AHMED er-RİFÂÎ
01 Ocak 1970
6) en-Nizâmü'I-hâş liehli'1-ihtişaş. Kaynaklarda adı geçmeyen bu eserin üslûbundan Ahmed er-Rifâ’nin sohbetlerinden derlendiği anlaşılmaktadır. Tasavvufî mev'iza ve nasihat-lardan meydana gelen eser el-Hikem ve Erba cûne hadisen ile birlikte yayımlanmıştır. [438] Türkçe'ye ilk tercümesi Mehmed Nâzım tarafından yapılan eserin (İstanbul 1328), yeni bir tercümesi Hak Yolcusunun Düsturları adıyla yayımlanan kitap içindedir. [439]
7) el-Eşcâr. Bazı şiirleri Ebü'l-Hüdâ es-Sayyâd’nin Ahmed er-Rifâî hakkında yazdığı Kılâdetü'l-cevâhir adlı geniş biyografide bir araya getirilmiştir. Bu şiirler Kenan Rifâî'nin Ahmed er-Rifâî (İstanbul 1340) isimli eserinde de bulunmaktadır.
8) el-Ahzâb ve'l-evrâd. îrşâdü'î-müslimin'ın yazarı Fârûsî, Ahmed er-Rifâî'nin 662 hizbinin mevcut olduğunu söylüyorsa da, muhtelif eserler içinde [440] bunların ancak bir kısmı bir araya getirilmiştir.
Bu eserlerden başka. Muhammed Si-râceddin er-Rifâî (ö. 885/1480) bazı sözlerini Rahiku'l-kevser min kelâmi'l-ğavş er-Rifâ'î el-ekber (Beyrut 1887), Ebü'l-Hüdâ es-Sayyâdî ise bazı söz ve meclislerini el-Fecrü'î-münîr (İstanbul 1300) ve Kitaba Külhyyâti'I-Ahmediy-ye (Kahire 1316) adlı kitaplarda bir araya toplamışlardır. Kaynaklarda ismi geçen Tarîku's-sâ'irin ilallah adlı eseri günümüze ulaşmamıştır.
Ahmed er-Rifâî hakkında kaleme alınan başlıca eserler şunlardır:
1) Abdülkerîm b. Muhammed er-Rafiî el-Kazvînî (ö 623/1226) Sevâdü'l-Cayneyn fî menâkıbi'1-ğavs Ebi'l-AIemeyn (Kahire 1301, 31 sayfa). Ahmed er-Rifâî hakkında kaleme alınan görebildiğimiz en eski eser olup müellifinin ifadesine göre 588'de (1192) yazılmıştır. Ahmed er-Rifâfnin hayatı, şahsiyeti ve nesebi hakkında kısa ve Özlü bilgiler ihtiva eder. Sonraki eserlerde ismi geçmekte ve ondan nakiller yapılmaktadır.
2) Abdülazîz b. Ahmed ed-Dîrînî (ö. 694/1295). Kitâbü Ğâyeti't-tahrîr (Kahire 1315, 28 sayfa). Müellif bu küçük risaleyi, bir şahsın, Ahmed er-Rifa’nin benî Rifâa adlı bir Arap kabilesine mensup olduğuna dair sözlerini reddetmek ve onun seyyid olduğunu ispat etmek için yazmıştır. Elimizdeki ilk kaynaklardan biridir.
3) Ümmü'î-berâhîn fî bazı menâkıbı sultâni'l-'âriün eş-şeyhi'1-kebîr es-seyyid Ahmed er-Rifa [441] İlk menâkıbiardan biri olduğu anlaşılan eseri Brockeimanın anonim olarak zikreder. Yine Brockelmann'ın Behcetü'ş-şeyh Ahmed er-Rifâcî adıyla Saîd b. Hâlid es-Sillî tarafından yazıldığını ifade ettiği eserle, bazı küçük farklılıklar bir tarafa bırakılırsa, aynı olduğu görülmektedir. 678 (1279) tarihlerinde veya daha Önce yazılmış olması muhtemel olan eser, Rifâî hakkındaki rivayetleri ve bazı sözlerini ihtiva eden geniş bir menâkıbdır. Şehid Ali Paşa nüshasında adı verilmeyen ve Brockelmann tarafından başka bir isimle zikredilen müellifini, Rifâî kaynaklarına dayanarak Kasım b. Muhammed b. Haccâc şeklinde tesbit etmiş bulunuyoruz.
