Açık Mektup: Ali Şeriati `YALNIZLIK SÖZLERİ`* / Ahmet Özcan
01 Ocak 1970
"zaman mı?, değil zaman
akan zaman değil mesafelerdir
Biz yeni bir hayatın acemileriyiz
Bütün bildiklerimiz yeniden biçimleniyor
Şiirimiz aşkımız yeniden
son kötü günleri yaşıyoruz belki
ilk güzel günleri de yaşarız belki
kekre bir şey var bu havada
geçmişle gelecek arasında
acıyla sevinç arasındı
öfkeyle bağış arasında
…Biz kırıldık daha da kırılırız
kimse dokunamaz bizim suçsuzluğumuza…"
Cemal Süreya
Sevgili Dr. Ali Şeriati,
Seninle 1980'li yılların başlarında tanışmıştık. İran devriminin rüzgarı ile gelen tercüme furyası, önce seni getirmişti. Sonradan, devrimin gerçek ideoloğu olduğunu öğrendik.
Ama İran'dan gelen haberler, senin kitaplarının okunmasının mollalar tarafından yasaklandığını, fikirlerine karşı sistematik bir ambargo uygulandığını söylüyordu. Doğu felsefesinin deposu olan, hikmetin ve şiirin ülkesi İran, Şehinşah'lık rejimini yıkmış ama yerine Mollaşahlık düzeni kurmuştu. Ali Şeriatı yasaktı demek! Şah rejimine karşı bir ömür kalemi ve yüreğiyle mücadele veren, onbinlerce genci 'Hüseyniye İrşad' denilen sivil okullarda bilinçlendiren, defalarca hapsedilen, sürgün edilen, aç, işsiz bırakılan, hasta çocuğunu dahi tedavi ettiremeyen, ama yine de yılmadan yorulmadan yazan, konuşan ve 1977 yılında sürgün gittiği Londra'da İngiliz istihbaratının yardımıyla Şahın ajanlarınca şehid edilen o büyük öğretmene, 'İslam devrimi'nden sonra ambargo uygulanıyordu. Neden acaba?
Biz ise , Ali Şeriati'yi yeni keşfetmiştik. 12 Eylül rejiminden demokrasiye geçiliyordu ve İran devriminin etkisini sınırlamak için sağcı bir İslamcılık pompalanıyordu buralarda. Devlet mi korkuyordu, Amerika mı, İsrail mi, İngiltere mi, en çok hangisi korkmuştu bilemiyorum ama, devrimin ruhuna karşı bulabildikleri tek silah, ruhsuz bir yeşil kuşak müslümanlığıydı. Biz o zamanlar buna Amerikancı İslam diyorduk.
Ali Şeraiti ismi, tıpkı İran'ın Şii mollaları gibi, bizim mollaları da rahatsız etmişti. Tek bir cümlesini dahi okumadan, Ali Şeraiti hakkında olmadık iftiralar atılıyordu; "Şeraiti Şii'ydi, gizli Marksisti-ne demekse-, sapık fikirleri vardı, Allah, Peygamber, Kur'an ve İslam hakkında itikat dışı yorumlar yapıyor, gençlerin kafasını karıştırıyordu, vb." .İlginçti, İran'daki dinci molla rejimi ile Türkiye'deki laikçi molla rejimi, aynı kişiden korkuyor, aynı nedenlerle kaygılanıyor ve neredeyse aynı iftiralarla saldırıyordu. Acaba neden?
Biz her şeye rağmen okuyorduk Ali Şeriati'yi. 'İnsanın dört zindanı', 'Biz ve İkbal', 'Dua', 'Hac', 'Medeniyet ve Modernizm', 'Marksizm ve diğer batı düşünceleri', 'Kevir', 'Ali şiası Safevi Şiası', İslam-Bilim', 'Ne yapmalı?', 'Öze dönüş', 'Dine karşı din', 'Fatıma Fatımadır', 'Ebuzer', 'Dinler tarihi'…Beynimiz allak bullak oluyor, bütün bildiklerimiz yeniden biçimleniyordu. Şeriati, bir deprem etkisi yaratıyordu.
