Oruç Reis (1474-1518)
01 Ocak 1970
En büyük Türk denizcilerinden olan Oruç Reis 1474 yılında Midilli’nin Bonova köyünde doğdu. Babası, Midilli’nin Osmanlılarca 1462'deki fethinden sonra, kale muhafızı olarak buraya gelmiş bulunan Nurullah Yakub Ağa, annesi ise Katerina adında, sonradan müslüman olan Midilli'li bir kadındı. Midilli’nin fethinden sonra gösterdiği yararlılık sebebiyle kendisine tımar olarak verilen Midilli'nin Bonova Köyü'ne yerleşen Nurullah Yakup Ağa bu köyde yetiştirdiği çocukları İshak, Oruç, Hızır ve İlyas'ın tahsillerine büyük önem verdi. Oruç Reis dinî ilimler tahsilinin yanı sıra Arapça, Yunanca, İtalyanca, İspanyolca ve Fransızca da öğrenerek yetişti. Gençliğinde gemiciliği ve deniz ticaretini çok iyi öğrenen Oruç Reis, cesareti, zekası ve girişimciliği ile kısa zamanda gemi sahibi oldu. Suriye, Mısır, İskenderiye ve Trablusşam’a mal götürmekte ve oradan aldıklarını da Anadolu’da satmaktaydı. Bu ticari yolculukların birinde Oruç Reis, yanında küçük kardeşi İlyas ile birlikte Trablusşam'a gitmek için yola çıktı. Yolda serseri yatağı bir haydut teşkilatı olan Rodos Saint-Jean Şövalyeleri’nin gemilerine rastlayarak şiddetli bir savaşa tutuşan iki kardeşten İlyas şehit olurken, Oruç Reis de esir edilerek Rodos Adası'na götürüldü. Bu haberi öğrenen Hızır Reis ağabeyini kurtarmak için Krigo adlı bir tüccarla 18.000 akçeyi fidye olarak gönderdiyse de Krigo'nun ihaneti sebebiyle bu girişim sonuçsuz kaldı. Yeraltındaki bir zindanda işkence gören Oruç Reis sabaha kadar gözyaşlarıyla kendisini kurtarması için Allah'a yalvardığı gece gördüğü rüyada "Ey Oruç! İslam uğruna her ne eziyet çekersen sabret, ferahın yakındır. Sen sekiz yüz altın vermeye razı olmuştun ama buradaki kısmetin kesilmediği için işin aksi gitti. Allah seni bir akçe vermeden kurtarmaya kadirdir. Daha çok gazalar edeceksin." müjdesini aldı. Sabah olunca, Rodos kaptanları bir gün kendilerinin de esir durumuna düşebileceklerini ve bu yüzden Ouç Reis'e bu kadar işkence yapmanın akıllıca olmadığı konusunda ittifak ettiler. Rodos Kralı'nı da ikna eden kaptanlar zindandan çıkarttırdıkları Oruç Reis'i bir gemide kürekçi yaptılar. Bir çok lisan gibi Rumcayı da çok iyi bilen Oruç Reis şen tabiatlı ve hoşsohbet bir kimse olduğundan kendisiyle bir kere konuşan yanından ayrılmak istemezdi. Böylece geminin kaptan ve mürettebatıyla da yakınlık kurmuştu. Fakat gemideki bir papaz bu durumdan rahatsız olup gemidekileri uyararak Oruç Reis'le bu denli yakınlaşmamalarını, aksi halde güçlü kişiliğiyle hepsini müslüman yapacağını söyledi. Bu olaydan sonra Oruç Reis'e karşı soğuk davranmaya başlayan mürettebat "Muhammed seni elimizden kurtarsın da görelim bakalım" diyerek dalga geçmeye başlamışlardı. O gece