Selahaddin Eyyubi
01 Ocak 1970
Selahaddin Yusuf bin Eyyub (Arapça: ???? ????? ???????, tam adı: ????? ?????? ??? ??????? ???? ????? ???? ??? ?????; el-Malik el-Na?ir Ebu el-Mu?affar ?ali? el-Din Yusuf İbn Eyyub), (d. 1138, Tikrit - ö. 4 Mart 1193, Şam) Mısır ve Suriye sultanı, Eyyubi hanedanının kurucusu olan Müslüman Kürt lideri. Hıttin Muharebesi ile 2 Ekim 1187'de Kudüs'ü Haçlı kuvvetlerinden alarak kentte 88 yıl süren Hristiyan egemenliğine son vermiş, akabinde Hıristiyanların düzenledikleri III. Haçlı Seferi'ni etkisiz hale getirmiştir. En güçlü olduğu dönemde Mısır, Suriye, Irak, Hicaz ve Yemen egemenliği altındadır. Irak'taki Selahaddin ili ve Selahaddin Kartalı da onun adını taşımaktadır.
Soyu ve ailesi
Tarih boyunca Selahaddin Eyyubi'ye farklı etnik kökenler atfedilmiştir. Genel kanaat Selahaddin'in Türk olduğu yönündedir.[1][2][3][4][5][6] Zeki Velidi Togan, Eyyubîlerin evvelâ Kürtleşmiş sonra da Türkleşmiş bir cenubî Arap sülâlesinden olduğunu aktarmıştır.[7] Bunun yanı sıra Türk kökenli olduğu da iddia edilir.[8][9][10][11] Tarihçi İbn Haldun'a göre ise Selahaddin Eyyubi'nin ataları, Yemen'in Himyeri vilayeti eşrafından Hezbâniyye Kürtlerinin Ravvadi aşretine mensup Araplardandı[12][7][13] ve bu aşiret Himyeri bölgesini yüzyıllarca yönetmiş Devs hanedanına akraba idi.
Selahaddin Eyyubi, bir 12. yüzyıl Arap yazmasındanAilesi
Dedesi Şadi, Bağdat şehrinin valisi olan Bihruz'un yakın arkadaşı idi.[14] Bihruz nüfuzunu kullanarak Şadi'nin oğlu Necmeddin Eyyub'un Tikrit'in kumandanlığına atanmasını sağlamıştır.[15][16] Böylece Büyük Selçuklu sultanı Muhammed Tapar Şadi'i ailesiyle birlikte Tikrit civarına yerleştirdi.
İmadeddin Zengi'nin ordusu 1131'de Karaca el-Saki tarafından mağlup edildi ve Zengi, Tikrit'e sığındı.[kaynak belirtilmeli] Selahaddin'in babası Necmeddin Eyyub ve amcası Esedüddin Şirkuh (??? ????? ?????? ?? ????; Şirkuh: Farsça'da Dağ Aslanı anlamındadır), Zengi'ye yardım etmiş ve Tikrit'te hapseilen Aziduddin el-Mustevfi'nin kaçmasını sağlamışlardır. Bunun üzerine Bihruz ile araları açılmış, buna mukabil Musul ve Halep Atabeyi Zengilere yaklaşmışlardır. Şirkuh'un bir Selçuklu yüksek memuru öldürme olayından sonra iki kardeş Zengi'ye başvurmuş ve 1138'de görevinden alınan Necmeddin Eyyub ve ailesi İmadeddin Zengi'nin hizmetine girmiştir.[17].[kaynak belirtilmeli] Selahaddin'in annesi Selçukluların Harim (????) emiri Şihabeddin Mahmud ibn Tokuş el-Harimi[18]'un kızkardeşidir. Şam bölgesini yöneten Tutuş'un aksine, Tekeş ile ilgili bir olay, İbn-ul Esir tarafından aktarılıyor[19] Kız kardeşi Sitti Şam (Zümrüt Hatun) önce Hüsameddin Muhammed (Hüsameddin Muhammed bin Ömer bin Laçin[20])'in babasıyla daha sonra amcası Şirkuh'un oğlu Nasreddin Muhammed ile evlendirilmiştir.
