Yaman Bir Serdengeçti: Yarbay Süleyman Askeri Bey “
İrfan Paksoy 01 Ocak 1970
vatanı için, vatanından başka her şeyini isteyerek ve gülerek
feda etmiş bir Osmanlı idi”
Eski Bağdat Valisi Süleyman Nazif
KISA ÖZ YAŞAMI
Bugün Kosova Cumhuriyeti sınırları içerisinde yer alan Prizren’de doğmuş olan (1884) Süleyman Askerî 14 Mart 1900 tarihinde Harp Okulu’na girmiş, 6 Aralık 1902 tarihinde başarıyla ve mülâzım-ı sânî (teğmen) rütbesiyle Harp Okulunu bitirmiş ve meslekî gelişim planı kapsamında Harp Akademisinde eğitim görmek üzere planlanmıştır. 4 Ocak 1904 tarihinde mülâzım-ı evvel (üsteğmen) rütbesine terfi etmiş, 5 Kasım1905 tarihinde de mümtaz [1] yüzbaşı rütbesiyle Harp Akademisinden mezun olmuştur. Akabinde karargâhı Selanik’te olan 3. Ordu’ya bağlı olarak Manastır’a atanmıştır. Manastır’da kaldığı günlerde İttihat ve Terakkî Cemiyeti (İvTC)’ne girmiş, Filibe’deki önemli ailelerden birine mensup olan Fadime Hanım ile evlenmiş, bu evlilikten Fatma ve Dilek isimli iki kız evladı olmuş, Jön Türk Devrimi olarak da bilinen II. Meşrutiyet Devrimine katılmıştır. Osmanlının son dönemindeki seçkin gayrı nizamî harpçilerinden Kuşçubaşızâde Eşref‘in en yakın arkadaşıydı. Kız kardeşi de Gazi Mustafa Kemal Atatürk‘ün yakın arkadaşlarından Mehmet Nuri Conker ile evliydi.
4 Eylül 1909 tarihinde kolağası (kıdemli yüzbaşı) rütbesi ile Bağdat Jandarma Birliklerinin yeniden yapılandırılması ve ıslahatı ile görevlendirilmiştir. İtalya’nın 29 Eylül 1911 tarihinde Trablusgarb’a saldırması üzerine başlayan Trablusgarp Savaşı münâsebetiyle Trablusgarb Cephesi’ne görevlendirilmiştir. 21 Ağustos 1912 tarihinde Bingazi ve Havalisi Komutanlığı Kurmay Başkanlığına atanmıştır. Burada savaş devam ederken 8 Ekim 1912 tarihinde Osmanlı Devleti ile Balkan Devletleri (Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ) arasında I. Balkan Savaşı’nın çıkması üzerine 18 Ekim 1912 tarihinde Uşi Antlaşması imzalanınca Trablusgarp Savaşı’na son verilerek yurda geri dönmüştür.
Yurda döndükten sonra 1913 yılında bir süre Bağdat’taki Jandarma Okulunda öğretmenlik yapmış olan Süleyman Askerî Bey [2] aynı yılın ikinci yarısında başlayan II. Balkan Savaşı üzerine İstanbul’a döner. Bu dönemde I. Balkan Savaşı’nın galipleri arasında Osmanlı Devleti’nden ele geçirilen toprakların paylaşımında yaşanan ihtilaf üzerine Bulgaristan Krallığı ile Sırbistan Krallığı, Yunanistan Krallığı ve Karadağ Krallığı ve savaşa sonradan müdâhil olan Romanya Krallığı ve Osmanlı Devleti arasında gerçekleşen ve Bulgaristan kesin yenilgisi ile sonuçlanan II. Balkan Savaşı’nda (29.06-10.08.1913) Edirne de dâhil olmak üzere Doğu Trakya’yı kaybetmiş olan Bulgarlar, işgâli altında olan Batı Trakya’daki Müslüman Türk ahâliye zulme başlayınca Süleyman Askerî Bey, gayrı nizamî harpçi Eşref Kuşçubaşı’nın[3] komutasındaki gayrı resmî bir müfrezeyle Batı Trakya’ya geçmiş, bölge kısa sürede Bulgar çetelerden temizlenmiş, Eşref Kuşçubaşı, kendisi ve yörenin ileri gelenleri ile beraber Batı Trakya‘da “Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti” adıyla ilk Türk Cumhuriyeti’nin kurulmasında rol oynamış, daha sonra Osmanlı ve Bulgar yönetimi arasında süren görüşmeler ve bunun ardından yapılan her iki ülke arasında 29 Eylül 1913 tarihinde imzalanan İstanbul Antlaşmasına[4] göre bölgenin Bulgarlara bırakılması üzerine yanındakiler ile beraber İstanbul’a dönmüştür. 13 Ekim 1913 tarihinde Dâhiliye Nezâreti (İçişleri Bakanlığı) Muhâcirin (Göçmen) Md.lüğüne müdür olarak görevlendirilmiştir.
