Merkez Bankası kimin kankası? Hafize Gaye Erkan…
Ömür Çelikdönmez 01 Ocak 1970
Yüzyılın Hükümeti, bürokraside kendine özgü kadrolaşmasını gerçekleşiyor. Bu kapsamda Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle Resmi Gazete yayımlanan karar ile Dr. Hafize Gaye Erkan, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanlığı görevine atandı.
Görevini Erkan’a devreden Şahap Kavcıoğlu ise Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) Başkanı oldu.
Şimdi siz olsaydınız bu idari tasarrufta bulunan siyasi iradeye sormaz mıydınız? Bayburtlu Kavcıoğlu madem başarılıydı neden yerine başkasını getirdiniz yok iş bilmez birisiydi o halde neden Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Başkanı yaptınız?
Merkez Bankasının ismi neden “Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası” değil de “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası”dır?
Yasa tasarısında Merkez Bankasının, bir cumhuriyet kurumu olduğunu vurgulamak amacıyla Türkiye Cumhuriyeti ile ilişkilendirilmesi istenmiş; ancak Bankanın, merkezi idareden bağımsız bir kurum olduğunu vurgulayabilmek ve uluslararası finans sistemleri ile daha rahat diyoloğa girebilmesi için kamu kurumlarından farklı olarak ismi “Cumhuriyet Merkez Bankası” olarak belirlenmiştir.
“Türkiye Cumhuriyeti” ibaresine ve kısaltılmış şekli olan “T.C.” ifadesine özellikle yer verilmemiştir. Uluslararası ilişkiler göz önüne alınarak bu isim Meclis İktisat Encümenindeki görüşmeler sırasında “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası” olarak değiştirilmiştir.
Merkez Bankasında Ecnebi parmağı!..
Kurtuluş Savaşı ile kazanılan siyasi bağımsızlığı, ekonomik bağımsızlıkla güçlendirmek amacıyla bir merkez bankası kurulması yönünde çalışmalar başlatıldı. Bu konu ilk olarak 1923 İzmir İktisat Kongresinde ele alındı “tedavül bankası” işlevi görecek “millî devlet bankası” kurulması fikri üzerinde duruldu. Çünkü Lozan’a göre banknot ihraç etme yetkisine sahip Osmanlı Bankası’nın 1924 yılında sözleşmesi sona erecekti.
Bu çerçevede, Merkez Bankasının kuruluş aşamasında diğer ülkelerin merkez bankalarından da görüş istendi. 1928 yılında Hollanda Merkez Bankası İdare Meclisi Başkanı Dr. G. Vissering, Türkiye’ye davet edildi.
Vissering hazırladığı raporda hükümete bağlı olmayan ve bağımsız olarak örgütlenmiş bir merkez bankasının gerekliliğine dikkat çekmiştir. Benzer şekilde İtalyan Uzman Kont Volpi, Türk parasının istikrarının sağlanması için bir merkez bankası kurulmasının şart olduğunu belirtmiştir.
Hükümet, merkez bankası kurulmasına ilişkin görüşlerin tümünü değerlendirdikten sonra gerekli yasal çerçevenin hazırlanması için harekete geçerek bu amaçla, Lozan Üniversitesinden Prof. Leon Morf’un katkılarıyla Merkez Bankası yasa tasarısı hazırlandı.
1924'te Ziraat Bankası'nı hükümetlerin siyasi etkisinden kurtarmak, tarımsal kredilerle sınırlanmış olan faaliyetlerini genişletmek amacıyla, TBMM'de 444 sayılı Bütçe Kanunu kabul edildi (19 Mart). Banka organları Umumi Heyet, Umumi Heyet Müfettişleri, İdare Meclisi ve Umum Müdürlük biçiminde oluşturuldu.
Prof. Leon Morf, Genel Müdürlük görevine getirildi. 1924-1926 yılları arasında Ziraat Bankası’nda Genel Müdürlük yapan Morf ve ekibi tarafından hazırlanan tasarı, Türkiye Büyük Millet Meclisinde (TBMM) 11 Haziran 1930 tarihinde kabul edilerek “1715 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu” adı ile 30 Haziran 1930 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştı.