Oruç Reis gözyaşları ile yine sabaha kadar Allah'a yalvarıp kendisini kurtarması için dua etti. Nihayet gemi Antalya yakınlarında iken çıkan şiddetli bir fırtına ve bastıran karanlığı fırsat bilerek denize atladı ve yüzerek karaya çıkarak Antalya'da bir Türk köyüne sığındı. Burada kendisini misafir etmek için birbirleriyle kavga eden misafirperver köy halkının yanında 10 gün kaldı. Daha sonra şöhretini duyup kendisini çağıran Mısır Memlük Sultanı Kansu Gavri'nin Hind tarafına göndereceği 16 gemilik bir donanmaya Serasker olma teklifini kabul ederek donanmayı alıp İskenderun Körfezi'ne geldi. Oruç Reis'in donanmayla İskenderun'a geldiğini duyan Rodos Şövalyeleri âni bir baskın yapınca Oruç Reis gemileri karaya oturtarak ellerinden kurtuldu. Ardından Antalya’da 18 oturaklı bir tekne yaptırıp Rodos sahillerini basarak korsanlığa başladı. Derhal Divân'ı toplayan Şövalyeler Kralı'nın emriyle hazırlanan 5-6 Rodos gemisi Oruç Reis'i bir limanda bastırdıysa da yine yakalayamadı. Oruç Reis Antalya'ya dönerek o sırada Antalya Sancakbeyliği'nden Manisa'ya tayini çıkan Yavuz Sultan Selim’in kardeşi Şehzade Korkut'un himayesine girdi. Şehzade'nin kendisine hediye ettiği 2 gemiyi almak için İzmir'e giderek leventlerini topladı ve ardından Midilli'ye gitmek üzere denize açıldı. Yol boyunca toplam 5 Venedik gemisini içindeki 24.000 altın ve bol miktarda ganimetle ele geçirerek memleketi olan Midilli'ye ulaştı. Limanda kendisini karşılayan Hızır ve İshak Reis'le buluşarak hasret giderdi. Bir müddet sonra Mısır'a giden Oruç Reis -daha önce Rodos Şövalyeleri'nin yaptığı baskında 16 gemiyi karaya oturttuktan sonra Mısır'a geri dönmediği için- kırgın olan Mısır Sultanı'nın yanına giderek af diledi ve yolda ele geçirdiği 7 düşman gemisini kendisine hediye etti. Oruç Reis'in inceliğine çok sevinen Sultan kendisini ve leventlerini en iyi şekilde ağırladı. (1512) Bahar gelince yeniden denizlere açılarak Kıbrıs sularına gelen Oruç Reis burada 5 Venedik gemisi daha ele geçirip ganimet mallarını satmak üzere Cerbe Adası'na gitti ve orada Hızır Reis'le buluştu. Kendilerine emin bir sığınak arayan iki kardeş 1512 yılında Tunus'a giderek Sultan Ebu Abdullah Muhammed'den gemilerini barındırmak için bir liman istediler. Hak yolunda savaşacaklarını, aldıkları ganimetleri Tunus pazarında satacaklarını, bundan Tunusluların da faydalanacağını, Sultan’a ganimetlerinden beşte bir pay vereceklerini bildirerek bir anlaşma yaptılar. Sultan'la yaptıkları bu anlaşma sonucunda da, Halku'l Va'd Limanı'na yerleştiler. İşte daha sonra bütün Avrupa'ya "Barbaros Kardeşler" olarak nam salacak Hızır Reis ve Oruç Reis’in tarihe geçen ve Akdeniz'i adeta bir Osmanlı gölüne çeviren seferleri böylece başlamış oldu.