Tarih, iyi ile kötünün renk verdiği sınıf mücadelesi ve efendi köle kavgasıydı. Ezenler ve ezilenler, Habil-Kabil çatışmasıyla başlayan bir mücadelenin taraflarıydı. İnsan, beşer yanından gelen kötülükle, Allah'ın ruhundan gelen iyiliğin çatıştığı ve bu çatışmada insan yanın kazanması ile insanlaşabilecek bir türdü. Varolan insan, olması gereken insan değildi. Dört zindanın, yani doğa, tarih, toplum ve insanın kendi zindanı içinde yaşıyorduk. Doğadan, tarihten, toplumdan, bilim ve akıl ile kurtulabilirdik. Ancak, kendi zindanımızdan, beşer yanımızdan, zaaflarımız, bencilliğimiz, ihtiras ve yıkıcı tutkularımızdan ancak ve sadece Aşk ile kurtulabilirdik. Aşk, varlığın özüydü ve bütün peygamberler, çöl, çobanlık ve hicret ile, bu aşkı tazelemeye gelmişlerdi. Gerçek din buydu; İnsanı özgürleştirmek.. Ancak, zer (altın, mülkiyet), zor (iktidar ve güç) ve tezvir (sahte tanrılar ve sahte din)den oluşan beşer düzenleri, insanı köleleştirmiş, kullaştırmış ve özne olmaktan çıkartmıştı. İslam, İbrahim'in, Musa'nın, İsa'nın, Buddha'nın, Zerdüşt'ün, Sokrat'ın, Mani'nin, aşk ve özgürlük mesajının en son halkasıydı ve özü buydu. Mevlana, 'Biz Kuranın özünü aldık, kabuğunu köpeklere attık' demişti. Ali Şeriati, işte bu özün peşindeydi ve İslam olarak bildiğimiz her şeyi yeniden öğrenmeye ve anlamlandırmaya çağırıyordu.
Marks'tan, Sartre'den, Alexis Carrell'den, L.Massignon'dan, Franz Fanon'dan, Mahavera'dan, Tagore'den, Pascal'dan bahsediyordu. Yunan mitolojisinden örnekler veriyor, Upanişadlar'dan, Vedalar'dan alıntılar yapıyordu. Konfiçyus'u, Lao Tse'yi, Eflatun'u, Aristo'yu, Descartes'i, Hegel'i anlatıyordu. Atman'ı, Samsarayı, Brahmanı, diyalektiği, monadı, aşkı, aklı, bilimi, felsefeyi, ahlakı, estetiği, sanatı arka arkaya sıralıyor, konuşuyor, konuşuyor, konuşuyordu.. Başımız dönüyor, yüreklerimiz kanat çırpıyor, aklımız zorlanıyordu.
Bizde olmayan, ya da çok az bulunan bir tarzı vardı Şeriati'nin. Hz. Ali'den yola çıkıp, Promethe'ye, Fatıma'dan başlayıp Meryem'e, oradan Kybele'ye, İsa'dan Buddha'ya, Hindistan'dan Atina'ya, Paris'ten Afrika'ya, Mekke'den Meşhed'e, Çölden kente, devrimden aşka atlıyor, şiirden, müzikten, resimden, heykelden, sınıflardan, sömürüden, bahsediyordu. 'Aydın', diyordu Şeriati, 'peygamberi bir misyonu vardır, dava ve eylem adamı olmak zorundadır. Toplumu bilinçlendirmeli, yol göstermeli, öncü olmalıdır. Aydın, aykırı olmalıdır, yalnız ve yabancı, halkla iç içe ama halkın bir adım önünde..'
