Faturayı kim ödeyecek?
İbrahim Kahveci 01 Ocak 1970
Türkiye’nin Kuran-ı Kerim’den Nass... diyerek uyguladığı negatif faiz politikasının meyveleri yenildi içildi bitti... Şişirilmiş ekonomi ile AK Parti ve Erdoğan yeniden seçimleri kazandı.
Ve şimdi fatura ödeme zamanı geldi. Veya en geç yerel seçimlerden sonra... (Ertelendikçe fatura da şişiyor)
Mehmet Şimşek ne demişti: “Keşke yerel seçimler hemen yarın olup bitseydi”. Çünkü dayanacak zaman kalmadı.
Kuran-I Kerim’den Nass… politikası ile üretim yüzde 3,3 büyürken tüketim yüzde 19,7 büyüdü. Çılgınca tüketim geliri artırmadı ama onun yerine bolca krediler arttı. Çünkü bankaların büyümesi de yüzde 21,8’e ulaştı.
Bizim olmayan tüketimi ithal ettik ve yabancıların mallarını deli gibi tükettik. Sanal bir cennet içinde seçimleri de geçirdik bitti.
Dış ticaret açığı -122 milyar dolara, buna bağlı olarak cari açık ise -57,8 milyar dolara ulaştı. İhtiyaç duyulan dövizi Cumhurbaşkanı Erdoğan Rusya, BAE, S. Arabistan ve Katar gibi ülkelerden karşıladı. Ama oralarda da deniz bitti.
Deniz bitti ki yeni dönemde Londra piyasasından döviz getirsin diye Mehmet Şimşek göreve getirildi.
Şimdi ne olacak?
Mevcut cari açık politikası bu şekilde sürdürülemeyecek... Bu kesin. Çünkü faiz artırımları başladı bile.
Kasada zırnık dolar yoksa kim size borç verir? O zaman kasaya dolar koymak gerekiyor.
Kasaya koyulacak dolarların da dışarı çıkmaması için dış açığın ve cari dengenin iyileştirilmesi ilk şart.
O zaman ne olacak? Tabii ki kemerler sıkılacak ve sanal cennet sonlandırılacak. Yani faiz artışları peş peşe gelecek. İlki geldi, devamı da gelecek ama dedik ya asıl denge yerel seçimlerden sonra...
Vatandaş hemen uyandırılmamalı... Yerel seçimlerde de sanal ekonomiyle oy toplandıktan sonra asıl faturayı getirmek gerekiyor.
Herkes biliyor ki fatura çok ağır.
Öyle basit kemer sıkma ile bu iş olmayacak. Ertelenmiş dış ödemeler de kapıda bekliyor. Putin boşuna mı seçim döneminde gaz ödemesini veresiye defterine yazdı. Ya da yüksek risk içerisinde yüzde 10 faizle aldığımız dolar borçlarının toplamı 475 milyar dolara ulaştı bile.
Ödeme zamanı çok geciktirilemez noktaya geldi.
İyi ama faturayı kim ödeyecek?
***
Dün verdiğimiz analizi hatırlatalım: Kurlar bilerek yükseltiliyor ve emekli-memur zamları enflasyonla geri alınmak zorunda kalınıyor.
Enflasyon biraz daha katlanacak ve maaş zamları geri alınacak.
Bu ilk fatura...
Keşke bununla bitse...
Mesela 2018 seçim sonrasını hatırlayın. Yine benzer durumdu... Yine kriz seçim sonrasına ertelenmiş ve fatura 2018 Ağustos faiz artırımından sonra ödenmişti.
Şubat 2018’de 28 milyon 166 bin olan çalışan sayısı 2 yıl sonra Şubat 2020’de 26 milyon 754 bine düşmüştü. (Pandemi öncesi son durum, yani henüz pandemi etkisi hiç görülmemişti)
İstihdam kaybı -1 milyon 412 bin kişiydi ama burada bir detay önemliydi.
Lise ve altı eğitimlilerde istihdam kaybı tam -2 milyon 252 bine ulaşırken üniversite mezunlarında çalışan sayısı +840 bin kişi artmıştı. Lise ve altı eğitimli her 100 çalışandan 8 kişi işini kaybetmiş ama yükseköğretim mezunları iş bulmaya devam etmişti.
Demek ki kemer sıkma faturasını alt eğitim grubu ödemişti.
Şimdi de durum çok farklı olmayacak. Yine fatura alt eğitim grubuna kesilecek. Hatta bu fatura 2018 krizinden daha ağır olduğu için işini kaybedeceklerin sayısı ve oranı da daha yüksek olacak. Hatta süresini de daha uzun olacak.
Yaklaşık 22 milyon lise ve altı eğitimli çalışanın bir-iki yıl içerisinde belki de 3 milyon civarı bu kesiminin işini kaybetmesi beklenmelidir. 2018-2019 kemer sıkma süreci yaklaşık 1,5 yıl sürmüştü ama bu sefer sürenin 2 yılı aşması bekleniyor.
Bakalım gerçek rakamlar ne olacak?
Ama kemer sıkma dönemlerinde en fazla sabit gelirliler faturayı ödüyor. Ve de alt eğitim grupları...
Şimdi sabit gelirlilerin ilk fatura ödemesi ‘verilen maaş zamlarının kur artışı ve sonrasında enflasyon olarak geri alınması’ olarak başladı bile... Yerel seçimlerden sonra ise ikinci fatura ise işten çıkarmalar olarak gelecek.
Herkes hazır olsun ve faturayı ödemeye başlayalım.
Ama siz siz olun bu fatura ödemesine bahşiş bırakmayın... Belki de bahşişi çoktan bıraktınız ve ikinci kez bahşiş ödemek istiyor olabilirsiniz...
Tabii ki siz bilirsiniz... Karar sizindir.