4) İzzeddin Ahmed es-Sayyâd (ö. 670/1271). el-Ma'ârifü'1-Muham-medîyye fî vezâ ifi'l-Ahmediyye (İstanbul 1305). Müellif. Rifâfnin torunu ve Rifâiyye'nin Sayyâdiyye kolunun kurucusudur. Eserin yazılış tarihi belli değildir. Rifâî hakkında yazılan en eski ve muteber eserlerden biridir,
5) Ahmed b. İbrahim el-Fârûsî (ö. 694/1294). İrşödül-müslimîn li-tarîkati şeyhi'l-müt-takın (İstanbul 1307) Rifâî ile ilgili eserlerin en sistematiği olup birçok yeni bilgi ihtiva eder. Müellif, Rifâfnin müridi Ömer el-Fârûsfnİn torunudur ve rivayetlerinin şifahî kaynağı umumiyetle dedesidir.
6) Abdurrahman Ebü'l-Ferec el-Vâsıtî (ö. 744/1343). Tabakâtü hırkati'ş-şûfiyye el-müsemmâ Tiryâku'l-muhibbîn (Kahire 1305). Müellif, yukarıda adı geçen İrşâdü'l-müslimîn yazarına intisap etmiş bir mutasavvıftır. Ahmed er-Rifâfnin Halife Müstencid'e gönderdiği mektup sureti gibi bazı yeni bilgi ve malzemeyi ihtiva eder.
7) Abdullah Muhammed Sirâceddin el-Mahzûmî (ö. 885/1480). Şıhâhu'l-ahbör (İstanbul 1306). Yukarıda adı geçen eserlerden oldukça sonra yazılmakla birlikte, müellifin yaşadığı devre kadar Rifâînin soy ve tarikatından gelenlerden bahsettiği ve bizim göremediğimiz birçok eserden faydalandığı için Rifâî menkıbe ve kaynaklan arasında mühim bir yer tutmaktadır.
8) Ebû Bekir b. Abdullah el-Ayderûsî (ö. 914/1508). en-Necmü's-sâ'î fî kerâmâti üstâzî'l-kebîr er-Rifâî [442] Üslûp itibariyle diğer menâkıblardan bir hayli farklıdır. Bazı rivayetler ilk kaynaklara göre oldukça değişikliklere uğramıştır. Menâkıbın ilk yarısında Anadolu'da faaliyet gösteren bazı Rifâîler'in adlan geçmektedir. Heidelberg Kütüphanesi'ndeki [443], Şifâ’ü'l-eskâm fî sîreti ğavşi'l-enâm adlı kitabın en-Necmü's-sâcf nin bir başka nüshası olduğunu tesbit etmiş bulunuyoruz. Nitekim matbu nüsha da (Kahire 1970) Süleymaniye ve Heidelberg nüshalarının bazı ufak farklarla aynısıdır.
9) Şifâ'ü'l-eskam fî sîreti ğavşi'l-enâm [444] Tiryâku'i-muhibbîn'ûe adı geçen bu Farsça eserin, Ahmed er-Rifâ’nin sağlığında yazıldığını, müellifin kitabı takdim için Ri-fâFye getirdiğinde onun ölüm haberini aldığını en-Necmü's-sâcî adlı eserden öğreniyoruz. Ancak Tiryâku'l-muhibdîn'den ve Abdullah el-Yâfi’nin (ö 768/1366) Hulâşatül-mefâhir'inden iktibaslar yapıldığına göre Ahmed er-Rifâ’nin sağlığında yazıldığı söylenen menâkıb olması mümkün değildir. Bazı yönleriyle en-Necmü's-sadiye benzeyen eserin başka bir nüshasını görmeden müellifi ve adı hakkında kesin bir hüküm vermek mümkün değildir.
10) Ebü'l-Hüdâ es-Sayyâdî (ö. 1909). Kılâdetü-cevâhir (Beyrut 1301) Birçok kaynaktan istifade edilerek hazırlanan bu kitap. Ahmed er-Rifâî hakkında en geniş biyografik eserdir. Bu Rifâî şeyhinin eserinden hareketle geçmiş devirlerde yazılan eserlerin izini tesbit etmek mümkündür.
