Mütercim asım Efendi
1755 – 27.11.1819 01 Ocak 1970
1755 yılında Antep’te doğan Seyyid Ahmed Âsım Efendi birçok lügatçi, şair ve hattat yetiştiren bir aileye mensuptur. Antep’te Arapça, hat ve dinî ilimlerin yanı sıra şiir ve edebiyatta iyi bir eğitim gördü. 1789 yılında İstanbul’a yerleşerek uzun yıllar çeşitli müderrisliklerde bulundu. Süleymaniye müderrisliğine kadar yükseldi ve Selanik kadılığı yaptı.
Âsım Efendi, tercüme ve şerh ettiği birçok eseri Sultan III. Selim’e sunmuştur. Öte yandan asıl şöhretini sözlük çalışmalarında elde etmiş, Farsça ve Arapça’dan Türkçe’ye çevirdiği ve defalarca basılan iki eserle “mütercim” unvanını almıştır. Bunlardan ilki, Muhammed Hüseyin b. Halef-i Tebrîzi’nin Burhân-ı Kâtı‘ adlı Farsça lügatinin Türkçe çevirisidir (Tibyân-ı Nâfi‘ der Terceme-i Burhân-i Kātı‘). Âsım Efendi’nin 1791-1797 yılları arasında tercüme edip III. Selim’e sunduğu bu eser hem padişahın lütuflarına mazhar olmasına, hem de ulema arasında şöhret bulmasına vesile olmuştur. Tercümeyi yaparken sadece aslına bağlı kalmamış, otuzdan fazla sözlükten yararlanarak eseri farklı bir tertibe sokmuştur. İkincisi ise Fîrûzâbâdî’nin el-Kâmûsu’l-Muhît adlı Arapça sözlüğünün tercümesidir (el-Okyânûsü’l-basît fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît). Mütercim Âsım Efendi 1805-1810 yılları arasında çevirdiği bu esere yalnız mütercim sıfatıyla yaklaşmamış, Muhammed Murtazâ ez-Zebîdî’nin (ö. 1791) 40 ciltlik Tâcu’l-‘Arûs şerhi dâhil olmak üzere el-Muhkem ve el-‘Ubâb gibi lügat alanındaki birçok kaynağın yanı sıra tefsir ve hadis kitaplarını da süzerek âdeta bir şârih niteliğiyle Kâmûs’un metnini işlemiştir. Kelimelere doğru karşılık bulmakta büyük dikkat gösteren Mütercim Âsım, yazı diliyle yetinmeyip halk ağzından da faydalanarak bu eseri bir dil ansiklopedisi seviyesine çıkarmıştır.
Mütercim Âsım Efendi tercüme çalışmalarına devam ederken, 1807 yılında vak‘anüvisliğe getirilmiştir. Her ne kadar Âsım Efendi, hazırlamakta olduğu Kâmûs Tercümesi’nin bütün zamanını aldığını ileri sürerek vak’anüvislikten affını istemişse de, bu talebi kabul edilmeyerek 13 yıl boyunca vefatına kadar vak’anüvislik görevini sürdürmüştür. 27 Kasım 1819’da Üsküdar’da vefat eden Mütercim Âsım Efendi, Karacaahmet Mezarlığı’nda medfundur.
Başlıca Eserleri: 1. Tibyân-ı Nâfi‘ der Terceme-i Burhân-ı Kātı‘ (İstanbul 1214 [1799]; Bulak 1251 [1835], 1268 [1851]; İstanbul 1287 [1870]; Ankara 2000). 2. el-Okyânûsü’l-Basît fî Tercemeti’l-Kāmûsi’l-Muhît (İstanbul 1230-1233 [1814-1817]; Kahire 1250 [1834]; İstanbul 1268-1272 [1851-1855], 1304-1305 [1866-1867], 1977, İstanbul 2013-2014). 3. Tuhfe-i Âsım (Bulak, 1254 [1838]). 4. Târih-i Âsım (İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, no. 6014, 6018; İstanbul 1284 [1867], 2015). 5. Merahu’l-Me‘âlî fî Şerhi’l-Emâlî (Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi, no. 2299; İstanbul 1266 [1849], 1304 [1886]). 6. Terceme-i Siyer-i Halebî (Kahire 1248 [1832]). 7. Makâle-i İstibsâr-âmiz der Beyân-ı âmeden-i İngiliz (İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, no. 1638).
Mütercim Âsım Efendi’nin eserlerinden el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît: Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi 2013-2014 tarihinde ve Âsım Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1218-1224/1804-1809) 2015 tarihinde Başkanlığımızca yayımlanmıştır.
