Hüseyin Atay
1930 – 30.08.2023 01 Ocak 1970
1930 yılında, Rize ilinin Güneyce İlçesi İkizdere köyünde doğdu. Küçük yaşta babası Hafız İsmail ve amcası Hafız Yusuf'un yanında hafızlık yaptı. Ardından İlkokul 3. sınıfından başladı ve 3-4. sınıfları burada, 5. sınıfı İstanbul'da Kadırga İlkokulu'nda tamamladı. Bu arada, özel olarak Şehzadebaşı İbrahim Paşa Camii İmam Hatibi Hacı Hasib efendiden Arapça okumaya başladı ve İstanbul müftü müsevvidi Mustafa Asım Hacı Bilaloğlu'ndan Arapça tahsili gördü. Kumkapı Ortaokulu'nu iftiharla bitirdi. Kendisini geceli gündüzlü medrese ilimlerine verdi ve üç sene içinde Mustafa Gümülcineli'den İstanbul medreselerinde okutulan bütün ilimlerin yanında, medrese programlarında olmayan ilimleri de tahsil etti. Sonradan Rize Müftüsü olan İstanbul Müderrislerinden Yusuf Ziya Karal'dan 'Belagat' ve Huzur hocası Ahıskalı Ali Haydar Güleryüz'den 'El-Mirkat'ı okudu. Bu esnada 1 yıl, meşhur Akraboğlu Hafız Osman Taşkent'ten Kuran-ı Kerim talim etti ve Tecvid okudu. 1948 yılında Bağdat'a gitti ve liseyi burada okudu. 1954 yılında Bağdat İlahiyat Fakültesi'nden birincilikle mezun oldu. Fakülte eğitimi sırasında, Bağdat müderrislerinden de 6 yıl boyunca çeşitli İslam bilimlerinde özel dersler aldı.
1954-56 yıllarında yedek subay olarak askerliğini tamamladı. 29 Kasım 1956 tarihinde, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Felsefesi kürsüsüne asistan oldu. 1960 yılında "Kuran'a Göre İman Esaslarının Tespiti ve Müdafaası" adlı çalışmasıyla Doktorasını tamamladı. 1960-61 yıllarında merhum Doç.Dr. Yaşar Kutluay ili birlikte Diyanet İşleri Başkanlığı'nca yayınlanan Kuran tercümesini hazırladı. 1962 - 1964 yılları arasında Kudüs Üniversitesi'nde İbranice ve Yahudi Felsefesi (Kelamı) üzerinde çalıştı. Burada İslam felsefesinin İbranca'ya yapılan tercümelerini ve onların Yahudi düşünürlerindeki tesirlerini, İslam kültürünün Yahudiler yoluyla Avrupa'ya geçişini doğrudan doğruya inceleme fırsatını buldu. 1965 - 1967 yılları arasında Chicago Üniversitesi'nde İslam İslam Felsefesi ile ilgili ilmi araştırmalar yaptı. Bu arada, "Farabi ve İbni Sina'ya Göre Yaratma" konulu doçentlik tezini tamamladı.
1968 yılında doçent oldu ve Kelam dersleri vermeye başladı. 1969 yılından itibaren 5 yıl süreyle İslam Hukuk Felsefesi (Usul ül-Fıkıh) dersini de okuttu. 1969 - 1971 yılları arasında ek görev olarak Konya Yüksek İslam Enstitüsü'nde klasik mantık derslerine girdi. 26 Aralık 1971'de Rabat'ta toplanan "İslam'da Toplumun Gelişmesi ve Aile Planlaması" kongresine "Kuran ve Hadis'te Aile Planlaması" tebliği ile katıldı. 1973 - 1974 yıllarında ayrıca İslam Dini Esasları derslerini de verdi.