Kışı Halku'l Va'd Limanı'nda geçiren iki kardeş bahar gelince 5 gemiyle denizlere yelken açıp Sardunya Adası açıklarında içinde bal, zeytin, peynir, buğday ve demir bulunan toplam 4 düşman gemisini içindeki 150 esirle ele geçirdikten sonra Tunus'a döndüler. Ertesi bahar Anapoli Limanı açıklarında içinde 525 İspanyol'un bulunduğu sultat yüklü büyük bir gemiyle giriştikleri ve 150 levendin şehid olduğu şiddetli savaşta esir aldıkları 183 İspanyol dışında düşmanın tamamını öldürdüler. Oruç Reis'in de ağır yaralandığı bu savaştan sonra 1 gemi daha ele geçirerek Tunus'a döndüler. Barbaros Kardeşler'in hemen yok edilmezse ileride başlarına büyük işler açacağını anlayan İspanyollar iki kardeşi yok etmek için üzerlerine 10 adet donatılmış gemi gönderdiler. Leventler bir manevrayla bu gemilerden 4'ünü ele geçirdiler. Kaçan diğer 6 gemi ise İspanyol işgalindeki Becaye Kalesi altına girerek yattı. Oruç Reis onları da ele geçirmek istedi. Kaleden yağmur gibi top ve tüfek misketleri yağdı. Oruç Reis'in sol koluna misket isabet edip ağır yara alınca 60'dan fazla şehit verdikleri savaşta 300 İspanyol'u öldürülüp 150'sini de esir alarak geri çekildiler. Tunus'a dönen Barbaros bütün cerrahları çağırtıp Oruç Reis'in kolunu kurtarana ağırlığınca altın vermeyi vaad etti ise de çok kötü durumdaki sol kol kesilmek zorunda kalındı ve daha sonra yerine gümüş bir kol takıldı.
Oruç Reis iyileşip, bahar gelince İspanya'ya akınlar yapan levendler destan yazmaya devam ediyordu. Bu sırada adları bütün Avrupa'da destanlaşmış olan Barbaros Kardeşler, Korsika seferinden sonra kışı geçirmek üzere memleketleri olan Midilli'ye gidip dost ve akrabalarıyla hasret gidererek, ada halkını çeşitli hediyelerle sevindirdiler. Burada 3 yeni gemi daha yaptırıp Anadolu'dan levend yazılmak için akın akın gelen genç yiğitlerden seçim yaparak yeniden denizlere açıldılar. İçleri buğday, zeytinyağı, fildişi ve çok sayıda ganimetle dolu 15 düşman gemisini 1.000'den fazla esirle birlikte ele geçirip Tunus'a döndüler. Kışı burada geçirip baharda 12 gemiyle denize açılarak gittikleri Sicilya'da bir kaleyi basıp 300 esir aldılar. Ardından içi şeker, çuha, kurşun, barut, gülle ve seren direğiyle dolu toplam 5 düşman gemisini ele geçirdiler. En büyük teknelerde bile kullanılabilecek derecede kaliteli ve uzun olan seren direklerini seçilmiş 200 esirle birlikte Yavuz Sultan Selim'e hediye olarak gönderdiler. 6 gemiyle İstanbul'a giden Piri Reis hediyeleri Sultan'a sundu. Sultan da Piri Reis ve leventlerine çok değerli hediyeler vererek, Barbaros ve Oruç Reis'e iletilmek üzere altın yaldızlı 2 gemi, elmas kabzalı 2 kılıç ile hil’atlar ve sorguçlar hediye etti. Padişah'ın gönderdiği harikulade gemileri gören Oruç Reis çok sevindi. Büyük bir merasim düzenlendi ve bütün Tunus erkanının önünde Piri Reis tarafından Oruç Reis'e kılıç kuşatılıp, hil’at giydirildi. Ertesi gün Padişah hediyesi olan altın yaldızlı gemilerine binip İspanyol işgalindeki Becaye Kalesi'ne 2033 levendle çıkarma yaparak burayı fethettiler. (1513) Çok stratejik bir kale olan Becaye'nin fethi İspanya'da deprem etkisi yaptı.