Şahsiyeti ve öğrenim hayatı
Hıttin Savaşı sonrası, Selahaddin ve Lüzinyanlı Guy.Selahaddin tanınmış bir ailede dünyaya geldi.[21] Doğduğu gece, babası Necmeddin Eyyübi ailesini de alarak Halep'e göçtü.[21] Burada Kuzey Suriye'nin güçlü Türk valisi İmadeddin Zengi'nin hizmetine girdi.[21] Baalbek ve Şam'da büyüyen Selahaddin, ayrıcalıklı bir çocukluk geçirmedi. Askeri eğitimden ziyade dini derslere meraklıydı.[21]
Sanatla ve ilimle uğraşırdı. İmadeddin Zengi'nin babası Necmeddin Eyyub'u vali olarak atadığı tarihi Baalbek şehrinde ve Şam’da büyüdü. Burada iyi bir tahsil hayatı geçirdi. Selahaddinin biyografisini yazan al-Wahrani Onun Öklid Geometrisi, Astronomi, Matematik ve Aritmatik konularında uzman olduğunu belirtmiştir[22]. Ayrıca İlm-i Mantık, Felsefe, Sosyoloji, Fıkıh (İslam Hukuku) ve Tarih öğrenmiş, Şam'da Dar'ul-Hadis (Hadis Üniversitesi)'nden mezun olmuştur.
Erken Hizmet Dönemi
Henüz 26 Yaşındayken amcası tarafından eğitilmek üzere kendi hizmetine alınmıştır[23]. Mısırın güçlü aşiretlerinden Banu Ruzzaiklerin ele geçirilmesinde Fatımi halifesinin yanında savaşmışlar. Daha sonra Haçlı ordusun elinde bulundurduğu Mısırdaki Bilbeis şehrin ele geçirmişlerdir. Asıl ön plana çıktığı olay ise Bilbeis'in ele geçirilmesinden sonra karşılaştıkları Haçlı ordusuna karşı amcasının ordusunun sol kanadını oluşturan Kürt süvari birlikleri ile elde ettiği başarı ile kendini göstermiştir[24]. Savaşın sonunda haçlı kumandanı "Kayserili Hugh" (Hugh of Caesarea) Selahhaddin'in birliğine saldırdığı esnada ele geçirilmiştir[24]. Şavaşın sonunda Selahaddin ve amcası Şirkuh İskenderiye geçmişler burada kendilerine halife tarafından para, asker, ve ve bir kale idaresi verilmiştir[25]. Kaleye saldıran Mısır haçlıları Şirkuh'un birliklerini dağıtmışlar fakat Selahhattin şehri tek başına savunmuştur[26].
Haçlılarla mücadelesi
Mısır seferi
I. Haçlı Seferi sonucunda kurulan Kudüs Krallığı gözünü Mısır'a dikmişti. Mısır'ın iç siyaseti karışıklıklar içindeydi. Mısır veziri Şavar bir saray darbesi sonucu vezirlikten olunca gizlice Şam'a Nureddin Mahmud Zengi'nin yanına gitti ve O'ndan yardım istedi (1164). Nureddin Mahmud bu olayı fırsat bilerek İslam dünyasındaki iki başlılık problemini halledebileceğini ve müslümanları tekrar haçlılara karşı birleştirebileceğini de hesaba katarak Şavar'a olumlu yanıt vermiştir.
Selahaddin'in askeri hayatı bu noktada, amcası Esedüddin Şirkuh’un hizmetine girmesiyle başladı. Mısır'a gönderilecek orduya Nureddin Mahmud komutan olarak Şirkuh'u atadı. Şirkuh Nureddin Zengi'nin emriyle, ilki 1164 yılında olmak üzere Mısır’a üç sefer düzenledi. Selahaddin bu seferlere Nuredddin Zengi'nin emriyle katılmıştır. Önceleri Selahaddin bir ilim adamı olmak istiyordu, yönetici olmak gibi bir niyeti yoktu. Nureddin Mahmud, Selahaddin'in bütün karşı çıkmalarına rağmen askeri sahada Selahaddin'den faydalanmak istemişti.
Fatımiler hilafetini devam ettirmek adına Haçlılarla işbirliğine gitti. Ordu Mısır'a ulaşıp Şavar tekrar Fatımi Halifesi tarafından Mısır veziri ilan edilince verdiği sözlere uymadı ve ihanet etti. Şirkuh hem Kudüs kralı I. Amalrik ile hem de Mısır’ın Fatımi halifesinin veziri Şavar ile mücadele etmek zorunda kaldı. Şavar yaptığı ihanetin cezasını öldürülerek buldu. Fakat Şirkuh da iki ay sonra öldü. Selahaddin, amcası Şirkuh'un ölümünden sonra, henüz 31 yaşındayken Mısır'daki Suriye birliklerinin komutanlığına, melik unvanıyla Mısır vezirliğine atandı. (1169).