Osmanlı Devleti’nin Kasım 1914 ayı başında girdiği I. Dünya Savaşı’nın ik ayında 22 Kasım 1914 tarihinde Basra’nın işgâli üzerine, Enver Paşa, Trablusgarb ve Batı Trakya’da teşkilatçılığını ispat eden Teşkilat-ı Mahsûsâ’nın[5] kurucularından Binbaşı Süleyman Askerî Bey rütbesi yarbaylığa yükseltilerek (13.12.1914) 20 Aralık 1914 tarihinde Basra Valiliği ve Irak Cephesi Komutanlığına atar. Süleyman Askerî Bey 20 Ocak 1915 tarihinde I. Rota Muharebesi’nde İngilizleri mağlup etmiş, ancak bu muharebede iki bacağından da yaralanmıştır. 12-14 Nisan 1915 tarihlerinde yapılan Birinci Şuayyibe Muharebesi’nde muharebeyi sedyesinde yaralı olarak yönetmiş, muharebenin üçüncü günü genel gidişatın mağlubiyete dönüşmesine olan üzüntüsü nedeniyle intihar etmiştir.
SÜLEYMAN ASKERÎ BEY’İN IRAK CEPHESİNDEKİ FAALİYETLERİ
– İngiliz – Hint Kuvvetlerinin Irak’a Asker Çıkarması
İngiltere’nin 5 Kasım’da Osmanlı Devleti’ne savaş ilanını takiben Irak Cephesi’ndeki muharebeler de başladı. Nitekim 6 Kasım’da 6. İngiliz-Hint Tümeninden oluşan Hint Sefer Kuvveti “D”, Şattülarap[6] yakınında (Nehrin Osmanlı yakasında bulunan) Fav Adası’na asker çıkardı ve Ada’yı işgâl etti.
– İngilizlerle Yapılan İlk Muharebeler
14 Kasım 1914 tarihinde karaya çıkmış olan Korgeneral Arthur Barret’a [7] aynı gün Hindistan’dan gelen emirle hedeflerinin Bağdat [8] olduğu, General Walter S. Delamain[9] ile görüştükten sonra kendisinden emir ve komutayı teslim almasını, mevcut kuvvetlerin yeterli olduğu takdirde Basra’ya hareket edebileceğini, 6. İngiliz-Hint Tümeninin[10] diğer birliklerinin Şattülarap’a hareket etmek üzere 19 Kasım’da Bombay’dan gemilere bindirileceği bildirilmiştir.
İngilizlerin, Fav Adası’ndan Şattülarap deltasını ele geçirmeye yönelik harekât kapsamında gerçekleşen ilk muharebe Seyhan Muharebesi’dir. 15 Kasım’da Basra’nın güney doğusunda bulunan Türk mevzilerine İngilizlerin taarruzuyla başlayan Seyhan Muharebesi’nde Türk mevzilerinin sağ kanadını tutan aşiret gönüllülerinin kaçması ve bunun ardından da bu cenahın İngilizler tarafından ele geçirilmesi üzerine burasını savunan Türk müfrezesi daha gerideki Kutüzzeyn’e[11] geri çekilmek zorunda kalır. İngiliz birlikleri (12.000 kişi, 24 top, 20 makineli tüfek) ile mevcudunun 700-800’ü gönüllü aşiret kuvvetlerinden ibâret olan 1.300-1.500 kişilik Türk kuvveti arasında 17 Kasım’da gerçekleşen Kutüzzeyn (Harâbe) Muharebesi sonucu da Türk birlikleri kuzeybatıya çekilir.