Merkez Bankası, 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyetlerine başlatıldı. Diğer kamu kurumlarından farklılığının ve bağımsızlığının bir göstergesi olarak anonim şirket biçiminde hukuki varlığını kazanan Banka, Umum Müdürlük şeklinde yapılandırıldı.
Bankanın hisseleri (A), (B), (C) ve (D) sınıflarına ayrılmıştır. A sınıfı hisseler hükümete aittir. Kuruluş Kanunu’nda Bankanın bağımsızlığının güçlendirilmesi amacıyla bu hisselerin toplam sermayenin yüzde 15’inden fazla olamayacağı belirtilmiştir.
B sınıfı hisseler milli bankalara, C sınıfı hisseler yabancı bankalar ile imtiyazlı şirketlere, D sınıfı hisseler ise Türk ticaret kuruluşlarıyla Türk uyruklu gerçek ve tüzel kişilere ayrılmıştır. Kuruluş sürecinde, halkın hisse satın alması yönünde kamuoyunda tanıtım kampanyaları yürütülerek, özellikle devlet memurlarının banka hisselerini satın almaları için çaba sarf edilmiştir. Bankanın temel organı Hissedarlar Umum Heyeti olarak belirlenmiştir.
Bunun dışında diğer organlar; Bankanın en yüksek yönetim organı olan İdare Meclisi, denetleme görevini yürüten Murakıplar Komisyonu, iskonto, faiz hadleri ve kredi işlerini düzenleyen İskonto ve Kredi Encümeni, memurların atanması ile kredi ve iskonto muamelelerini düzenleyen İdare Heyeti, Umum Müdürlük ve Şubeler olarak belirlenmiştir. Kuruluş Kanunu’na göre Merkez Bankasının temel amacı ülkenin ekonomik kalkınmasını desteklemektir. Bu amaçla Banka, banknot basma yetkisine tek elden sahip duruma getirilmiştir.
Türkiye'de ilk kadın Merkez Bankası başkanı…
Hafize Gaye Erkan'ın Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanlığı'na atanmasıyla, dünyada kadınlar tarafından yönetilen merkez bankası sayısı 23'e yükseldi. Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk kadın Merkez Bankası Başkanı oldu.
Bunun yanında Erkan, bu görevi üstlenen en genç isim olma unvanına da sahip oldu.
Tunceli - Elazığ - Malatya hattından…
1982 yılında İstanbul'da dünyaya gelen Hafize Gaye Erkan'ın babası Elazığlı Makine Mühendisi Erol Erkan, annesi ise Matematikçi Gamze Erkan.
-Babası Erol Erkan ve annesi Gamze Erkan ile...-
Gaye Erkan, ailenin tek çocuğu. Ailesinin maddi durumu oldukça iyi çünkü Bağdat Caddesinde oturabilecek kadar gelire sahipler. Ancak bazı kaynaklarda Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan'ın aile köklerinin Malatya'dan geldiği ve Özal ailesiyle akraba bağları olduğu ifade ediliyor.
Erkan ailesinin Malatya'dan İstanbul’a göç ettikleri bilinmektedir. Erol Erkan’ın amcasının oğlu Hüseyin Hüsnü Doğan ise Turgut, Korkurt, Yusuf Bozkurt Özal kardeşler ile hala dayı çocuklarıdır.
Hafize Hanım'ın erkek kardeşi İsmail Doğan 1948 yılında ölünce, kardeşinin oğlu dört yaşındaki Hüsnü Doğan'ı annesi Hatice’nin ricası üzerine yanına aldı. Hüsnü Doğan, iki yıl aile ile birlikte kalmıştır. Hüsnü Doğan'ın politik kariyeri aile ile çok iç içe geçmiştir.
