Mübeccel Belik Kıray
23.02.1923 – 07.11.2007 01 Ocak 1970
Tam adı Mübeccel Belik Kıray’dır. 1897 yılında Girit’tte başlayan Yunan katliamından kaçarak İzmir’e göç eden bir ailelerdendir. İzmir Kız Lisesi (1940)’ni bitirdi. Ardından Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi (DTCF)’nin Felsefe Bölümü’ne girdi ve 1944 yılında buradan mezun oldu. Fakültede, ünlü felsefecilerden Prof. Dr. Nusret Hızır’ın öğrencilerinden oldu.
Mübeccel Kıray, Muzaffer Şerif ile Behice Boran’ın hayranıydı. Doktorasını sosyoloji alanında ve “Tüketim Normları” üzerine Behice Boran’ın yanında yaptı (1946). Türkiye Komünist Partisi (TKP) operasyonunda (1951) tutuklananlar arasında yer aldı. Hapisten çıktıktan sonra Amerikan Haberler Bürosu’nda çalıştı. Ardından Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Chicago Nothwestern Üniversitesi’nde antropoloji dalında bir doktora daha yaptı (1950). Türkiye’ye döndükten sonra üniversite dışından sınav vererek doçent oldu (1959). Aynı yıl Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ)’ne girdi, 1973 yılına kadar ODTÜ Sosyal Bilimler Bölümü’nün gelişmesine emek verdi. 1966 yılında profesör oldu ve bu üniversitede Sosyal Bilimler Bölümü Başkanlığı’nı üstlendi (1965-1972).
Prof. Dr. Kıray, 1973’te ODTÜ’den ayrılarak “Morris Ginsberg Fellow” olarak Londra’daki London Schools of Economics’e gitti. Dönüşünde İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ)’nde kentleşmeyle ilgili dersler verdi (1974). İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Sosyoloji Kürsüsü Başkanlığı yaptı. 1982 yılından sonra da Marmara Üniversitesi’nde çalıştı. Kamu Yönetimi Bölümü Şehircilik Anabilim Dalı Başkanlığına getirildi. Bu arada bir yıl da Austin Texas Üniversitesi’nde ders verdi ve 1989 yılında emekliye ayrıldı. Çalıştığı süre içerisinde Norveç Bergen Üniversitesi’nde, Kahire Amerikan Üniversitesi’nde, ABD Berkeley Üniversitesi’nde, Zürih Teknik Üniversitesi’nde dizi konferanslar verdi.
Türkiye’de sosyolojinin üniversitede kurumsallaşmasında önemli rol oynayan, toplumsal değişmeyi ele alan tarzı ile bir ekol oluşturan ve alan araştırmalarına dayanan kır ve kent sosyolojisine (toplumbilim) ilişkin çalışmalarıyla tanınan Mübeccel Kıray, “Ereğli: Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası” (1964) adlı kitabında Ereğli kasabasının toplumsal yapısında Ereğli Demir Çelik Fabrikası’nın kuruluşuyla beliren değişimleri ve bunların ortaya çıkardığı sorunları inceledi.
Mübeccel Kıray; J. Hendrick ile birlikte hazırladığı “Social Stratification as an Obstacle in Development” (Kalkınmaya Engel Olarak Toplumsal Tabakalaşma, 1970) adlı yapıtında, Çukurova Bölgesi’nde farklı teknolojik gelişme düzeyindeki dört köyü inceledi. “Örgütleşemeyen Kent” (1972) adlı yapıtında ise, İzmir kentini ve bu kentin XX. yüzyılın ortalarına kadar, bir azgelişmiş ülke metropoliten kentine dönüşüm sürecini yazdı
Prof. Dr. Mübeccel Kıray; ODTÜ Mustafa Parlar Ödülü, Eskişehir Anadolu Üniversitesi’nden fahri doktor unvanı ve Aydınlanma Kadınları Ödülünü aldı. 1994 yılında Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) onur üyeliğine seçildi. Türkiye’de sosyolojinin üniversitelerde kurumsallaşmasında önemli rol oynayan ve toplumsal değişmeyi ele alma tarzı ile bir ekol oluşturan Mübeccel Kıray, anılarını, Hayatımda Hiç Arkaya Bakmadım adlı söyleşi kitabında yayımladı. Mübeccel Hanım, tıp doktoru İbrahim Kıray ile evliydi.
