Doğum tarihi 6 Nisan 1336
Ölüm tarihi 18 Şubat 1405 (68 yaşında)
Ölüm yeri Otrar, Seyhun, Kazakistan
Eş Bibi Hanım
Babası Muhammed Turagay
Annesi Tekina Hatun
Timur (Çağatayca: ????? - Temor, "demir") batıda bilinen ismiyle Timurlenk[1] 14. yüzyıl Türk-Moğol batı ve Orta Asya'nın fatihi ve Timur İmparatorluğu'nun kurucusudur.
Adının manası
Arap harfleriyle ????? diye yazılan sözün günümüz Türk lehçelerinde söylenişi şöyledir. Türkçe, Azerice, Türkmence, Tuvacada Demir, Özbekçe, Kazakça, Kırgızca Temir, Tatar ve Başkurt Türkçesinde ise Timir olarak yazılmaktadır. Fars dili ile Timurlenk, Osmanlı dili ile Aksak Timur, günümüz Orta Asya Türklerinde Amir/Emir Timur olarak bilinir.[kaynak belirtilmeli]
Kimliği
Moğol bir aileden gelen Timur, Babası "Muhammed Taragay" bir Moğol aşireti olan Barlasların lideriydi, annesi tarafından moğol olmadığı için[kaynak belirtilmeli] "Han" ünvanı yerine "Emir" ünvanını kullanırdı[2] Timur Cengiz Han soyundan olanlara damat olduğu için kendisine damat anlamına gelen emir Gurkani ünvanı veriliyor.[3] 1336 senesinde Maveraünnehir’de Semerkand’la Belh arasında Keş(diğer adıyla Şehrisebz) kasabasında doğdu. Timur, babasının vefâtından sonra emirler arasında geçimsizlikler yüzünden memlekette anarşinin hâkim olması üzerine siyâsete karıştı. Mâveraünnehir Hâkimi Emir Hüseyin ile birlikte Doğu Türkistan Hükümdarı Tuğluk Timur’a karşı mücadele verdiler. Türk dilini ve kimliğini benimsemiştir. Ayrıca Türk-Fars geleneklerini(örnein divan teşkilatı) devlete ve günlük yaşamda benimsetmiştir. Saltanatı sırasında Türk edebiyatı büyüme ve gelişme göstermiştir. Çağatay Türkçesini Farsça ile birikte resmi dil haline getirimiştir.[4]
Askeri yaşamı
Timur, 1360'ta Maveraünnehir'de önemli bir üne sahip oldu. Çağatay Hanlığında önemli bir başarı kazandı ve kendi imparatorluğunu kurdu.
1369’da, Emir Hüseyin ile arası açılan Timur, onun ölümünden sonra Mâverâünnehir’e tek başına hâkim oldu ve Semerkand’a gelerek tahta çıktı. Timur, yedi senede İran’ı hâkimiyeti altına aldı. Azerbaycan, Irak-ı Acem ve Irak-ı Arab’ı ele geçirdi. Yine 1371 ve 1379 yıllarında yaptığı seferlerle Harezm’i kendine bağladı. Timur, 1389’a kadar beş sefer yaparak Uygurları itaat altına aldı. Mülteci Altınordu Prensi Toktamış’a yardım edip, destekleyerek Altınordu hükümdarı yaptı. Toktamış Han, Emir Timur'a ihânet edince, 1390 ve 1391’de onu iki kere mağlup etti. İtil Irmağı doğusuna hâkim oldu.
Daha sonra Hindistan üzerine de sefer açıp, 1399’da Kuzey Hindistan’ı zaptetti. Yaptığı bütün savaşları kazanan Emir Timur, 1400'de Ermenistan ve Gürcistanı,1401-1402’de Suriye’yi aldı. Halep ve Şam'ı da aldıktan sonra Memlüklüleri bozguna uğrattı ve 1401 Haziranında Bağdat'ı ele geçirdi. Daha sonra Yıldırım Bayezid ile yaptığı 1402 Ankara Savaşı sonunda bazı Osmanlı topraklarını hâkimiyeti altına aldı ve Osmanlıda 12 yıl sürecek Fetret Devri'nin başlamasına neden oldu. Böylece Çin’e ve Delhi’ye kadar bütün Asya’yı, Irak, Suriye ve İzmir’e kadar Anadolu’yu aldı. 200.000 kişilik bir ordunun başında Çin’e sefere giderken Şubat 1405’te Sir Derya yakınlarındaki Otrar'da öldü.
Timur, pek çok medrese ve kütüphane yaptırdı. Bilhassa Semerkant şehrini imar etti. Burada pek çok sanat eserleri yaptırarak, Semerkant'ı örnek ve zengin bir şehir hâline getirdi. Tüzükât-ı Tîmûr adıyla yasalar çıkardı ve kendi tarihini kendi yazdı. Çağatay dilinde yazdığı bu kitaplar Farsça'ya ve Avrupa dillerine de tercüme edildi. Avrupa edebiyatında kendisine geniş yer verilmiş, 16. yüzyıldan itibaren hakkında pek çok eser neşredilmiştir. Bu eserlerin pek çoğunda Timur'dan iyi kalpli ve büyük hükümdar olarak bahsedilmektedir. Osmanlı hükümdarı I. Bayezid ile harp ettiği için bazı Osmanlı tarihçileri onu kötülemektedir. Ancak Timur, Ankara Savaşı'ndan sonra Hıristiyan şövalyelerini İzmir’den uzaklaştırmıştır.
Timur öncesinde Türkistan Türkleri göçebeydi. Timur, Mâverâünnehr’i şehirleştirdi. Obaları iskan etti. Su kanalları inşasıyla toplumu tarıma geçirdi. Büyük şehirleri ticâret yollarına bağladı. Fetihleriyle âlimleri, sanatkarları Orta Asya’ya topladı. Ayrıca Timur bizzat komuta ettiği hiç bir savaşı kaybetmemiştir.
Timur, Teftazani gibi âlimleri meclisinde bulundurur, nasihatlerini dinlerdi.
Zamânında Fadlullah-ı Hurûfî tarafından kurulan ve "Hurûfîlik" adı verilen fırka mensupları yayılmaya başladı. Kendisini tanrı îlân ederek bütün dinleri reddeden, Fadlullah’ı, oğlu Miranşah’a emir vererek 1393’te öldürttü. Tekkelerini dağıttı. İslâm ülkelerindeki bu kişilerin çoğunu uzaklaştırdı.
Mezarının açılması
Timur19 Haziran 1941'de Sovyet antropolog Mikhail Gerasimov, Timur'un bedenini inceledi. Ancak Timur'un mezarını açmadan önce protestolarla karşılaşmıştı ve mezarın lanetli olduğuna dair geniş bir inanış vardı. Anıt mezarında her kim olursa olsun Timur'un mezarını deşerse ülkesine savaş şeytanlarının dolacağını söyleyen bir yazı vardı. [5]
Kaynakça
1.^ [1]
2.^ Manz, Beatrice Forbes (1999). The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge University Press, p.109. ISBN 0-521-63384-2.
3.^ Timur, Timuri, Timur(lu)lar, Radikal, 06 - 02 -20052
4.^ Roy, Olivier (2007). The new Central Asia. I.B.Tauris. pp. 7. ISBN 1-84511-552-X.
5.^ Gerasimov mezarı açtıktan 3 gün sonra 22 Haziran 1941'de Nazi Almanyası Sovyetler Birliğine savaş ilan etti.