Ali Şeriati, niteliksel bir bilinç düzeyiydi. O düzeyde sağcılık, solculuk, İslamcılık, milliyetçilik anlamsızlaşıyor, insan, varoluş, tarih, adalet, özgürlük ve hakikat arayışı evrensel bir anlam kazanıyordu. Bir müslümana da, ateiste de, Hristiyana da, Budist'e de konuşuyor, ortak, evrensel ve insana ait bir dil kullanıyordu. Kurumsal dinleri, dogmalaşmış ideolojileri, bütün yerleşik kurumları ve kuralları sorguluyor, her şeye yukardan ve derinden bakmanın özgüvenini kazandırıyordu.
Sonuçta, İran'da ve Türkiye'de Ali Şeriati'nin bu kadar çok ve benzer düşmanının olması tesadüf değildi. Hepsinin ayakları altındaki halıyı çekiyor, hepsinin kullaştırdığı insan tipini özgürleştirip bilinçlendiriyordu. Ali şeriati okuyanlarla okumayanlar arasında her zaman düzey, zeka ve bilinç farkı oldu. Şeriati okumayanlar, 'yeşil kuşak islamcılığına' kolay yem oldular. Çünkü, dertleri, davaları, düzeyleri, hep kadük kalmıştı. Geleneksel dini literatürle, alışıldık ezberlerle ve bir yığın tabuyla, ne dünyayı anlamak ne de anlamlı bir gelecek tasarlamak mümkün olmuyordu. Belki de bu nedenle, yeşil kuşak İslamcılığı, yerel ve genel iktidarlardan, toplumsal servetten ve statü ve ün dağılımından istediği her payı fazlasıyla aldı ama, hiçbir zaman muktedir olamadı, kişilikli insanlar çıkartamadı, güven ve umut vermedi..veremezdi de..
Sevgili 'Doktor',
Özel notların ve yaşarken yayınlamadığın makalelerinden oluşan 'Yalnızlık sözleri'nden, senin iç dünyana giriyor, daha yakından tanıyoruz. Meğer sen, seni okuyan ve sevenlerle aynı kumaştan, aynı dertten, aynı aşktan yaratılmışsın. Yazdıkların, konuştukların, başka aydınlar gibi bir rol ve misyon gereği değil, samimi, içten ve doğal patlamalardan ibaretmiş. İşte en çok bu yanını sevdim. Zira, biz şarklı insanlar, çoğu zaman yüceltmeleri severiz, insanlara kolayca erişilmez ve üstün nitelikler vehmeder, ün, san ve statülere büyük önem veririz. Bu nedenle de aydınlarımızı, bilginlerimizi göklere çıkartır, sonrada en küçük bir insani hataları karşısında büyü bozumuna uğrayıp, bilgi ve düşünceye de küsecek tarzda dumurlar yaşarız. Aydınlarımız da maalesef bu vehmedilen konumlara uygun bir rolü oynamaya soyunur, kendileri olmayan bir kişiliğin sahte elbisesi ile dolaşmaya başlarlar. Bu oyun, bizim buralarda kişiliklerin fikir ve eylemlerin önüne geçmesini sağlar ve bir süre sonra neye inandığımızı unutup, kime bağlandığımızı konuşmaya başlarız.
