Doğum tarihi 6 Nisan 1336
Ölüm tarihi 18 Şubat 1405 (68 yaşında)
Timur (Çağatayca: ????? - Temor, "demir") batıda bilinen ismiyle Timurlenk[1] Büyük Timur İmparatorluğu'nun kurucusu.
Adının manası
Arap harfleriyle ????? diye yazılan sözün günümüz Türk lehçelerinde söylenişi şöyledir. Türkçe, Azerice, Türkmence, Tuvacada Demir, Özbekçe, Kazakça, Kırgızca Temir, Tatar ve Başkurt Türkçesinde ise Timir olarak yazılmaktadır. Fars dili ile Timurlenk, Osmanlı dili ile Aksak Timur, günümüz Orta Asya Türklerinde Amir/Emir Timur olarak bilinir.
Kimliği
Özbek Türkü bir aileden gelen Timur, Babası "Muhammed Taragay" bir Türk-Moğol aşireti başı olan Barlasların lideriydi, etnik kökeni moğol olmadığı için "Han" ünvanı yerine "Emir" ünvanını kullanırdı.[2] Aynı zamanda Timur, Cengiz Han soyundan olanlara damat olduğu için kendisine damat anlamına gelen emir Gurkani ünvanı verilmişti.[3] 1336 senesinde Maveraünnehir’de Semerkand’la Belh arasında Keş (diğer adıyla Şehrisebz) kasabasında doğdu. Timur, babasının vefâtından sonra emirler arasında geçimsizlikler yüzünden memlekette anarşinin hâkim olması üzerine siyâsete karıştı. Mâveraünnehir Hâkimi Emir Hüseyin ile birlikte Doğu Türkistan Hükümdarı Tuğluk Timur’a karşı mücadele verdiler. Türk dilini ve kimliğini benimsemiştir[kaynak belirtilmeli]. Ayrıca Fars geleneklerini (örneğin divan teşkilatı) devlete ve günlük yaşamda benimsetmiştir. Saltanatı sırasında Türk edebiyatı büyüme ve gelişme göstermiştir. Farsça resmi dil haline getirimiştir[4][5][6].
Askeri yaşamı
Timur, 1360'ta Maveraünnehir'de önemli bir üne sahip oldu. Çağatay Hanlığında önemli bir başarı kazandı ve kendi imparatorluğunu kurdu.
1369’da, Emir Hüseyin ile arası açılan Timur, onun ölümünden sonra Mâverâünnehir’e tek başına hâkim oldu ve Semerkand’a gelerek tahta çıktı. Timur, yedi senede İran’ı hâkimiyeti altına aldı. Azerbaycan, Irak-ı Acem ve Irak-ı Arab’ı ele geçirdi. Yine 1371 ve 1379 yıllarında yaptığı seferlerle Harezm’i kendine bağladı. Timur, 1389’a kadar beş sefer yaparak Uygurları itaat altına aldı. Mülteci Altınordu Prensi Toktamış’a yardım edip, destekleyerek Altınordu hükümdarı yaptı. Toktamış Han, Emir Timur'a ihânet edince, 1390 ve 1391’de onu iki kere mağlup etti. İtil Irmağı doğusuna hâkim oldu.
Daha sonra Hindistan üzerine de sefer açıp, 1399’da Kuzey Hindistan’ı zaptetti. Yaptığı bütün savaşları kazanan Emir Timur, 1400'de Ermenistan ve Gürcistanı,1401-1402’de Suriye’yi aldı. Halep ve Şam'ı da aldıktan sonra Memlüklüleri bozguna uğrattı ve 1401 Haziranında Bağdat'ı ele geçirdi. Daha sonra Yıldırım Bayezid ile yaptığı 1402 Ankara Savaşı sonunda bazı Osmanlı topraklarını hâkimiyeti altına aldı ve Osmanlıda 12 yıl sürecek Fetret Devri'nin başlamasına neden oldu. Böylece Çin’e ve Delhi’ye kadar bütün Asya’yı, Irak, Suriye ve İzmir’e kadar Anadolu’yu aldı. 200.000 kişilik bir ordunun başında Çin’e sefere giderken Şubat 1405’te Sir Derya yakınlarındaki Otrar'da öldü.
