Şâbân-ı Velî
1497 – 04.05.1569 01 Ocak 1970
Şeyh Şa'ban-ı Veli Kastamonu'nun Taşköprü İlçesi'nin Gökçeağaç Bucağı'na bağlı Çakırçayı Köyü'nün Cimdar Mahallesi'nde dünyaya gelmiştir. Tumar-ı Turuk-ı Aliyye'de bu yer, Harmancık Mahallesi Çiftehacılar Sokağı'nda şeklinde kayıtlıdır. Doğum tarihi konusunda kesin bilgiye sahip değiliz. Müze kayıtlarında 903/1497 yılı yazılı ise de bir not konularak bu tarihin kesin olmadığı belirtilmiştir. Sefine-i Evliya'da ise 905/1499 yazılıdır. Şeyh Şa'ban-ı Veli anne ve babasını küçük yaşta iken kaybetmiştir. Bu sırada büyük bir ihtimalle dokuz yaşlarında bulunuyordu. Ortada kaldığı böyle bir dönemde kendisini hayırsever bir hanım evlad edinmiş ve onu öz evladı gibi sevmiştir. Bu olay vesilesiyle Hz. Peygamber (S.A.V.)e sütannelik ve dayelik yapan Hz. Halime'nin kucak dolusu şefkat ve muhabbeti hatırlanır. Bu hanımın Şeyh Şa'ban-ı Veli'ye, yaşı icabı gerekli tahsili yaptırmasından hatta onu Istanbul'a kadar göndermesinden, onun oldukça varlıklı bir hanım olduğu tahmin edilebilir. Daha sonraki dönemlerde bu hanımdan söz edilmemesi, onun, Şeyh Şa'ban-ı Veli Istanbul'da iken vefat etmiş olduğu kanaatını uyandırmaktadır. Sefine-i Evliya'da Şa'ban-ı Veli·nin Yahya Efendi adında bir oğlunun bulunduğu kayıtlıdır. Ancak adı geçen yüz yıldan fazla yaşadığı için torunu olabileceğine dair not düşülmüştür. Her iki duruma göre Hz. Şa'ban-ı Veli·nin evlendiğini ve neslinin devam ettiğini öğreniyoruz. Yahya Efendi İstanbul'da Eyüp Camii'nde kürsü şeyhliğinde bulunmuş ve adı zamanın ileri gelen alimleri arasında geçmiştir. Babası veya dedesi olan Şa'ban-ı Veli'nin irtihali üzerine altıncı postnişin Çorumlu Ismail Kudsi Efendi'den feyz alarak zahir ve batınını ma'mur etmiştir. Nihayet yüz yaşını aşmışolduğu halde H.1082/M.1671 yılındadünyasını değiştirmiştir.
B. Tahsili, Seyahatleri
Şeyh Şa'ban-ı Veli ilk öğrenimine, zamanın gelenekleri de dikkate alınarak, doğduğu mahallenin mektebinde Kur'an-ı Kerim talimiyle başlamış; akli ve nakli bilimlere sahip olmak için zaman zaman Taşköprü İlçesine ve devrinde alimlerin toplandıkları yer olan Kastamonu'ya gitmiştir. Bir rivayete göre 918/1512 yılında vefat eden ve Kastamonu'nun İsfendiyar Mahallesi'nde kain Abdürrezzak Camii Türbesi'nde medfun bulunan Osman oğlu Hoca Veli'den tefsir ve hadis dersleri okuduğu hatta kastamonu'daki tahsili sırasında kendisinden icazet aldığı bilinir. Şa'ban-ı Veli'nin hayat kronolojisine bakılırsa makul gibi gelmektedir. Daha sonra buralarda da tatmin olmayarak karayolu ile İstanbul'a gider. İstanbul'da her ilim dalının erbabını bulur ve onlardan dersler okur. Kur'an-ı Kerim'i önceden öğrenmiş olması ona tefsir ve hadis ilimlerinin kapılarını rahatlıkla açtırır. Bu dönemde Fatih civarında bulunan medreselerin birinde kalmakta olan Şeyh Şa'ban-ı Veli derslerini ilerlettikçe gerçekleri görmeğe başlar. Bunca ilim okumaktan maksad gerçeğe, ilahi sırlara sahip olmaktır. Öğrenim yıllarında güzel ahlakı ve ağırbaşlılığı ile çevresinde dikkat çekerek tanınıp sevilen Şeyh Şa'ban-ı Veli Istanbul'da kimseye karışmadığı gibi, zaman zaman odasının kapısını üzerine kilitleyip tefekküre dalardı. Nadiren görüştüğü kimseler de kendisi gibi ilme susamış; halim selim kimselerdi. 0, zahiri ilimlerle tatmin bulmuyordu. İrfan yolunun isteklisi idi. Kendisini devamlı arayışa sevkeden bir iç sıkıntısı vardı. Bu sıkıntı onu bir mürşid-i kamil aramaya sevketti. Istanbul'daki bazı şeyhlere halini arzetti ise de aradığı mürşidi bulamamıştı. Tekkeleri dolaşıyor, zikirlere katılıyordu ama içindeki sıkıntıyı bir türlü gideremiyordu. Bu arada icazetnamesini aldı.