22 Kasım’da Basra’yı işgâl eden İngiliz kuvvetleri Kurna (Kuveyt) istikâmetinde yeniden ileri harekâta başladı. 4-7 Aralık döneminde Türk ve İngiliz kuvvetleri arasında I. ve II. Mezira Muharebeleri gerçekleşmiştir. İngiliz taarruzu sonucu başlayan, Kurna ve Mezira bölgelerinde yapılan bu muharebelerde Türk kuvvetleri aleyhine ciddî bir orantısızlık söz konusuydu. Türk birliklerini geri çekilmek zorunda bırakan İngiliz birlikleri ileri harekâta devam ederek Fırat ile Dicle Nehirlerinin birleştiği yerde bir yerleşim merkezi olan Kurna’ya geldiler. Burada 3-8 Aralık’ta gerçekleşen Kurna Muharebesi’nin ardından 9 Aralık’ta da burasını işgâl ettiler. Kurna’nın kaybedilmesi üzerine 38. Tümenin arta kalan birlikleri Dicle Nehri’nin 13 km kadar kuzeyinde bulunan Rota mevkiine çekildiler.
– Türk Tarafında Komuta Değişikliği
Kurna Muharebesi’nde 38. Tümen Komutanı Albay Suphi Bey ile 45 subay ve 989 er İngilizlere esir düşmüştü. Bunnun öncesinde Basra’nın düşmesi de İstanbul’da deprem etkisi yaratmıştı. Irak ve Havalisi Genel Komutanı Cavit Paşa,[12] Kurna’nın düşmesinden sonra Başkomutanlık Vekâletine müracaatta bulunarak daha önce Irak’ta Jandarma Tabur Komutanı olarak görev yapmış Binbaşı Süleyman Askerî Bey’in acîlen Basra Valiliğine ve 38. Tümen K.lığına verilmesini istemiştir.
Rütbesi yarbaylığa yükseltilen Süleyman Askerî Bey 13 Aralık’ta Basra Valiliği ve 38. Tümen K.lığına atanmış, 17 Aralık’ta Bağdat’a gelmiş, 20 Aralık’ta da Irak ve Havalisi Genel K.lığına atanmış, 2 Ocak 1915 tarihinde de bu görevi Cavit Paşa’dan devralmıştır.
– Yarbay Süleyman Askerî Bey Döneminde Yapılan Muharebeler
** Birinci Rota Muharebesi
Süleyman Askerî Bey görevi devraldıktan sonra, Batı Trakya’da kendisiyle beraber savaşmış olan genç subaylardan oluşan bir birliğin yanı sıra, gönüllülerden topladığı ve Osman Gazi’ye ithâfen “Osmancık Taburu” adını verdikleri yerel kuvvetlerle karşı harekât için hazırlıklara başlar.
Yarbay Süleyman Askerî Bey komutasında oluşturulan kuvvetin ilk hedefi, İran’ın Ahvaz kasabasına yönelerek, İngilizler için büyük önemi olan petrol boru hattını tahrip etmek olur. Ancak komutasındaki gayrı nizamî kuvvet, bu operasyon esnasında (20.01.1915) tarihinde, Dicle kıyısında keşif yapan İngiliz birlikleriyle karşılaşır. Aynı gün Dicle kıyısındaki Rota mevkiinde gerçekleşen ve I. Rota Muharebesi olarak adlandırılan muharebede 3.000 kadar askerden oluşan Korgeneral Arthur Barret komutasındaki İngiliz-Hint birliğinin taarruzu Süleyman Askerî Bey’in komutasındaki kuvvetler tarafından başarılı bir şekilde püskürtülür. Böylece Yarbay Süleyman Askerî Bey komutasındaki Osmanlı kuvveti gelecekte yapacağı karşı taarruzlar için buradaki durumlarını muhafaza etmeyi başarır. Bu muharebede iki bacağından birden yaralanan ve tedavi edilmek üzere Bağdat’a götürülen Yarbay Süleyman Askerî Bey tedavisinin sonucunu beklemeden tekrar cepheye birliklerinin başına döner, cephe gerisinde dinlenmesi gerektiğine ilişkin yapılan tüm telkinlere rağmen birliklerinin başından ayrılmaz.