Turgut Özal, Korkut Özal ve Yusuf Bozkurt Özal’ın annelerinin adı da Hafize Özal'dır. Merkez Bankası'nın başına geçen Hafize Gaye Erkan'ın ilk ismiyle aynı olması dikkat çekiyor.
Özal Ailesinin Babası Malatya'nın Çırmıktılı yani şimdiki adıyla Yeşilyurt ilçesinin Ünlüoğulları ailesinden banka memuru Mehmet Sıddık Özal, annesi ise Tunceli Çemişgezekli, ilkokul öğretmeni, Kürt kökenli Hafize Hanım'dır.
Nitekim demokratik çözümün gerekliliğine inanan Turgut Özal, ilk açılımını “Benim anneannem de Kürt’tü” cümlesiyle yaptı. Kürtçe eğitim ve yayın da ilk kez Özal döneminde gündeme geldi. Hafize Hanım, Hasan Celal Güzel başta olmak üzere birçok önemli ismin de öğretmenliğini yapmış birikimli bir öğretmendi.
Özal ailesine “Ermeni kökenli” demişlerdi
Almanya Hamburg Üniversitesi’nde Yüksek mimarlık okuyan SHP eski Milletvekili İbrahim Aksoy 2007'de; Özal ailesinin Ermeni asıllı olduğu iddiasında bulunmuştu.
1 Temmuz 1905 Çemişgezek Mezire Köyü doğumlu olduğu bilinen Hafize Sevgi Özal'ın köyünün asıl adıTuma Mezire'dir ve Ermeni köyüdür. Köydeki S. Kevork Kilisesi’nin bitişiğindeki bir oda, başlarda okul olarak kullanılmaktaydı. 1900 tarihinde kilise restore edilir ve ondan bir oda ayırıp köyün yeni okulu yaparlar. 1908’te, ABD’deki Tuma Merzeli gurbetçiler bir eğitim derneği kurup, köy okullarının ihtiyaçlarını karşılamaya gayret ederler. Öğretmen Bedros (soyadı meçhul) burada görev yapan kişi olarak anılmakta. Köydeki Türklerin de sadece çocukların eğitimine tahsis edilmiş dini bir okulları vardı.
NATO Helikopter Projesi…
Hafize Gaye Erkan, 1982 yılında dünyaya geldi. Üniversite sınavında Türkiye 26'ncısı olarak girdiği Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü'nden mezun oldu. Boğaziçi Üniversitesi bitirme tezi NATO Helikopter Projesiydi. İncirlik üssünde meydana gelebilecek bir kriz anında hangi helikopterin hangi üsse nereye ineceğini en ince ayrıntısında kadar detaylandırmıştı. Tüpraş Rafinerisi’nin verimini artıracak bir bilgisayar destekli üretim projesi de var.
Erkan’a aralarında Stanford, Princeton, Boston, Cornell, California'nın olduğu 9 üniversiteden burs teklifi geldi. Erkan, tercihini Princeton'dan yana kullandı. Böylece her yıl sadece 2 kişiye verilen 'Onursal doktora' bursu karşılığında Erkan, bir ev, ayda 3 bin 200 Dolar cep harçlığı ve ABD Ulusal Bilim Vakfı'ndan araştırmaları için sınırsız bütçe imkânına sahip oldu.
Amerika Birleşik Devletleri'nde eğitimini sürdürdü. Üniversite sınavında Türkiye 26'ncısı olarak girdiği Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü'nü rekor puanla bitiren, Princeton Üniversitesi’nin tarihinde, doktorayı bir yılda tamamlayan ilk öğrenci oldu.
Erkan, 2 yıl süren ve 12 dersten oluşan doktora programını bir yılda tamamladı. Mezunları arasında etkili dünya liderlerini ve dünyayı şekillendirmiş kişilikleri barındıran bir üniversite olan Princeton'ın 246 yıllık tarihinde programı bir yılda bitiren ilk öğrenciydi.
Ayrıca Amerika Birleşik Devletleri'ndeki "en genç finans profesörü" unvanını kazandı. Princeton Üniversitesi, daha sonra doktora derecesi için gerekli minimum çalışma süresini bir yıl olarak değiştirdi.