1974 yılında profesör oldu ve "Kelam İlmi Kürsüsü Başkanı" seçildi. 1974-75 öğretim yılında Hardward Üniversitesi Aile Planlaması Merkezi'nin inceleme bursu ile Amerika'ya gitti ve aile planlaması incelemesi yanında Ahlak, Din ve Hukuk Felsefesi ile ilgili araştırmalar yaptı. 1975-76 öğretim yılında Chicago Üniversitesi'nde "İslamiyetin Değişen Toplum Karşısında Durumu" konulu 6 İslam ülkesinin katıldığı seminerlere yönetici olarak katıldı. Bu seminerler sırasında yazdığı "Türkiye'de Yüksek Din Eğitimi" çalışmasının "Osmanlılar" kısmı basıldı. 1975 yılında Bağdat'ta toplanan "Farabi ve İnsanlık Medeniyeti Kongresi'ne" "Farabi'de Yaratma" adlı tebliği ile katıldı. 1976 yılında İlahiyat Fakültesi Kelam Kürsüsü Başkanlığına döndü. 1979-1984 yılları arasında İlahiyat Fakültesi İslam Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü yaptı. 1979'da "Birinci İslam İlimleri Kongresi"ni ve 1981'de "İkinci İslam İlimleri Kongresi"ni yaptı.
1980 - 1982 yılları arasında A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dekanlığı yaptı. 1981 yılında Atatürk'ün 100. Doğum Yılında Türkiye 1. Din Eğitimi Semineri'ni yaptı. 1983'te Uluslararası İbn Sina Sempozyumu'na "Mahiyet ve Varlık Ayırımı" adlı tebliği ile katıldı. 1984-85'te Tokat'ta kurulan Şeyhulislam İbn Kemal Paşa Araştırma Merkezi Müdürlüğü'nü yürüttü ve İbn Kemal Paşa Birinci Sempozyumunu gerçekleştirdi. 1985 yılında Milli Eğitim Bakanlığı'nın Almanya Kuzey Westfalen Eyaleti ile yaptığı kültür anlaşmasının ilmi başkanlığını yaptı. 1985'de Paris'te UNESCO'da İmam Gazali ve Musa b. Meymun sempozyumlarına katıldı.
1985 - 1989 yıllarında Suudi Arabistan'da Kral Fahd Petrol ve Madenler Üniversitesi'nde öğretim üyesi olarak dersler verdi. 1987 Mart ayında Mısır'da Aile Planlaması ve İskan Kongresi'ne katıldı. Aynı yıl Nisan ayında Ürdün Yermuk Üniversitesi'nde "İlk İslam Devletinde Mali Siyaset Kongresi"ne iştirak etti. Aynı ay içinde New York BM Aile Planlaması İhtisas Komisyonu toplantısına katıldı. 1989'da Cezayir'de "el-Hadaretu'l İSlamiyyetu's Saniye, el-Multeka's Salis ve'l İşrun" sempozyumuna katıldı. 1992 yılında Malezya International Institute of Islamic Thought and Civilization'un program başkanlığını yürüttü.
1992, 96, 97 ve 98 yıllarında Kahire'de Ulemai'd Din ve'd Dirasati's Sükkaniye'nin Tahlilu'l Usre fi'l Cumhuriyeti't Türkiye toplantılarına katıldı. 1996 yılında İtalya Bolognia Üniversitesi'nde Repentance in The Quran toplantısına ve Ürdün Ehlu'l Beyt Üniversitesi'nde Dinler Arası Diyalog toplantısına katıldı. 1997 yılında İspanya Barselona'da "Türkiye'de Yüksek Din Eğitimi" konferası verdi. 1990 - 1997 yılları arasında tekrar A.Ü. İlahiyat Fakültesi'nde Öğretim Üyeliği yaptı. 1997 Haziran ayında emekli oldu ve 1998 yılından itibaren yine aynı fakültede yüksek lisans ve doktora dersleri verdi.
Hüseyin Atay 93 yaşında, 30.08.2023 günü vefat etti. 31 Ağustos Perşembe günü Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesinde yapılan cenaze merasimi ile ebediyete uğurlandı.