Bolu'da Hayreddin Tokadi (K.S.) adında bir mürşid olduğunu duymuştu. Kendisinin adeta ona karşı sevkedilmekte olduğunu hissediyordu. Bir gece rüyasında memleketine, sılaya gitmesi hitabını görüp işitti. Bunun üzerine Kastamonu'ya dönmeye karar vardi. Sılasına giderken yol üzerinde bulunan Bolu'daki Hayreddin Tokadi'ye uğrayıp onu ziyaret etmeyi düşünüyordu. Bir iki arkadaşıyla birlikte Istanbul'dan yaya olarak yola çıktılar. Müze kayıtlarına bakılırsa Hayreddin Tokadi'nin yanına varmaları 1519 yılındadır.
Bolu'ya, Tokadi'nin yanına bir akşam üstü ulaştılar. Tekkenin yakınındaki handa konaklamayı düşünüyorlardı. Yatsi vakti idi. Arkadaşları hem yatsı namazını kılmak hem de tekkedeki zikri dinlemek için tekkeye gitmeyi teklif etmişlerdi. Şeyh Şa'ban-ı Veli'nin arzusu, şeyhi ile sabahleyin görüşmekti. Sonunda o da arkadaşlarına uyarak birlikte zikir halkasına katıldılar. Kalbindeki parlak ilahi ışıkla o hale geldi ki oralardan ayrılmak için kendinde derman bulamadı. Arkadaşlarını kalacakları hana gönderdi. Gönül sıkıntılarını Hayreddin Tokadi'ye anlatıp bütün varlığı ile ona bağlanmıştı. Biat ederek maddi manevi her şeyini Tokadi'ye teslim etmiş, dünya halini ve arkadaşlarını terk etmişti.
Şeyh Şa'ban-ı Veli Hayreddin Tokadi'nin yanında on iki yıl kaldı. Bu süre zarfında şeyhinin hizmetinde bulundu. Bir çok mertebeler aştı. Hilafetle Kastamonu'ya gönderildiği tarih 1530-1531'dir. 0, dünyaya değer vermeyen olgun biri olduğundan ve adeta yokluğundan memnun bulunduğundan Kastamonu'ya geldiğinde tanınmak istememişti. Bu şehre geldiğinde Hisarardı semtinde Seyyid Sünneti Mescidi'ne yakın bulunan Hüsam Halife'nin yaptırmış olduğu Cemaleddin Camii avlusuna indi ve orada münzevi bir hayat geçirmeğe başladı. Bu haline acıyan halktan bazıları ona çobanlık teklif ettiler; çamaşırını yıkadılar. Teklif edilen çobanlık için, "Biz insanları gütmeğe geldik.", yırtılan eski gömleği için de, "Biz dünyaya üryan geldik, üryan gideriz." sözleriyle tevekkülünü ortaya koyuyordu.
0, ihlas derecesinde çok oruç tutar ve "Oruçlu ağzın zikri, marifetullah kapısının anahtarıdır."derdi.
Şa'ban-ı Veli hazretlerinin şiir, nesir ve nutuk iradı ile ilgili her hangi bir eseri yoktur. Bunun sebebi de kalden (sözden) ziyade hale önem vermiş olmasıydı.
