Kayıkçı Kul Mustafa
01 Ocak 1970
Kayıkçı Kul Mustafa, Türk halk edebiyatı'nın Bektaşî koluna bağlı halk ozanı. Şairin doğum ve ölümüyle ilgili net bilgiler bulunmamakla beraber; 17. yüzyıl ozanı olduğu belirlenebilmiştir. Kimi kaynaklarca 1658'de öldüğü rivayet edilmektedir. Ancak bu iddianın tersi olarak 1659'da öldüğünü savunan araştırmalar da vardır. Edebiyatçı Ahmet Kabaklı ise Kayıkçı Kul Mustafa'nın ölümünün 1646'dan sonra gerçekleştiğini söylemektedir.[8] Ozanın, nerede doğduğu konusunda da yeterli bilgi yoktur. Ancak Genç Osman Türküsü'nün Osman Şevki Uludağ tarafından Aydın çevresinde derlenmesi; şairin dilinde görülen "bencileyin, sencileyin" gibi arkaik kelimelerin bugün Nazilli ağzında hala kullanılması ve ozanın hayatının ilk döneminin bahriyeli olarak geçmesi (Aydın eski bir denizci beyliğidir.) gibi bilgileri birleştirdiğimizde; Kayıkçı Kul Mustafa'nın Aydın - Nazilli çevresinde doğmuş olabileceği ihtimali güçlenmektedir. Ayrıca; sanatsal olarak büyük ölçüde etkilediği Aşık Ömer'in de aslen Aydınlı olduğuna dair iddialar bu savı önemli bir bilgi haline getirmektedir. Genç Osman Destanının Kayıkçı Kul Mustafa'nın en önemli eseri olduğu konusunda; edebiyat tarihçilerinin büyük bir bölümü ortak fikirdedir. Hatta bazı eserlerde Genç Osman Hikâyesi, şairinin ismine eş değer görülmüş ve ansiklopedik madde başlıkları Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikayesi olarak adlandırılmıştır. Genç Osman Destanı aslen bir şiir olmasına rağmen; halk tarafından anonimleştirilmiş ve türkü, hikâye gibi varyantları ortaya çıkmıştır. Kayıkçı Kul Mustafa eserlerinde halk diline yakın ve Divan edebiyatı çizgisinden uzak bir söyleyişe sahiptir. Ancak buna rağmen Nefi ile birlikte; Sultan Murat'ın en yakın iki musahibinden biridir.
Kayıkçı Kul Mustafa, 17. yüzyıl Türk Halk edebiyatı ozanlarındandır. Kul Mustafa, döneminin Osmanlı Ordusu olan Yeniçeri Ocağı'nda kayışçı olarak çalıştığı için, kaynaklarda adı Kayışçı Mustafa olarak geçmektedir. Daha sonraki dönemde ise daha çok kayıkçı ön adıyla anılmıştır. Bir başka iddiaya göre ise; Osmanlı Donanması'na katılıp Küçük Murat Reis ile Cezayir'e gittiği için kendisine kayıkçı adı verilmiştir. Kayıkçı'nın Murat Reis ile yaptığı deniz seferleri sırasında yazdığı dörtlükler bu olasılığı güçlendirmektedir. Aşağıdaki dörtlük Kayıkçı'nın deniz seferlerini anlattığı şiirlerine örnektir:
« Kalktı yelken eyledi Murat Reis
Baş başa düşmana varırım demiş
Vaktinize hazır olun gaziler
Ya ser verir ya ser alırım demiş »
Türk edebiyatında bilinen üç tane Kul Mustafa olduğundan zaman zaman Kayıkçı Kul Mustafa'nın şiirleri bu ozanların şiirleriyle karıştırılmıştır. Kul Mustafa, Abaza Hasan Paşa İsyanı ve Bağdat Seferi gibi döneminin önemli olaylarını yaşamış ve bu olaylara şiirinde yer vermiştir. Olay örgüsünü gerçek yaşamdan alan şiirleri arasında Aksaraylı Genç Osman'nın ölümü üzerine yazdığı koçaklama - destan tarzındaki şiiri özellikle sınır boylarındaki askerler tarafından benimsenmiş; bazı edebiyat otoritelerince de kabul görüp, "kahramanın adını günümüze getirmiş, kendi adını da ölümsüz yapmış" şeklinde yorumlanmıştır. Kul Mustafa'nın Osmanlı gezgini Evliya Çelebi tarafından, Seyahatname'de çöğür çalmayı bilen ozanlar arasında gösterilip; zamanının önemli el yazması dergilerinde ve cönklerde şiirlerinin yer alması; şairin döneminde bilinen bir ozan olduğunu göstermektedir. Ozan, gerçek ününü söylediği lirik sevgi şiirleri ve özellikle koçaklama-destan türündeki başarısıyla elde etmiştir. Şiirlerinde genellikle 11'li hece ölçüsü kullanır; kullandığı dilde Divan Edebiyatı etkisi fazla görülmez. Ayrıca, Bektaşiliği benimsedikten sonra nefesler söylemiştir.