İngiliz Hindistan Hükûmeti tarafından daha Hindistan’da iken (24 Mart 1915 tarihinde) General John Nixon’a[13] verilen tâlimatta; Basra’yı kapsayan aşağı Irak coğrafyasına hâkim olunması, İran petrol bölgesi ile petrol boru hatlarının güvenliğinin sağlanması, durum yerinde incelendikten sonra Bağdat üzerine yürünmesi için bir plan hazırlanarak gönderilmesi ve İran’ın tarafsızlığına mümkün mertebe dikkat edilmesi yer alıyordu.
** Ahvaz ve Basra’ya Yapılan Akınlar
1915 yılının ilk aylarında Yarbay Süleyman Askerî Bey komutasındaki bir gayrı nizamî birlik İngiliz kuvvetlerine karşı akınlar ve sabotaj eylemleri düzenlemiştir. I. Rota Muharebesi’ne katılan birlikten ayrı bir Osmanlı kuvveti de Dicle Nehri’ni geçerek İngiliz-Hint kuvvetleri tarafından işgâl edilmiş olan topraklara akın yapmış, bu kuvvetin hedefinde bulunan ve İngiliz petrol kuyularının önemli bir merkezi olan Ahvaz mıntıkası da tahrip edilmiş, mahallî güçlerden derlenerek oluşturulan 10-12.000 kişilik bir üçüncü kuvvet de Fırat Nehri yakınlarında bulunan Nasıriye taraflarından ileri harekâta geçerek Basra tarafına doğru akınlarda bulunmuştur. Durumun gittikçe kötüleştiğini gören İngilizler mevcut kuvvetlerini Hindistan’dan getirilen ve Basra Limanı vasıtâsıyla bölgeye aktarılan yeni kuvvetlerle takviye ettiler. İngilizler böylece geniş imkânlarını seferber ederek sayısal üstünlüklerini sürdürmeyi başarabilmişlerdi. Nisan 1915 ayına karşılık gelen bu dönemde İngiliz kuvvetlerinin Irak’taki asker mevcudu 30.000 civarındaydı.
** Şuayyibe Muharebesi
Bölgedeki 6. İngiliz-Hint Tümeninin Komutanı olan Korgeneral Arthur Barrett, Basra Limanı’nın 15 km. kadar güneybatısında ormanlık bir mıntıkada bulunan Şuayyibe’de, Basra şehri üzerine yürümekte olan Osmanlı kuvvetlerine karşı koymaya karar verir ve Şuayyibe’de 7.000 kadar İngiliz-Hint askerinden oluşan savunma gücü oluşturur.
Muharebe (20 Ocak 1915 tarihinde gerçekleşen I. Rota Muharebesinde iki bacağından yaralanan, bu yarası da iyileşmeden Bağdat’tan cepheye dönen ve daha önceki başarılarından cesaret alan) Yarbay Süleyman Askerî Bey komutasındaki Osmanlı kuvvetlerinin taarruzuyla başladı (11.04.1915). Yarbay Süleyman Askerî Bey’in amacı İngiliz kuvvetlerine büyük bir yenilgi yaşatıp psikolojik üstünlüğü tamamen Osmanlılar lehine çevirmek ve böylece yerel halktan aldığı desteği artırarak İngilizleri büsbütün yalnızlaştırmaktı.
Muharebenin ilk saatlerinde üstünlük Osmanlı kuvvetleri tarafındayken İngiliz kuvvetleri takviye almaları nedeniyle ilerleyen saatlerde muharebede dengeyi sağladı ve ardından da dengeyi kendi lehine çevirdi.
20. Rota Muharebesinde (20.01.1915) bacaklarından yaralanan Süleyman Askerî Bey muharebe sonrasında tedavisi tamamlanmadan tekrar cepheye dönmüş, Şuayyibe Muharebesini de (11-14.04.1915) sedyede yönetmiştir.
