için milleti temsil edemediği bir kez daha belirtilmiştir.
• Meclisin açılarak milli iradenin her yerde egemen kılınması amaçlanmıştır.
• Ulusal iradeye verilen önem dile getirilmiştir.
• Karar:Toplanan ulusal güçler ve ulusal irade Padişahlık ve Halifelik makamını kurtaracaktır.
Yorum:
• Ulusal egemenliğe ters düşen böyle bir kararın alınmasının temel nedeni,ulusal birlik ve beraberliğin güçlenmesini sağlamaktı.
Çünkü Ulusal Mücadeleyi yürütenler arasında saltanat ve hilafet taraftarı kişiler de bulunuyordu.
Erzurum Kongresinin Milli Mücadeledeki Yeri
• Bölgesel bir kongre olmasına rağmen,alınan kararlar bütün yurdu ilgilendiren nitelikler taşımıştır.
• Erzurum Kongresinin sonucunda “ulusal egemenliği koşulsuz olarak gerçekleştirmek” görüşü ortaya çıkmıştır.
• Kongrede alınan kararların takibini ve uygulanmasını sağlamak için 9 kişilik bir Temsil Heyeti oluşturulmuş,başkanlığına da Mustafa Kemal Paşa getirilmiştir.Bu heyet yetkileri bakımından sadece bölgesel bir heyetti.Fakat Sivas Kongresinde yetkileri bütün yurdu kapsayacak şekilde genişletilecektir.
• Erzurum Kongresinde yalnızca iç politika ile ilgili konular değil dış politika ile ilgili gündemler de görüşülmüştür.Bu nedenle kongre ulusal bir meclis gibi hareket etmiştir.
• Erzurum kongresi başlamadan önce her türlü yetkisinden arınmış olan Mustafa Kemal Paşa’nın Erzurum Kongresinde başkan seçilmesi ve Temsil heyeti başkanlığına getirilmesi halkın Mustafa Kemal Paşa’ya güvendiğini göstermiştir.
• Alınan kararlar sadece İstanbul Hükümeti’ni değil İtilaf Devletlerini de bağlayıcı niteliktedir.
• Mondros Ateşkes antlaşmasının kabul edilmediği açık bir şekilde gösterilmiştir.
• Osmanlı Devletinin yönetim kadroları ile halk arasında büyük çapta görüş ayrılıkları olduğu ortaya çıkmıştır.
• Erzurum kongresinin oluş şekli ve çalışma düzeni açısından bir meclis gibi hareket etmiştir.
• Erzurum kongresi Batı anadoludaki direnişi de cesaretlendirerek olumlu yönde etkilemiştir.
• Erzurum Kongresinde alınan kararlar Sivas Kongresinde de aynı şekilde kabul edilmiştir.
• Doğu Anadolu’daki direniş hareketleri birleştirilmiş böylece bütün yurttaki direnişlerin birleştirilmesi yolunda ilk adım Erzurum’da atılmıştır.
• İstanbul Hükümeti Kongrenin engellenmesini ve Mustafa Kemal Paşa’nın tutuklanmasını istemiş fakat İstanbul Hükümetinin bu istekleri yerine getirilmemiştir.Bu durum İstanbul Hükümetinin güvenirliğini ve otoritesini yitirdiğini bir kez daha göstermiştir.
• Kongre önceden İstanbul Hükümeti tarafından görevden alınarak dışlanan Mustafa Kemal Paşa,Kongre sonrasında halkın temsilcisi olarak İstanbul Hükümeti’ne karşı Milli mücadelenin lideri seçilmiştir.
• Bu kararlar yurdun her yerindeki bütün resmi makamlara ve İtilaf devletlerinin temsilcilerine de gönderilmiştir.
