Islahat Fermanı
18.02.1856 01 Ocak 1970
Kırım Savaşı’nın sonlarına doğru barış ihtimalleri belirince, 1 Şubat 1855’te Viyana’da, Avusturya, İngiltere ve Fransa arasında temel prensipler görüşülmüştür. Bunlar arasında Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Hıristiyan halkın hak ve imtiyazlarının açıklanmasını isteyen bir madde konulmuştur. Bu maddenin programlaştırılması yolunda müttefik devletler arasında tartışmalar yaşanmış, sonucunda da Osmanlı devletinin gayrimüslim halk ile ilgili yapacağı reformların yol haritası çizilmiştir. (Şark Meselesi)
Bu nedenle de Osmanlı Devleti, bütünlüğün bozulmasını ve topraklarının dağılmasını engellemek için böyle bir yola başvurmuştur. Fermanın asıl hitap ettiği kısım gayrimüslim ve yabancı azınlıklar olmuştur. Islahat fermanı kaynağını ve ortaya çıkış nedenini yabancı devletlerden almıştır. Bu fermanın esasları, Fransa’nın ısrarı ile Avusturya, İngiltere ve Fransa tarafından belirlenmiştir.
1856 Islahat Fermanı, Osmanlı tebaası içerisinde yaşayan gayrimüslimlere yönelik bir takım hakların verilmesini içermektedir. Fransız İhtilali’nin yaymış olduğu milliyetçilik akımlarından etkilenerek Balkanlar’da isyanlar çıkarmakta olan azınlıkları ülkeye bağlamayı amaçlamaktadır ve dolayısıyla amaçlanan hedeflerden biri de Avrupalı devletlerin bunları bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasını önlemektir.
Islahat Fermanının Kapsamı
1856 Islahat Fermanı ile tüm din ve mezheplerin törenleri serbest bırakılmıştır.
Din ve mezhep değiştirme konusunda herhangi bir zorlama yasaklanmıştır.
Osmanlı uyruğunda olan herkesin milliyet farkı gözetilmeksizin devlet memurluğuna kabul edileceği hükmü getirilmiştir.
Irk, mezhep ve dil farklılıklarından ortaya çıkan küçültücü ifadelerin kullanılması yasaklanmıştır.
Islahat Fermanı ile eğitim konusunda da yeni haklar tanınmış, Osmanlı uyruğunda olan herkesin devletin askeri ve sivil okullarına girebileceğini, her azınlık grubunun eğitim ve sanat okulu açabileceğini kabul etmiştir. Fakat derslerin seçimi ve öğretmenlerin atanmasını hükümetçe oluşturulacak bir eğitim kurulunun denetimine bırakmıştır.
Müslümanlar, Hıristiyanlar ve diğer din ve mezheplerinden olanlarla ilgili davaların karma mahkemelerde açık olarak görüleceği kararı verilmiştir. Bununla birlikte tanıkların kendi din ve mezhepleri üzerine yemin edecekleri, Medeni Hukuk ile ilgili davaların eyalet ve sancaklardaki karma mahkemelerde Şeriat-a ve Batı’dan aktarılan yeni yasalara göre açık olarak görüleceği ilkesi kabul edilmiştir.
Islahat Fermanı, hem haklarda hem görevlerde eşitlik sağlamaya çalışmış Osmanlı uyruğunda olan herkesten sınıf ve mezhep farkı gözetmeksiniz vergi alınmasını hükme bağlamıştır.
Fermanın Genel Yapısı (Maddeleri)
Tebaanın can ve mal, ırz ve namus masunluğu.
Kanun önünde eşitlik.
Şahsın ve topluluğun tasarruf hukuklarına saygı,
Devlet hizmetlerine ve askerlik ödevine bütün tebaanın kabulü,
Bazı sınırlar içinde mezhep ve eğitim hareketi,
Vergiler hususunda eşitlik,
İltizam usulünün kaldırılarak verginin doğrudan doğruya alınması,
Mahkemelerde şahitlik hususunda eşitlik,
Tebaanın mahkemeler huzurunda hüküm giymesinden sonra idam veya af hususunun padişahın hakları cümlesinden olduğu,
Mahkemelerin açık olması ve ilanların yayınlanması,
Suçlu mülklerin müsadereci usulünün kaldırılması,
İşkencenin kaldırılması,
Hapishane usul ve nizamlarının insanlık kaidelerine daha uygun bir şekilde tutulması,
Karma ticaret, ceza ve cinayet davaları için karma mahkemeler kurulması,
Patrikhanelerin veya Müslüman olmayan meclislerin bazı hallerde hukuk davalarında sahip olacakları selahiyetlerin teyidi,
Müslüman olmayan toplulukların din yönünden olan imtiyazları muhafaza edilerek diğer imtiyazların incelenmesi ve değiştirilmesi,
Adı geçen, meclis tarafından vilayet ve nahiye meclisleriyle Ahkam-ı Adliye meclisinde aza bulundurulması,
Resmi yazılarda Hıristiyanlar için hakaret manası taşıyan tabirlerin kullanılmaması,
Rüşvetin kaldırılması, irtikab ve ihtilasın kaldırılması için kanunun şiddetle yürütülmesi,
Ceza kanunlarıyla mahkeme usullerinin düzenlenmesi.