Senin özü sözü bir kişiliğin ve hayatın, zaaflarını, şüphelerini, tereddütlerini itiraf eden samimiyetin, o saf ve doğal iç dünyan, beni gerçekten etkiledi. Bir an için, ülkemizde beş on tane Ali Şeriati ayarında aydın olduğunu düşledim.. Vazgeçtim, bir tane olduğunu hayal ettim. Ne bileyim, tek nedenle mutlak dönüşümlere inanmam ama bir tane Ali Şeriati çıkarmış olsaydı bu ülke, inan çok şey farklı olurdu diye düşündüm. En azından, son otuz kırk yıllık muazzam İslamcı enerjiden bambaşka ve daha ileri bir şeyler çıkardı. Milyonlarca insanın alınteri, emeği, gözyaşı, bileziği, küpesi, harçlığı, umudu, duası ile ortaya çıkan bu büyük yürüyüş Yeşil Kuşak politikalarına yem olmazdı belki. Ya da, Avrupacılık, İsrailcilik, Amerikancılık, İngilizcilikte dümen kırmazdı, toplumun bir kesimini korkutmaz, batının fincancı katırlarını boş yere ürkütmezdi. Dini bir köylü ideolojisi ve sistemden pay talep eden yeni sınıfların malzemesi yapmazda, tüm topluma ve insanlığa hayatın her alanında ileri ve kaliteli yaşam felsefesi ve etiği sunacak bir birikime dönüşürdü.. Daha medeni, daha doğal bir müslümanlık ve daha demokratik bir ülke için mücadele eder, varolan bir çok akım ve siyasetin de deniz feneri olurdu İslamcılık. Hatta, sol ve milliyetçi çevreler dahi, bu düzey ve nitelikten beslenir, emek ve eşitlik kavgası ile vatan ve bağımsızlık kavgası, bir biriyle çatışan değil, bir birini bütünleyen ve geliştiren tatlı bir rekabetin konusu olabilirdi. İnsanlar, etnik ya da mezhebi kimlikleri üzerinden konuşmaktan utanır, bu ilkel dil yerine, insanın dilini, hayatın ve özgürlüğün ortak dilini üreten bir konuşma üslubu kazanabilirdi. Keşke, bir Ali Şeriati'miz olsaydı..keşke..
Sonra bu düşümden uyandım. İyi ki olmamış dedim, sevgili doktor. İyi ki senin gibiler henüz çıkmamış. Eğer çıksaydı, bizde boğmaya çalışır, olmadık iftiralarla sürgün ederdik. Senin kadar kitleleri, özellikle gençliği etkileyen bir yazarımız olsaydı, devlette boş durmaz, 'bu memlekete Ali Şeriati lazımsa, onu da ben yaratırım' der ve seni de illaki zindanlarda çürütürdü. Ya da 'arkasında acaba kim var' der, ve mutlaka bir yabancı parmağı bulurdu. Alimlerimiz tekfir eder, aydınlarımız kıskanır, örgütlerimiz, cemaatlerimiz önce yanlarına çekip karizma çalmak ister, olmayınca düşman kesilip karalamaya başlardı. Kitaplarına, fikirlerine bu kadar düşman olanlar, eğer burada yaşasaydın sana neler yapmazdı..
Ali Şeraiti, Franz Fanon, J.P. Sartre, K. Marks, Hegel, Cemil Meriç, Nurettin Topçu, M.Akif Ersoy, Necip Fazıl, Nazım Hikmet, Sezai Karakoç, Cemal Süreya.. Bu çapta aydınların çıkabildiği toplumlar, tabii ki bir yüksek düzeyi gösterir. Ama bundan daha önemlisi, bu çapta aydınları korumak ve yaşatabilmektir. Biz henüz bu aşamaya gelemedik. Henüz bilgi, felsefe ve sanata dönük kuşkularımızı atamadık. Belki de, toplumsal bilinçaltımız, henüz güvenlik ve beslenme ihtiyacını doyurup, uygarlık yaratma eylemine geçemedi. Bu nedenle, her farklı sese önce, elimizden ne almaya çalışıyor, diye bakıyoruz, sonra eğer bundan eminsek, peki karın doyuruyor mu? diye yaklaşıyoruz. Nihayet, elimizden bir şey almayan, ezberlerimizi bozmayan, kafa konforlarımızı rahatsız etmeyen, sahte kamplaşmalarda karşılıklı çatışma rolünde bir mevki kapmış, sonrada bundan ekmek yemeye başlayan bir sürü aydınımız oluyor. Ali Şeriati'lerde tabii ki, bizim toplumlarımıza birkaç gömlek fazla geliyor.