Eyyubi Devleti'nin kurulması
1171’de Mısır’da Şii Fatımi halifeliğine son vererek Sünniliğe dönüldüğünü ve Bağdat'taki Abbasi halifeliğine bağlılığını ilan eden Salaheddin Eyyubi böylece Mısır’ın tek yöneticisi durumuna geldi. Böylece İslam dünyasındaki iki başlılık son bulmuş ve biri Bağdat'ta, biri de Mısır'da olmak üzere mevcut olan iki halifeli yapı değiştirilmiş oldu. Artık İslam dünyasında tek bir halife vardı. Bu olay müslümanların haçlılara karşı birleşmesinde tarihi dönemeçlerden birisi olmuştur.
Selahaddin Nureddin Mahmud Zengi’ye hayatı boyunca bağlı kaldı, fakat Nureddin'in 1174 yılında vefat etmesiyle durum değişti. Selahaddin, Nureddin'in dul eşi İsmedüddin Hatun ile evlendi. Fakat Nureddin'in yerine geçen oğlu İsmail, Selahaddin'i tanımadı ve işbirliğine yanaşmadı. Mısır’daki zengin tarım topraklarını mali dayanak olarak kullanan Salaheddin, Nureddin’in çocuk yaştaki oğlu adına naiplik talebinde bulunmak üzere küçük, ama çok disiplinli bir orduyla Suriye’ye hareket etti. Ama çok geçmeden bu talebinden vazgeçerek, 1174’ten 1186’ya değin Suriye, Kuzey Mezopotamya, Filistin ve Mısır’daki tüm Müslüman topraklarını kendi bayrağı altında birleştirmeye girişti ve İslam birliğini tekrar kurdu. Zamanla sahtekarlık, ahlaksızlık ve gaddarlıktan uzak, cömert, erdemli, ama kararlı bir hükümdar olarak ünlendi. O zamana değin iç çekişmeler ve yoğun rekabet yüzünden Haçlılara direnmede güçlük çeken Müslümanların maddi ve manevi açıdan güçlenmelerini sağladı.
Hıttin Savaşı
Selahaddin, yeni ya da gelişmiş askeri teknikler kullanmak yerine, çok sayıdaki düzensiz kuvvetleri birleştirip disiplin altına alarak askeri güç dengesini de kendi lehine çevirmeyi başardı. 1187’de günbütün gücüyle, Latin Haçlı krallıklarına yöneldi. Bu arada Kudüs Kralı ölmüş yerine Lüzinyanlı Guy geçmişti.
Selahaddin, Kudüs kralını ve ordusunu Kuzey Filistin’de Tiberya yakınlarında Hıttin'e kadar getirmeyi başardı. Hıttin kuyularıyla ünlü bir yerdi. Selahaddin çok önceden kuyuları tutmuştu, böylece haçlılara bir damla su bırakmadı.
Kudüs ordusu günlerce süren yürüyüşten sonra 4 Temmuz 1187’de tükenmiş ve susuzluktan bitkin düşmüş bir bir halde Selahaddin ile karşılaştı, İslam ordusu çoktan kuyuları tutmuş ve hiçbirini bırakmak gibi bir niyeti de yoktu. Bu noktadan sonra geri dönemediler ve Selahaddin'in karşısına çıkmak zorunda kaldılar. Hıttin Savaşı'nda Seladdin, Haçlı ordusunu yenmeyi başardı. Haçlıların verdiği kayıpların büyüklüğü Müslümanların Kudüs Krallığı’nın neredeyse tümünü ele geçirmesini sağladı. Akka, Betrun, Beyrut, Sayda, Nasıra, Caesarea, Nablus, Yafa ve Aşkelon üç ay içinde düştü. Salaheddin Haçlılara en büyük darbesini ise 88 yıl Frankların elinde kalan Kudüs’ü 2 Ekim 1187’de teslim alarak indirdi.
Üçüncü Haçlı seferi
Selahaddin’in başarısına düşen tek gölge Sur’un ele geçirilmemesiydi. 1189’da Haçlı işgali altında yalnızca üç kent kalmış, ama sağ kalan dağınık Hristiyanlar zorlu bir kıyı kalesi olan Sur’da toplanarak Latin karşı saldırısının çıkış noktasını oluşturmuşlardı. Kudüs’ün düşmesiyle derinden sarsılan Batılılar yeni bir Haçlı seferi çağrısında bulundu. III. Haçlı Seferi çok sayıda büyük soylu ve ünlü şövalyenin yanı sıra, üç ülkenin krallarını da savaş alanına çekti.
III. Haçlı Seferi uzun ve tüketici oldu. I. Richard ("Aslan Yürekli" Richard) hiçbir sonuca ulaşamadı. Haçlılar Doğu Akdeniz’de ancak güvensiz bir toprak parçasına tutunabildiler. Kral Richard Ekim 1192’de dönüş için yelken açtığında savaş sona ermişti.