C. Şeyh Oluşu ve şeyhliği:
Şeyh Şa'ban-ı Veli bir gün Seyyid Sünneti Mescidi'nde bulunan halvethanelerden birinde (Bkz. Fotoğraf 8,9) erbaine niyet etti. Tamamladıktan sonraki hali halk tarafından bilinmeğe başlandı ve onun mutasavvıf kişiliğini anlayan halk sohbetine gelmeğe başladı. Halvetiliğin Kastamonu ve civarında, Seyyid Sünneti'den ( Bkz. Fotoğraf. 31) sonra ünlü mürşidi kalmamıştı. Sünneti Efendi hayatta iken, ölümünden sonra yerinin boş kalacağını hissederek derin üzüntüye kapılmıştı. Rivayete göre Seyyid Sünneti, Hızır (A.S.)'dan zaman zaman, seccadesinin bir süre boş kalacağını öğrenmiş fakat sonradan fevkalade bir şeyh tarafından doldurulacağı müjdesini almıştı. Gerçekten de vefatında oğlu küçük olduğu için babasının yerini dolduramamıştı. 0 günlerde Halvetiyye Tarikatından olgun, kamil bir şeyh olan Tarakçızade Abdurrahman Efendi vardı. Fakat bu zat Şeyh Şa'ban-ı Veli kadar liyakat sahibi değildi. Keza aynı tarihte llgaz'da Benli Sultan, Bayramiyye'den İsa Dede, Nakşibendiyye'den Menekşe Dağı'nda Mahmud Efendi vardı. Herbiri usul ve erkanı ile etraflarını irşad ederlerdi.
Seyyid Sünneti'den boşalan seccadeyi Şeyh Şa'ban-ı Veli dolduruyor, Hızır (A.S.)'ın müjdesi gerçekleşiyordu. 0, şeriat kurallarını uygulamada, tarikat yolunu düzenlemede doğrulukla davranıyor, etrafına dervişler ve dostlar topluyordu. 0 tarihte Seyyid Sünneti Mescidi, cami hüviyetinde olmayıp şehrin dışında bulunduğundan Şeyh Şa'ban-ı Veli'nin dervişleri ve kendisini sevenler onu şehir içinde bulunan Honsalar Camii'ne davet ettiler. Bu camiye geldikten sonra etrafındaki halka daha da büyüdü. Kendisini Şaban Dede namıyla anmağa başladılar.
Şeyh Şa'ban-ı Veli dervişlerini Seyyid Yahya Sultan'ın yolundan ayırmıyor ve Mi'yar-ı Tarik adlı kitaba uyarak dervişlerine yol gösteriyordu. Yaptığı her işte Allah rızasını gözetirdi. Dünya arzusu yoktu. Etrafa gönderdiği halifelerinde de bu vasıfları arardı. Kendisini çekemeyenler olmakla birlikte onların irşadı ve tesirleri bu derece kalıcı olmadı.
Şeyh Şa'ban-ı Veli bütün işlerinde şeriat hükümlerine uyar, "Şeriat bademin kabuğu, tarikat özüdür." derdi. Böylece mürşid-i kamil olarak ünü dört bir yana yayıldı. Osmanlı ülkesinin her tarafına halifeler gönderdi. Üç yüz altmış zata hilafet duası etmiştir. Bu hal kendisinden sorulduğunda, "Üç yüzüne ben dua ettim, altmışına Sultan-ı enbiya dua ettiler." demiştir.
Bunca ilim ve irfanına rağmen Şeyh Şa'ban-ı Veli tevazuu seven, ilmiyle övünmeyen biri idi. 0 derece ki, çokları kendisini ümmi bilirdi. Honsalar Camii'nde Kur'an-ı Kerim'i tefsir eder, hadisler naklederdi. Bu ilmi toplantılara halk gelir ve kendisini zevkle dinlerlerdi. Fakat zamanla irşadı batıni galebe çaldığından va'z ve nasihattan vazgeçti.