11) Kenan Rifâî (ö. 1950) Ahmed er-Rifâî (İstanbul 1340). Ahmed er-Rifâî hakkında Türkçe yazılmış en geniş biyografi kitabıdır. İlk doksan sayfası RifâFnin hayatı, menâkıbı ve sözlerine, 121-169. sayfaları tarikatın âdâb ve erkânına ayrılmış, sonundaki 103 sayfalık ekte ahzâb ve evrâd harekeli olarak verilmiştir.
Yukarıda sayılan bu eserlere Ahmed b. İbrahim el-Fârûsînin en-Nefhatü'i-miskiyye (İstanbul 1301), Ali b. Hasan el-Vâsıti’nin (ö. 733/1333) Hulâşatül-iksîr (Kahire 1306) adlı eserleri de ilâve edilmelidir. [445]
Bibliyografya
1) Abdülkerîm b. Muhammed er-Râfiî. Sevâdü'l-'ayneyn fi menâkıbi'i-ğavs Ebi'l-Alemeyn, Kahire 1301, s. 3-26; 2) Sıbt İbn'ü'l-Cevzî. Mİr'â-tü'z-zamân, s. 370-371;
3) İzzeddin Ahmed es-Sayyâd. el-Ma'rifü'l-Muhammediyye fi'l-dezâ'i-fil-Ahmediyye, İstanbul 1305, s. 2-68;
4) İbn Hallikân. Vefeyât [446], Kahire 1367/1948, I, 154, 155;
5) Abdülazîz b. Ahmed ed-Dîrînî, Kitâbü Ğâyeti't-tahrîr, Kahire 1315, s. 6, 27;
6) Ahmed b. İbrahim el-Fârûsî. en-Nefhatü'l-miskiyye fi's-sülâleü'r-Rifâ'iyyeti'z-zekiyye, İstanbul 1301, s. 6-12; 7) a.mlf.. İrşâdul-müslimîn li-tarîkati şeyhi'l-müttakin, İstanbul 1307, s. 22, 39, 89, 92, 126-127;
8) Sattanüfi, Behcetü't-esrâr üe ma'dinü'l-envâr, Kahire 1330, s. 236;
9) Ali b. Hasan el-Vâsıtî, Hulâşatut-iksîr, Kahire 1306, s. 5, 19, 27, 35, 65, 72;
10) Abdurrahman Ebü'l-Ferec el-Vâsıtî, Tabakâtü hırkati'ş-şûfıyye. Kahire 1305, s. 3, 32, 35;
11) a.mlf.. Tıryaku’l-muhibbin fî sîreti sultâni’l-'ârifin, Bibliotheque Nationale de Paris, code 5291, vr. 243, 270; 12) Zehebî. et-lber, Kahire 1948, 1. 154, 155;
13) a.mlf A'lâmün-nübelâ, XXI, 77, 80;
14) Sübkî, Tabakâi VI, 23, 27;
15) İbn Kesîr, el-Bidâye, XIII, 342;
16) İbn Hacer, ed-Dürerü't-kâmine, III, 37;
17) Muhammed Sirâceddin el-Mahzûmî. Şıhâhu'l-ahbâr, İstanbul 1306, s. 63, 73, 76, 83, 138;
18) Süyûtî. eş-Şerefü'l-muhtem, Kahire 1307, s. 6;
19) Şa'rânî. et-Tabakâi, s. 140, 145;
20) Münâvî. el-Keuâkib, il, 75, 79;
21) İbnü'l-imâd. Şezerât, IV, 259, 261;
22) Harîrîzâde. Tibyân, II, vr. 52a-62a;
23) Ebü'l-Hüdâ es-Sayyâdî. ryiiâdetü'l-cevâhir, Beyrut 1301, s. 5-23;
24) a.mlf,, Kitâbü'I-Kenzi-mutalsem. İstanbul 1313;
25) Kenan Rifâî. Ahmed er-Rifâî, İstanbul 1340;
26) Brockelmann, CAL. 1, 780-781;
27) Yunus es-Sâmerraî, Seyyid Ahmed er-Rifâ't hayâtühû ve âşârüh, Bağdad 1970. s. 85-101;
28) Mustafa Tahralı, Ahmad al-Rifâ'î, sa Vie, son oevore et Tariqa (doktora tezi, 1973), Sorbonne Nouvelle Paris lll;
29) D, S. Margoliouth. “Ahmed Rifâî”, İA, I, 203, 204. [447]