Ölümü
Selahaddin başkent Şam’a çekildi. 1193 yılında öldü. Ölümünün ardından akrabaları imparatorluğu paylaştılar.
11 Aralık 1917 tarihinde Kudüs'e giren İngiliz Orduları Komutanı Orgeneral Edmund Henry Hynman Allenby Selahaddin Eyyubi'nin mezarına vurarak; 'Kalk Selahaddin biz yine geldik' şeklinde bir konuşma yapmıştır.[kaynak belirtilmeli]
Popüler kültür
Selahaddin Eyyubi, 2005 yılında çekilen Cennetin Krallığı adlı filmde Suriyeli aktör Hasan Mesut tarafından canlandırılmıştır.
Kaynakça
Dipnotlar
1.^ Saladin (İngilizce). Britannica Online Encyclopedia. 29 Kasım 2009 tarihinde, 14:23 saatinde erişilmiştir.
2.^ "Ayyubids and Mamluks." Historical Atlas of the Islamic World. Derby, United Kingdom: Cartographica, 2004. 62-63. Gale Virtual Reference Library. Gale.
3.^ Hillenbrand, Carole. "Sultanates: Ayyubid." Encyclopedia of Islam and the Muslim World. Ed. Richard C. Martin. Vol. 2. New York: Macmillan Reference USA, 2004. 657-660. Gale Virtual Reference Library. Gale.
4.^ Selahaddin'in ailesi Ermenistan bölgesinden çıkan Kürtlerdir, Vladimir Minorsky, The Prehistory of Saladin, Studies in Caucasian History, Cambridge University Press, 1957, pp.124-132.
5.^ sf. 26-27. Saladin. Ehrenkreutz, Andrew S. State University of New York Press, 1972. History e-book project.. ACLS Humanities E-book.
6.^ a b "Encyclopedia of World Biography on Saladin" (in English). http://www.bookrags.com/biography/saladin/. 2008-08-20'de erişildi.
7.^ a b Togan, Zeki Velidi (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş, Cilt 1, Enderun Kitabevi, İstanbul. sf. 179.
8.^ Mehmet Ögel ve Ali Tayyar Önder, Selahattin'in Gence çevresinde Şeddadiler sülalesini kuran büyük dedesinin babasının ismi Kartuk/Kürtuk olup, Türk olduğunu iddia etmektedir. (Türk Milli Bütünlüğü İçerisinde Anadolu - Prof. Dr. Mehmet Ögel, Türkiye'nin Etnik Yapısı: Halkımızın Etnik Kökenleri ve Gerçekler - Ali Tayyar Önder, 2006.)
9.^ The Crusades (İngilizce). Calgary Üniversitesi.
10.^ Dr. Mehmet Sılay, "Ortadoğu Barışının Mimarı Selahaddin Eyyubi", İstanbul, 2009.
11.^ William Leonard Langer, "A survey of European civilization", c.1, s. 217, 1947.
12.^ İbn Haldun, "Mukaddime", 2. cilt, sh. 622, Milli Eğitim Bakanlığı, 1996.
13.^ Ramazan Şeşen (2000). Salahaddin Eyyubi ve Devri, ISBN 975-7874-13-2
14.^ Mehmet Kemal Işık, Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, Kasım 2000, ISBN 975-431-111-0, s. 23.
15.^ R. Stephen Humphreys, "From Saladin to the Mongols: The Ayyubds of Damascus, 1193–1260¨, State University of New York Presss Albany, 1977.
16.^ Vladimir Minorsky, The Prehistory of Saladin, Studies in Caucasian History, Cambridge University Press, 1957, pp. 124-132
17.^ Geoffrey Hindley, "Saladin", Harper and Row Publishers, 1976.
18.^ Sir Hamilton Gibb, "The Life of Saladin from the Works of İmad ad-Din and Baha ad-Din," Oxford, Clarendon Press, 1973.
19.^ D. S. Richards (çevirmen), "The Annals of the Saljuq Turks: Selections from al-Kamil fi'l-Ta'rikh of İzz al-Din İbn al-Athir", RoutledgeCurzon, 2002.
20.^ Terry Allen, Ayyubid Architechture, Chapter 3'', Solipsist Press, Occidental, California, 2003.
21.^ a b c d "Saladin." Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2008.
22.^ Şablon:Cite web kullanımında hata: Parametreler url ve başlık tanımlanmalı.
23.^ Lyons and Jackson, 1984, pp.6-7
24.^ a b Lyons and Jackson, 1984, p.14.
25.^ Lyons and Jackson, 1984, p.15.
26.^ Lyons and Jackson, 1984, p.16