Şeyh Şa'ban-ı Veli'ye sadece Kastamonu'dan değil, başka yerlerden de dost ve müridan gelirdi. Bunlar arasında tanınmış ilim ve din adamları bulunuyordu. Değerini anlamayan bazıları ise dedikodu yaparak kötü niyetlerini ortaya koymalarına rağmen o bunların hiç birine cevap vermemiş, tahammül etmişti.
Şehrin Atabey Mahallesi'nde çıkan bir yangında yanan bir tahta Honsalar Camii'ni de tutuşturdu. Ahşap olan binayı kurtarmak mümkün olmadı. Yeniden yaptırmak isteyen dervişlerine Şeyh Şa'ban-ı Veli izin vermedi. "Bu yanıkta bir hikmet vardır." diyerek Hisarardı'nda Seyyid Sünneti Mescidi'ne yakın bir eve taşındı. Bu ev Eyüb Halife tarafından hibe edildi. Şeyh Şa'ban-ı Veli hayatta iken bu evde oturmak ve yerine geçecek şeyhlerin de oturmaları için bir vakıfname tanzim etti. Bu vakfın şahsiyeti daha sonra kütüğe kaydedilmiştir.
Şeyh Şa'ban-ı Veli hayatı boyunca kendine bizzat başvuran veya dua ile yardım isteğinde bulunan herkese koşmuş, çeşitli kerametler göstermiştir. Bunlar kerametleri kısmında geçmektedir.
Şeyh Şa'ban-ı Veli giderek yaşlanmakta idi. Halvet ve uzlet etmek isteyerek Seyyid Sünneti Makamı'ndaki savmaasına girdi. Rivayete göre yedi yıl dünya yüzü görmedi. Beş vaktini burada kıldı. Tayyı zaman ve tayyı mekan ile namazlarını Ka'be-i Muazzama'da kıldığını söyleyenler de vardır. Kerametlerinin anlatılmasından hoşlanmaz, anlatanı azarlar ve inkar ederdi. Bazı kerametler yalnız kendisinde değil, dervişlerinde de görülmeğe başladı.
Şa'ban-ı Veli evliyalık tacını giymişti. Dışarıya hiç çıkmadığı savmaasında, dua isteğiyle gelenlere yardımcı olmaktaydı. 0, dünyadan elini, eteğini çekmiş; halka minnet etmeyerek kanaat ve tevekkülle ömür geçirmişti. Para biriktirmez, nerede ise hepsini dervişlerinin ve onların ailelerinin nafakalarınave darda kalanlara harcardı.
Şa'ban-ı Veli Hazretleri sadece insanlara değil, cinnilere de mürşid olduğundan insan ve cinnin mürşidi anlamında kendisine Mürşidü's-Sakaleyn denirdi.
Hazret-i Şa'ban-ı Veli kutbiyyet makamına ulaştıklarında Allah'tan üç şey istemiştir:
1. Tarikatına intisab edenlerden bir kimse seyr-ü sülukun sırlarına haberdar olamadan vefat ederse o kimseye son nefesinde tevhid-i zat zevkinden ihsan buyurulması,
2. Tarikatı saliklerinin cin ve peri tasallutundan, bilhassa sihir yapıcıların sihirlerinden muhafaza olunması,
3. Kıyamet gününe kadar ariflerin eksik olmaması.
Gerçekte bu tarikattan çok arifler yetişmiştir. Salikler arasında cin ve periye musallat olanların bulunmadığı kitaplarda yazılıdır. Ömrünün sonlarına yakın dervişlerini yanına toplayarak onlara dua ve nasihatlarda bulunmuştu. Bu arada Istanbul'da Süleymaniye Camii Vaizi, aslen Kastamonulu Muharrem Efendi kendisini ziyarete gelmişti. Gitmeğe hazırlanırken ona, "Gitme, biz ahirete göç yapıyoruz. Benim namazımı kıl, öyle gidersin." buyurdu. Görünür bir rahatsızlığı olmadığından bu sözleri onun yaşlılığına verdiler. Fakat gerçekten kısa bir süre sonra bir cuma sabahı gün doğarken dünyasını değiştirdi. Tarih 18 Zi'lhicce 976 yani 4 Mayıs 1569 Çarşamba günüdür.
Allah şefaatinden ve himmetinden ayırmasın. Ruhuna Fatiha.