Timur, pek çok medrese ve kütüphane yaptırdı. Bilhassa Semerkant şehrini imar etti. Burada pek çok sanat eserleri yaptırarak, Semerkant'ı örnek ve zengin bir şehir hâline getirdi. Tüzükât-ı Tîmûr adıyla yasalar çıkardı ve kendi tarihini kendi yazdı. Çağatay dilinde yazdığı bu kitaplar Farsça'ya ve Avrupa dillerine de tercüme edildi. Avrupa edebiyatında kendisine geniş yer verilmiş, 16. yüzyıldan itibaren hakkında pek çok eser neşredilmiştir. Bu eserlerin pek çoğunda Timur'dan iyi kalpli ve büyük hükümdar olarak bahsedilmektedir. Ancak Timur, Ankara Savaşı'ndan sonra Hıristiyan şövalyelerini İzmir’den uzaklaştırmıştır.
Timur öncesinde Türkistan Türkleri göçebeydi. Timur, Mâverâünnehr’i şehirleştirdi. Obaları iskan etti. Su kanalları inşasıyla toplumu tarıma geçirdi. Büyük şehirleri ticâret yollarına bağladı. Fetihleriyle âlimleri, sanatkarları Orta Asya’ya topladı. Ayrıca Timur bizzat komuta ettiği hiçbir savaşı kaybetmemiştir.
Timur, Teftazani gibi âlimleri meclisinde bulundurur, nasihatlerini dinlerdi.
Zamânında Fadlullah-ı Hurûfî tarafından kurulan ve "Hurûfîlik" adı verilen fırka mensupları yayılmaya başladı. Kendisini tanrı îlân ederek bütün dinleri reddeden, Fadlullah’ı, oğlu Miranşah’a emir vererek 1393’te öldürttü. Tekkelerini dağıttı. İslâm ülkelerindeki bu kişilerin çoğunu uzaklaştırdı.
Mezarının açılması
Timur19 Haziran 1941'de Sovyet antropolog Mikhail Gerasimov, Timur'un bedenini inceledi. Ancak Timur'un mezarını açmadan önce protestolarla karşılaşmıştı ve mezarın lanetli olduğuna dair geniş bir inanış vardı. Anıt mezarında her kim olursa olsun Timur'un mezarını deşerse ülkesine savaş şeytanlarının dolacağını söyleyen bir yazı vardı.Gerasimov mezarı açtıktan 3 gün sonra 22 Haziran 1941'de Nazi Almanyası Sovyetler Birliğine savaş ilan etti. Kasım 1942'de Slalingrad Zaferinden önce islamî törenle tekrar defnedildi.
Timur'un bedeninde yapılan araştırmada, boyu 1.73cm(kendi çağına göre uzun), geniş göğüslü ve belirgin elmacık kemikli biri olduğu anlaşıldı. Ayrıca onun kalça incinmesinden dolayı aksaklığı doğrulandı.
Ek okuma
Magni Tamerlanis, Scythorum Imperatoris Vita, (Türkçe:İskitler'in İmparatoru Timurlenk'in Hayatı), Vatikan Kütüphanesi Özbekistan Millî kütüphanesi
Kaynakça
1.^ http://search.eb.com/failedlogin?target=/eb/article-9072544
2.^ Manz, Beatrice Forbes (1999). The Rise and Rule of Tamerlane. Cambridge University Press, p.109. ISBN 0-521-63384-2.
3.^ Timur, Timuri, Timur(lu)lar, Radikal, 06 - 02 -2005 2
4.^ B. Spuler, "Central Asia in the Mongol and Timurid periods", published in Encyclopædia Iranica, Online Edition, 2006/7, (LINK): "... Like his father, Oloğ Beg was entirely integrated into the Persian Islamic cultural circles, and during his reign Persian predominated as the language of high culture, a status that it retained in the region of Samarqand until the Russian revolution 1917 [...] ?oseyn Bayqara encouraged the development of Persian literature and literary talent in every way possible ..."
5.^ David J. Roxburgh. The Persian Album, 1400-1600: From Dispersal to Collection. Yale University Press, 2005. pg 130: "Persian literature, especially poetry, occupied a central in the process of assimilation of Timurid elite to the Perso-Islamicate courtly culture, and so it is not surprising to find Baysanghur commissioned a new edition of Firdawsi's Shanama
6.^ Roy, Olivier (2007). The new Central Asia. I.B.Tauris. pp. 7. ISBN 1-84511-552-X.