İngiliz kuvvetlerinin, Osmanlı kuvvetlerinden daha fazla kayıp vermesine rağmen sürekli takviye alıyor olmalarına karşın Osmanlı kuvvetleri kayıplarını telafi edemiyordu. Yerel aşiretlerden temin edilen gönüllü milisler de muharebenin ikinci günü kaçmışlardı. Muharebenin başlangıcında asker ve milis toplam 9.000 kadar muharipten oluşan Osmanlı kuvvetinin önemli bir kısmının kaybedilmesi 14 Nisan günü muharebenin sonucunu da belirgin hâle getirmeye başladı. Muharebeyi artık kaybedilmekteydi. Bu süreçte kuvvetlerinin geri çekilme önerileri ile karşılaşan ve yaralı hâlde sedyesinden muharebeyi idare etmekte olan Yarbay Süleyman Askerî Bey, arabasına bindirilmesini emreder. Kaçınılmaz gözüken yenilgiyi hazmedemeyen Yarbay Süleyman Askerî Bey’in arabası hareket etmek üzereyken tabancasıyla hayatına son verir. Devam eden muharebede top ve tüfek seslerinin müthiş gürültüleri arasında bu silah sesi pek de dikkat çekmez. Ancak biraz sonra arabaya yaklaşıp içine göz atanlar tabancası elinde bulunan Süleyman Askerî Bey’in ağzının kanlar içinde olduğunu ve cansız yattığını görürler. Türk birlikleri bu durumdaki araba ile komutanlık karargâhınındı bulunduğu Nuhayle’ye doğru ricât etmeye başlarlar. Ricât esnasında Türk birlikleri güzergâh üzerindeki yerel Arapların kanlı saldırılarına da maruz kalırlarsa da akşamleyin Nuhayle’ye varırlar. Merhumun silah arkadaşları geceleyin Nuhayle’de kurdukları bir çadırda merhumun cesedi yıkarlar ve ardından da çadırın içinde eşilen mezara büyük bir üzüntü ve saygı ile defnederler.
Şuayyibe Muharebesi’nde yenilgiye uğrayan Türk birlikleri Nasıriye’ye doğru geri çekilir. Ocak 1915 ayından beri taarruz üstünlüğünü elinde tutan Türk kuvvetleri Şuayyibe Muharebesi sonunda bu üstünlüğü İngiliz kuvvetlerine bırakmış olur.
ONUN ARDINDAN…
1913 yılında Musul Valiliği, 1914 yılında da Bağdat Valiliği görevinde bulunan Osmanlının son dönem şair, yazar ve bürokratlarından olan Süleyman Nazif (1870-1927), cengâver ruhlu Süleyman Askeri Bey’in ardından şunları dile getirmiştir:
“Bazen tek bir adam, koca bir orduya ruh olmak itibariyle başlı başına bir ordu olabilir. Bu (durum) nâdir fakat vâkidir. İşte Süleyman Askerî Bey o nâdir olan vakâlardan birini gerçekleştirmiştir. İngilizleri Kurna kasabası önünde aylarca tutan kuvvet, Süleyman Askerî Bey’in şahsı, pervasızlığı ve yine kendisinin seçmiş olduğu bir avuç kahramandı. Süleyman Askerî Bey, Kurna önünde ve gayet vahim surette iki bacağından yaralandı. Fakat kahraman komutanlara yakışacak bir metanetle taa Basra’ya kadar gitti ve şehrin 15 kilometre yakınındaki Şuayyibe müstahkem mevkiine taarruz etti. Süleyman Askerî Bey açısından maksat hâsıl olmuş, durdurulamayacağı ve yenilemeyeceği zan olunan düşmanın durdurulması, tehdit ve hatta mağlup olabileceği imkânı fiilen gösterilmiş idi. Süleyman Askerî vatanı için vatanından başka her şeyini isteyerek ve gülerek feda etmiş bir Osmanlı idi”.
14 Nisan 1915 tarihinde Basra’da vefat eden Süleyman Askerî Bey’i ölüm yıldönümünde rahmet, minnet ve şükranla yâd ediyoruz. Ruhu şad, mekânı cennet olsun…
https://www.dibace.net/portreler/yaman-bir-serdengecti-yarbay-suleyman-askeri-bey/
