Ali Fuat Başgil
1893 – 17.04.1967 01 Ocak 1970
Hukukçu, siyasetçi. 1893 yılında Çarşamba ilçesinde doğdu. İlkokulu Çarşamba’da, ortaokulu İstanbul’da okudu. Birinci Dünya Savaşı’nın başlaması nedeniyle lise tahsilini yarıda bıraktı ve yedek subay teğmen rütbesiyle askerlik görevine başladı. Dört yıl Kafkas cephesinde savaştı. Savaş sonrası eğitimini tamamlamak için Paris'e gitti. Lise eğitimini Paris Buffone Lisesi’nde tamamladı. Yükseköğrenimine Grenoble Hukuk Fakültesi’nde devam etti. Doktorasını “Boğazlar Meselesi” konulu teziyle Paris Hukuk Fakültesi’nde tamamladı. Ayrıca bu dönemde Paris Siyasî İlimler Yüksekokulu ile Sorbonne Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nden diploma aldı. Lahey Devletler Hukuku Akademisi’nin kurlarına devam ederek burayı da başarıyla bitiren Başgil, 1929 yılında yurda döndü.
Türkiye’ye döndükten sonra Millî Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Kurumu’na Genel Müdür Yardımcısı olarak atandı. 1930 yılında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde açılan imtihanı kazanarak doçent oldu. Bir yıl sonra da profesörlüğe yükseldi. 1933 yılının sonlarına kadar Hukuk Fakültesi’nde Roma Hukuku derslerine girdi. İstanbul Üniversitesi’nin kurulması üzerine Anayasa Hukuku derslerini okutmak üzere bu üniversiteye geldi. Görevi sırasında Mülkiye Mektebinde hocalık, İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebinde müdürlük yaptı.
1937 yılında Hatay’ın bağımsızlığı konusunda Cenevre’de toplanan Milletler Cemiyeti Komisyonu’nda Türk heyetinin hukuk müşavirliğini yaptı. Bağımsızlığa kavuştuktan sonra Hatay Cumhuriyeti’nin anayasasını hazırladı. 1939 yılında ordinaryüs profesör oldu. Türkiye’de ilk defa iş hukuku derslerini ihdas etti, müfredat programını hazırladı ve hocalığını yaptı. 1938-1942 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin dekanlığını yaptı. 1947 yılında Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti’ni kurdu. 1952’de Pakistan’da, 1959’da Ürdün’de toplanan İslam kongrelerinde ve 1959’da Almanya’da yapılan Hukuk kongresinde Türkiye’yi temsil etti.
27 Mayıs 1960 İhtilâli’nde Millî Birlik Komitesi tarafından 147 öğretim üyesiyle birlikte üniversiteden uzaklaştırıldı. Daha sonra bu öğretim üyelerinin üniversiteye iade edilmelerini sağlayan özel kanuna rağmen, bunu bir haysiyet meselesi yaparak üniversiteye dönmedi ve 1961 yılında emekliye ayrıldı.
Ali Fuat Başgil, emekli olduktan kısa bir süre sonra politikaya atıldı. 15 Ekim 1961’de Adalet Partisi’nin Samsun listesinden bağımsız aday olarak senatör seçildi. Bu devrede cumhurbaşkanlığına adaylığını koyduysa da bazı baskılardan dolayı adaylıktan çekildi ve senatörlükten istifa etti. 1962’de İsviçre’ye giderek Cenevre Üniversitesi’nde Türk Dili ve Türk Tarihi kürsülerinde başkanlık yaptı. 1965 seçimlerinde Adalet Partisi’nden milletvekili seçilerek tekrar parlamentoya girdi. Bu dönemde Anayasa Komisyonu başkanlığını yaptı. 17 Nisan 1967’de 74 yaşında vefat etti.
Kitapları: “La Question des Detrois” (1928), “Esas Teşkilât Hukuku Dersleri” (1934), “La Vie Juridique des Peuples” (1939), “Klasik Ferdî Hak ve Hürriyetler Nazariyesi ve Muasır Devletçilik Sistemi” (1938), “Esas Teşkilat Hukuku Dersleri” (3 cilt, 1940), “Türkiye İş Hukuku” (1940), “Vatandaşın Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Müracaat Hakkı” (1944), “Hukukun Ana Müessese ve Meseleleri” (1947), “Cihan Sulhu ve İnsan Hakları” (1948), “Türkçe Meselesi” (1948), “Vatandaş Hürriyeti ve Bunun Teminatı” (1948), “Demokrasi ve Hürriyet” (1949), “Gençlerle Başbaşa” (1949), “Din ve Laiklik” (1955), “Türkiye Siyasî Rejimi ve Anayasa Prensipleri” (1957), “Dinde Reformcular” (Eşref Edib, N. Topçu, İ. H. Danişmend ve M. R. Ogan ile 1959), “Vatandaş Hak ve Hürriyetlerinin Korunması ve Anayasamızın Eksiklikleri” (2 cilt, 1960), “İlmin Işığında Günün Meseleleri” (1960), “Demokrasi Yolunda” (1961), “27 Mayıs İhtilâli ve Sebepleri” (1963)