Sevgili Doktor, sonuçta seni sadece biz okuduk ve sen sadece bizimle konuştun. Biz, Allah'tan başka sahibi olmayanlarız. Kimseye eyvallah etmeyen, kimseye biat etmeyen, bütün dogmalara, tabulara saldıran, kimsenin bir yerlere oturtamadığı bir garip kuşağız. Bizi sadece bizden olanlar anlar. Bizim konuşmalarımız yalnızlık senfonisidir. Sessizdir, derindir, manalıdır. Biz, gözlerimizden tanırız bir birbirimizi, göz bebeklerimizdeki hüzünden, yorgunluktan tanışırız. Bir demli çayın buğusudur şifremiz, ya da bir sigara dumanının kavisi. Nedensiz dalıp gitmelerdir muhabbetimizin en koyu anları.. İç çekişlerimizle kurarız en uzun cümleleri..Ne mutluluğun resmini yapabilen bir ressam, ne hayatı kendimize yontabilen bir heykeltıraş olamamışızdır. Alış verişi bilmeyiz, tek ticaretimiz, gençliğimizi verip belirsiz bir geleceği satın almışlığımızdır. Geleceğin, yaşadıklarımızın tekrarı olacağının da farkındayızdır. Zira, her şeyi yaşamış, kavgayı, sevdayı, öfkeyi tatmışızdır. Bize, 'ölüm gelir, çitlembikler, sarmaşıklarla', çünkü ne yaşamdan ne ölümden bir beklentimiz kalmamıştır. Yolumuz, hedefimizdir ve yürürüz sadece, öyle mahsun ve öyle onurlu. Kardelen, bizim çiçeğimizdir, kartal, bizim kuşumuz. Her akıntıya karşı durur, her şeye yukardan bakarız. Özgürlüktür önce ve sadece, imanımızın özü. En çok yılandan korkarız, fırsatçı ve hainden..Çöl ve denizdir, tabiatımız. İki sonsuzluk arasında yaşamaya çalışırız. Ne saray takarız ne malikane..Ne devlet sever bizi ne de 'kiliseler'. Bir bitimsiz yalnızlıktır yolumuz, bir sonsuz özgürlüktür menzili..Hem vatan deriz, hem özgürlük, hem akıl deriz, hem aşk. Hem halk deriz hem birey..Hem doğudur ülkemiz, hem batı.. Hem Muhammed'dir önderimiz, hem İsa, Hem Spartaküstür yüreğimiz, hem Ali..Hem Che Guevara'dır kahramanımız, hem Malcolm X, hem İzzetbegoviç'tir, hem Dudayev…Biz bütün mısralardan tek bir şiir, bütün sonatlardan tek bir senfoni yapar, hayatı tek bir film karesine sığdırırız. Ne Amerika anlar bizi, ne Patagonya.
Biz sadece bir birbirimize tutunur, birlikte yanarız. Ateşimiz suyumuzu yakar, nefesimiz ateşi.
Seni daima okuyacağız doktor, daima okutacağız. Seni, biz tanıttık bu toprağın yüreğine, biz dalgalandıracağız o put kıran sancağını. Çocuklarımız, Ali Şeriati, diyecek, Ali şeriati okudum da adem oldum diyecek. Okudumda piştim diyecek. Ve seni okumayan ve okutmayanlar, cehaletin, bağnazlığın, zeka özürlü esnafları, düştükleri çukurun derinliğiyle övünenler, onlar bir gün çocuklarının ellerindeki Ali Şeriati kitaplarını görünce yıkılacaklar. Ali Şeraiti, onların azraili olacak..
Sevgili doktor, kalem tutan ellerinden öper, şehid kanından süzülen bereket için sana sonsuz teşekkür ederiz.
Hüdâ'nın rahmeti üzerinden eksik olmasın. Hoşça kal.
*Yalnızlık Sözleri, Ali Şeraiti, Anka yay. İst.2004
Kaynak: Açık Mektuplar, Ahmet Özcan, Kızılelma yay. Yarın Kitaplığı,ist.2004
