Eşref Edib Fergan
1882 – 1971 01 Ocak 1970
Gazeteci-yazar (D. 1882, Serez - Ö. 1971, İstanbul). Tam adı Eşref Edib Fergan. Kitaplarında kullandığı Eşref Edib imzası ile tanındı. İlk ve ortaöğrenimini Serez’de tamamladı. Serez Müftüsü İslâmüddin Efendi’den Arapça öğrendi. İstanbul Hukuk Mektebi’ni bitirdi (1912). Yükseköğrenimi sırasında Çemberlitaş Atik Ali Camiinde dönemin bilginlerinden İslâmî ilimler öğrenimi gördü. Hukuk mektebini bitirdikten sonra doktora yaptı.
Ebu’l-Ula Mardin ve Mehmet Akif’le birlikte Sırat-ı Müstakim dergisini çıkarmaya başladı (1908). İmtiyaz hakkını satın aldığı bu derginin kapatılması üzerine 182. sayıdan itibaren adını Sebilürreşad olarak değiştirdi. Bu dergide İslâm birliği görüşünü destekleyen yazılar yayımladı. Millî Mücadele’nin başlamasından sonra Mehmet Akif ile birlikte Balıkesir, Kastamonu ve ilçelerini dolaşıp Millî Mücadele’yi destekledi. Akif’in konuşmalarını çoğaltıp yayımladı, onunla birlikte Ankara’da Tacettin Dergâhına yerleşti. Sebilürreşad’ın yayımını burada sürdürerek çeşitli konularda İslâmcıların görüşlerini açıkladı. Şeyh Said isyanı üzerine Takrir-i Sükûn yasası ile kapatılan çok sayıda dergi arasında Eşref Edib’in dergisi de yer aldı. Kendisi de tutuklanıp Ankara’da ve Diyarbekir İstiklâl Mahkemesi’nde yargılandı. Sebilürreşad’ın İslâmî neşriyatını tatil etmesi şartı ile serbest bırakıldı. Âsâr-ı İlmiye Kütüphanesi adlı yayınevini kurarak İttihad ve Terakki yönetiminin baskılarına rağmen yayın faaliyetini sürdürdü.
1941’den itibaren Ömer Rıza Doğrul ve Kâmil Miras’la birlikte İslâmî Türk Ansiklopedisi Muhitü’l-Maarif’i çıkarmaya başladı (74. Cüz’den itibaren 100. sayıya kadar dergi olarak). 1948’de Sebilürreşad dergisini yeniden yayımlayan Eşref Edib, 1953’te de Ahmet Emin Yalman’a suikast olayı bahanesiyle tutuklanıp iki ay hapsedildi. Son yıllarında yazıları, 1966’da yayımını durdurduğu Sebilürreşad ile Yeni İstiklâl (1965-67), Bugün (1967-69) gazetelerinde çıktı. Ölümünden kısa bir süre önce yayımladığı tek parti döneminde yaşanan baskı ve zulümlerin anlattığı Kara Kitab adlı eserinden dolayı yine 163. maddeden hakkında soruşturma açıldı ve beraat etti.