2014 yılında First Republic Bank'a katılmadan önce 9 yıl boyunca Goldman Sachs dahil birçok finans kuruluşunda çalıştı. ABD'deki mortgage krizinin ardından, Türkiye'deki TMSF'nin (Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu) ABD'deki karşılığı olan FDIC, 2009 yılında First Republic Bank'ın mali kontrolüne müdahale etti.
Gaye Erkan, Başkan olarak atanmadan önce First Republic Bank'ta Kıdemli Başkan Yardımcısı, Yatırımdan Sorumlu Başkan Yardımcısı ve Riskten Sorumlu Eş Başkan ve Mevduattan Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı olarak görev yaptı. First Republic Bank'ın Başkanı ve CEO'su, bu yılın Mayıs ayında bankanın Başkanı olarak atanması üzerine, "Gaye, First Republic üzerinde şimdiden önemli bir etki yapmış olan olağanüstü bir finansal hizmetler yöneticisidir" dedi.
Amerika’dan para getirilmesi gerekirken para kaçıran bir konuma düştü şimdi.
Yeni Merkez Başkanı Hafize Gaye Erkan hakkında First Republic Bank co-CEO’su olduğu döneme ait davanın dilekçesi 24 Nisan 2023’de verilmiş. First Republıc Bank, bu sene iflas etmiş ve James Morgan tarafından devr alınmıştı.
Hürriyet'in ABD Temsilcisi Razi Canikligil: "Merkez Bankası başkanlığına atanan Hafize Gaye Erkan hakkında, ABD’de yöneticisi First Republic Bank’ın müşterileri tarafından bankacılık yasalarını ihlal etmek, suçlamasıyla toplu dava açıldı." bilgisini paylaşmıştı.
2016 yılında "Turk of America" dergisinin özel sayısında, San Francisco Silikon Vadisi'nden New York finans dünyasına, spordan sanata, film endüstrisinden mühendisliğe kadar ABD'deki en etkin 40 Türk genci sıralandı. Listenin ilk sırasında, aktif büyüklüğü 60 milyar dolar olan First Republic Bank'ın kıdemli üst düzey yöneticisi Hafize Gaye Erkan'a yer verildi.
Mart 2022'de Fortune 500 firması, Marsh McLennan'ın Yönetim Kurulu'na katılan Erkan, 2019'dan şirketin 2021'de LVMH tarafından satın alınmasına kadar Tiffany & Co. Yönetim Kurulu'nda görev yaptı. Ayrıca Princeton Üniversitesi Yöneylem Araştırması ve Finans Mühendisliği Bölümü Danışma Konseyi'nde görev yapıyor.
First Republic Bank'ta yaklaşık sekiz yıl boyunca İcra Kurulu Eş Başkanı, Başkan, Yönetim Kurulu Üyesi, Baş Yatırım Sorumlusu, Baş Mevduat Sorumlusu ve Eş Risk Sorumlusu gibi görevlerde bulundu.
Hafize Gaye Erkan; Batur Biçer ile evli. Hafize Gaye Erkan'ın eşi Batur Biçer, 1997 yılında Tarsus Amerikan Koleji'nden sonra Boğaziçi mezunu şu anda, Napier Park Global Capital'de Genel Müdürlük görevinde.
Ana dili Türkçe dışında iyi derecede Almanca ve İngilizce bilen Erkan, halen Amerika Birleşik Devletleri’nin New York şehrinde yaşamaktadır. Finans uzmanı Batur Biçer ile evli olan Gaye Erkan'ın Aslan Selim adında bir oğlu vardır.
ABD finans sisteminin yakınından değil içinden gelen bir isim Gaye Erkan. Bu sistemin avantajını da dezavantajını da iyi biliyor. Kimi çevrelerin dediği gibi “Dişi Kemal Derviş”!.. Devletin kasası emanet edildiğine göre refaransı da sağlam demek ki.