Becaye'nin fethinden sonra Türkler'in gücünü gören Araplar ülkenin her yerinden heyetlerle gelmeye başladılar. İspanyol işgalinde büyük acı çeken Cezayir şehri halkının da yardım istemesi üzerine bu şehre 500 leventle yürüyen Oruç Reis şehrin büyük kısmını ele geçirdi. (1516) Cezayir'in ele geçirilmesinden sonra Oruç Reis, Cezayir Sultanı ilan edildi. Cezayir'de yönetimi düzenlemek için kardeşiyle iş bölümü yapan Barbaros Cezayir'in doğu kısmının, Oruç Reis ise batı kısmının idaresini üstüne aldı ve bütün ülkede nüfus ve arazi sayımı yapıldı. Cezayir'i ele geçirerek hızla güç kazanan Barbaros Kardeşler'in gün geçtikçe büyüyen bir tehdit oluşturması sebebiyle telaşa kapılan İspanya bir süre sonra Cezayir Limanı'na 40 gemilik büyük bir çıkarma yaptı. Gece olunca şehir kalesinden gizlice çıkan Oruç Reis 2.000 levendle birlikte İspanyollar'a arkadan bir gece baskını düzenledi. Zifiri karanlık, korkunç bir fırtına ve yağan şiddetli dolu altındaki İspanyollar neye uğradıklarını şaşırıp gemilerdeki askerlerini de indirince birbirlerini öldürmeye başladılar. Bir süre sonra Cezayir Kalesi'nden -Arap, Berberi ve Endülüslülerin de bulunduğu- 2.000 asker daha levendlere yardıma geldi ve sabaha kadar süren çatışmalarda 25.000 İspanyol askeri öldürüldü. Sadece 300 şehidin verildiği bu büyük savaşta İspanyollar'dan 2.700 asker de esir edildi. Ertesi yıl Tenes Şehri'ni ele geçirdiler. (1517) Fakat; Barbaros şehrin yönetimi için bir Subaşı tayin edip Cezayir'e döndükten sonra kaçan Tenes Beyi'nin Arap ve İspanyol askerleriyle birlikte tekrar Tenes’i ele geçirdiği haberi ulaştı. Bu duruma çok öfkelen Oruç Reis Cezayir Uleması'nın Tenes Beyi hakkında verdiği "Katli vacip, canı ve malı helaldir" fetvasını yazılı olarak aldıktan sonra Tenes'e gitti. Korkan şehir halkı Tenes Beyi'ni Oruç Reis'e teslim etti. İspanyollarla işbirliği içindeki Bey'in boynunu vurduran Oruç Reis şehir halkından da bağlılık yemini alarak geri döndü. Cezayir'de yönetimi düzenlemek için kardeşiyle iş bölümü yaptı. Cezayir'in doğu kısmının yönetimini Hızır Reis, batı kısmının yönetimini ise Oruç Reis üstüne aldı ve bütün ülkede nüfus ve arazi sayımı yapıldı.
Cezayir ülkesi'nin en büyük ikinci şehri olan ve sürekli baş ağırtan Tlemsen de İspanyol himayesinde, kötü bir Sultan'ın yönetimindeydi. Fakat huzursuzluğu artan Tlemsen halkı ayaklanarak Sultan'ı kaçırdılar ve Oruç Reis'e bağlılıklarını ilan ettiler. Tlemsenliler'in bu davranışı -böylesi büyük bir şehri savaşsız ele geçiren- Oruç Reis'i çok sevindirirken İspanyollar'ı ise telaşlandırdı. Tlemsen'i, buraya yakın binlerce askerin konuşlandığı çok güçlü bir kale olan Vahran Kalesi'nden yöneten İspanya'nın Afrika'daki en büyük komutanı da bu kalede bulunmaktaydı. Vahran Komutanı kaçan Tlemsen Sultanı'na 20.000 altın göndererek ordu toplayıp şehri geri almasını istedi. Tlemsen önlerinde 2.000 levendin 10.000 İspanyol ve Arap'a karşı yaptıkları ve üç buçuk saat süren savaşta 400 esir dışında düşmanın tamamı kılıçtan geçirilerek öldürüldü. (31 Ocak 1518) Aralarında İshak Reis'in de bulunduğu yaklaşık 1.000 şehit veren levendler kışı geçirmek üzere Kal'atü'l Kılâ'da konuşlandılar. İspanyolların ifadesiyle "Bir an önce söndürülmezse hristiyanlığın büyük bir bölümünü yakacak olan bu ateş"in yok edilebilmesi için İspanya Kralı'nın emriyle harekete geçen Vahran (Oran) Valisi Diego de Cordoba 35.000 askerle Kal'atü'l Kılâ'yı kuşattı. 3 ay bu büyük kuvvete karşı duran Oruç Reis, bıkan düşmanın anlaşma teklifiyle kaleyi boşaltırken -anlaşma dışı olarak- silahlarının da istenmesine karşı çıkarak 1.000 levendiyle birlikte savaşa savaşa şehri terketti. Rio Salado Irmağı üzerinde kurulu köprüye ulaşan Oruç Reis'in amacı, sağ kalan levendleriyle köprüyü geçerek köprüyü atmaktı. Fakat levendlerinin kendisine "Baba" diye seslendikleri Oruç Reis aç ve susuz durumdaki levendlerin yarısı köprüyü geçemeyince köprüyü atmaya kıyamadı ve kılıcını çekerek düşmanların içine daldı. Garcia Fernandez de la Plaza komutasındaki binlerce İspanyol'dan yaklaşık 100'ünün hep birlikte kılıç çekmesiyle şehit edilen Oruç Reis'in başı kesilerek İspanya Kralı'na gönderildi. (10 Ekim 1518) Oruç Reis'in cenazesini almayı başarıp naaşını defneden levendlerden sağ kalan 340'ı kara haberi getirince Barbaros büyük bir üzüntü ile sarsıldı. Ağabeyinin şehit edilmesine duyduğu öfkeyi: "Ah, bütün Frengistan'ı kılıçtan geçirsem kardeşlerimle yoldaşlarımın intikamını alamam!" sözleriyle belirten Barbaros, Afrika ve Akdeniz'i düşmanlarına dar etmeye and içti. Bu büyük Türk Denizcisi'nin şehit edilmesi İspanya'da ise büyük bir coşku ve sevinçle karşılandı. Öyle ki Garcia Fernandez de la Plaza'ya -oğulları ve torunları ile soyundan gelenler de dahil- İspanya Kraliyet İmtiyazı verilerek, Oruç Reis'in resim ve simgelerini üstlerinde, evlerinde, kapılarında ve istedikleri her yerde ebediyen taşıma ve kullanma hakkı tanındı.
Cezayir'in ilk Türk Sultân'ı olan Oruç Reis, Kuzey Afrika'daki Türk varlığının öncülüğünü yaptı. Zeki, cömert, merhametli ve şen olmasının yanısıra sözünü sakınmayan, korkusuz ve sert bir tabiatı vardı. Sohbetiyle insanları kendisine bağlar, sıcaklığı ve güvenilirliğiyle de kolayca kalplere girerdi. Leventleri ve yerli halk tarafından çok sevilip sayılır, yiğitliği ve babacanlığı sebebiyle "Baba Oruç" diye anılırdı. Korsanlık hayatı boyunca Avrupa'nın korkulu rüyası olmasının yanı sıra korsanlığa ailesinde ilk olarak o başlayarak küçük kardeşi Hızır Reis'e de yol açtı ve böylece dünyanın en büyük deniz savaşçısının yetişmesinde büyük pay sahibi oldu. Halen Cezayir halkı tarafından çok sevilen Oruç Reis hayırla yâd edilmeye ve büyük bir lider olarak kabul görmeye devam edilmektedir. Türbesi Cezayir'in Kasbah Şehrindedir. Kabri nur, makamı Cennet olsun. Amin.
